Η Ρεγγίνα Γελαδά, Ζακυνθία στην καταγωγή, δραστήριο μέλος της Λέσχης Ανάγνωσης στη Ραφήνα Αττικής, ασχολείται αρκετά χρόνια με τη γραφή ποιημάτων και πεζών σε μικρή λογοτεχνική φόρμα. Στην ποιητική συλλογή της «Πόνημα ψυχής», που περιλαμβάνει 29 ποιήματα, εκφράζει τις περιπέτειες της ανθρώπινης ψυχής και τη δύναμη αντίστασης της σε αυτές. Μοντέρνα γραφή, προσεγμένη έκφραση κάνουν αυτή τη μικρή μελέτη ψυχής να ξεχωρίζει!
Η συλλογή ξεκινά με το ποίημα Όρκος, το οποίο μπορεί να εκληφθεί ως εισαγωγή στη συλλογή, αφού η ποιήτρια αναγνωρίζοντας το δύσκολο να εκφραστούν τα πάθη της ψυχής, παίρνει όρκο ότι θα προσπαθήσει γι αυτό. Η επιλογή και η επανάληψη του ρήματος «ορκίζομαι», στην αρχή κάθε τετράστιχου του ποιήματος, φανερώνει τη θέληση και επιμονή της να εκφραστεί αληθινά, όσο μπορεί.
Ορκίζομαι να ιχνηλατήσω... τα μονοπάτια που ακολουθεί η ψυχή προκειμένου να ανέβει στο ανώτατο στάδιο, στο οποίο μπορεί να φτάσει...,
Ορκίζομαι να μιλήσω για την Ανάγκη... που κινεί την ψυχή σωρεύοντας σ’ αυτήν παθήματα και μαθήματα,
Ορκίζομαι να στηρίξω την αλήθεια..,
Ορκίζομαι να πώ για τη λυσσαλέα πάλη που δίνει στης καρδιάς τα αλώνια/ η αιώνια ψυχή με τον ευκλείδειο νου/ χωρίς νικητή και ηττημένο.
Το μότο που προτάσσει των ποιημάτων της παρμένο από το φιλόσοφο Ηράκλειτο προετοιμάζει τον αναγνώστη για το δύσκολο της εξερεύνησης της ανθρώπινης ψυχής να βρεθεί η αλήθεια της. Της ψυχής τα πέρατα όσο και να βαδίσεις/
Δεν μπορείς να τα βρεις, ακόμα κι αν ακολουθήσεις/ όλους τους δρόμους. Τόσο βαθύ νόημα έχει.
Γύρω από το βασικό θέμα της ποιητικής συλλογής, την ανθρώπινη ψυχή, ξεδιπλώνονται επιμέρους ενότητες, η ψυχή ως γνώρισμα της ουσίας του ανθρώπου, η δύναμη και η αντίσταση της ψυχής απέναντι στα κτυπήματα της μοίρας αλλά και η γαλήνη που αυτή αναζητά για να ηρεμήσει και να συμφιλιωθεί με τη ροή της ζωής και την αδυσώπητη Ανάγκη που κυλά ανεξάρτητα από την θέληση του ανθρώπου, η αιώνια πάλη ψυχής-νου, τα όνειρα και οι ελπίδες ως το οξυγόνο της ψυχής αλλά κι ο απροσμέτρητος πόνος που προκαλεί ο θάνατος ως ξαφνική διακοπή της σφύζουσας ζωής.
Πιο συγκεκριμένα τα όνειρα και η στάση μας απέναντι τους είναι ένα θέμα που επανέρχεται σε πολλά ποιήματα της συλλογής. Διαβάζουμε το ποίημα
Καταλλαγή
Συνταξιούχες ελπίδες, κι απόμαχα όνειρα
Που σ’ ατραπούς του μυαλού μου πλανιούνται,
Μου γύρεψαν σήμερα να τους φτιάξω πλατεία.
Πλατεία πλακόστρωτη με πλατάνι στη μέση,
Κάτου απ’ τον ίσκιο του, ανάσα να παίρνουν.
Κρήνη μου ζήτησαν το κουρνιαχτό να ξεπλύνουν.
Κατέβασαν σήμερα το φρουρό απ΄τη στέγη,
Γιατί φωτιά δεν προσμένουνε στο Αραχναίο ν’ ανάψει.
Τραπεζάκια θέλουν να βάλω να ρθουν να καθίσουν
Την κλεψύδρα να βλέπουν του χρόνου αφέντη.
Από μένα ζητάνε αποδοχή να κεράσω κι αψέντι.
Η θύμηση των ονείρων και των ελπίδων που κάναμε κάποτε και που η πραγματικότητα τα έχει διαψεύσει -«... γιατί φωτιά δεν προσμένουνε στο Αραχναίο (όρος) ν’ ανάψει,» σύμφωνα με τις αρχαίες φρυκτωρίες- αντί να μας γεμίζουν θλίψη κι απογοήτευση, αυτά απαιτούν να τους κτίσουμε και πλατεία με πλατάνι και κρήνη στη μέση για να μπορούν να ξαποσταίνουν για λίγο και να ξεπλένουν τον κουρνιαχτό, ενθουσιασμό που ξεσηκώνουν στο διάβα τους. Εμείς πρέπει απλά να αποδεχτούμε αυτή την κατάσταση όταν τα όνειρα μας καταλλαγιάζουν κι από πάνω να κεράσουμε κι αψέντι, το δυνατό ποτό που «ναρκώνει» για λίγο, διότι τα όνειρα κι οι ελπίδες ξανάρχονται και η ζωή χωρίς αυτά είναι πολύ μουντή κι αδιάφορη!
Κι ενώ αναγνωρίζει την κινητήριο δύναμη των ονείρων στο ποίημα Εκεχειρία οριοθετεί τους ορίζοντες των ονείρων που καταφέρνουν να βγουν νικητές στο «μέτρον άριστον». Διαβάζουμε:
Σπονδοφόροι εκεχειρία να κηρύξουν
ανά την επικράτεια του «είναι» μου.
Όχι ανδράποδα τα «θέλω» μου στα «πρέπει» μου.
Επιτέλους τα όνειρα –άσαρκα φάσματα-
Ας τείνουν κλάδον ελαίας.
Σε γυμνάσιο της Ηλιδος θα τα στείλω
Για άρτια εκγύμναση.
Στην κεντρική σκηνή των αγώνων
οι Ελλανοδίκες να τους απονείμουν
του μέτρου τον κότινον.
Ένα άλλο θέμα το οποίο επανέρχεται συχνά στα ποιήματα της Ρεγγίνας Γελαδά είναι ο θάνατος, όχι γέρων ανθρώπων αλλά νέων που η ζωή σφύζει μέσα τους κι αυτή ξαφνικά διακόπτεται και χάνεται.! Στο ποίημα Αδωνίδειο, - που προσωπικά μου αρέσει πολύ- ορμώμενη από το ομώνυμο αρχαίο θρηνητικό άσμα για το χαμό του πανέμορφου έφηβου Άδωνη, θρηνεί για κάθε νέο που χάνεται πάνω στο άνθος της ηλικίας του. Στον πρώτο στίχο καθενός από τα επτά δίστιχα του ποιήματος υμνεί την ομορφιά της νιότης ενώ στο δεύτερο στίχο των πρώτων έξι δίστιχων υπενθυμίζει ότι ο θάνατος καραδοκεί για να ανατρέψει όλη αυτή την ομορφιά, που τελικά ανατρέπεται ξαφνικά κι απροειδοποίητα στον τελευταίο στίχο του έβδομου δίστιχου.
Χρόνια αθώα της νιότης, η αλκή της ζωής!
Ακόμα απ’ τα θηκάρια δεν είχαν βγει τα μαχαίρια
Βλαστέ καταπράσινε, η ικμάδα του σπόρου!
Ακόμα ο χειμώνας δεν είχε ενσκήψει.
Πουλάρι της ήβης ελεύθερο,σε λειμώνες του Μάη!
Ακόμα χαλινό η Ανάγκη δεν σου είχε περάσει.
Αηδόνι, πουλί των ονείρων, ωδή της χαράς!
Ακόμα η πέτρα δεν είχε μπει στη σφεντόνα.
Ίουλε, που δειλά χλόϊσες σε παρειές και σε σκέλια!
Ακόμα το καύμα του Ιούλη δεν σ’ είχε αγγίξει.
Φεγγαράκι ολόγιομο, των ερώτων το άσμα!
Ακόμα η Εκάτη δεν είχε ανατείλει.
Άδωνη μου πεντάμορφε, της ζωής χοροστάσι!
Η Κόρη τον όρκο αθέτησε και ο Δίας δεν παρενέβη.
Διαβάζουμε ενδεικτικά στίχους με το ίδιο θέμα απ ‘ το ΚοιμητήριΨυχής
...........Από ασιτία μού πέθανε, πεινούσε για της μαμάς του τα χάδια/
.............................................................................................................
Στο Οιμωγή θρηνεί για την αποβολή εμβρύου
.... στο στήθος της πέτρωσε το γάλα της ζωής,
Κούτσουρα χέρια σε άδεια αγκαλιά νανούρισαν την πίκρα
.......................................................................................
Κακήν κακώς πήρε πίσω το όνειρο
Κι έστειλε την προσδοκία στα ξένα.
Στο Γάλα ανεπίδοτο θρηνεί ακόμα και την απώλεια ενός νεογέννητου γατάκι που με τόση προσμονή περίμενε η μάνα γατούλα καμαρώνοντας για τη φουσκωμένη κοιλιά της. Πιο κατάλληλο επίθετο απ’ το «ανεπίδοτο» για το γάλα δεν μπορούσε να βρεθεί για να μας συγκινήσει και να μας θυμίσει πόσο πλούσια είναι η ελληνική γλώσσα. Σαν την επιστολή την ανεπίδετο που με φροντίδα γράφεται για να δοθεί σε συγκεκριμένο πρόσωπο αλλά αυτός τελικά δεν βρίσκεται για να παραλάβει την επιστολή, έτσι και το μητρικό γάλα φτιάχτηκε για να το θηλάσει συγκεκριμένο μωρό αλλά δυστυχώς έμεινε κι αυτό ανεπίδοτο!
Η αφιέρωση της συλλογής «Αντίδωρο στον Αντρέα» τον ανηψιό που έφυγε νωρίς επιβεβαιώνει το βίωμα της ποιήτριας που έγινε πηγή έμπνευσης για αρκετά ποιήματα.
Όπλο της ψυχής ενάντια στα κτυπήματα της μοίρας είναι η αντίσταση της.
Στο ποίημα Βράχος εκπαιδεύει την ψυχή κοντά στο δάσκαλο - βράχο για να τη μάθει να στέκεται όρθια καθώς τα ανελέητα κύματα κτυπούν και τους δυο. Η Ρεγγίνα Γελαδά όμως προχωρά ακόμα πιο πέρα απ’ την παρομοίωση της ψυχής που αντιστέκεται με βράχο, δίνοντας και μια δεύτερη παρομοίωση. Όπως ο αντιστεκόμενος βράχος στο βυθό της θάλασσας γίνεται καταφύγιο για τη θαλάσσια ζωή που συνεχίζει να υπάρχει και μετά τις τρικυμίες που τον κτυπούν, έτσι και η κατάδυση της ψυχής στο βάθος του δικού της βυθού, της χαρίζει την πολυπόθητη γαλήνη που φέρνει η βαθιά γνώση για τη ροή του κόσμου τούτου! Εμφανείς οι επιρροές από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γ.Ρίτσου, τις οποίες αξιοποιεί η ποιήτρια δημιουργικά.
Ακόμα αξιοποιεί το μύθο του Προμηθέα στα ποιήματα Προμηθέας και Καύκασος. Στο πρώτο θεωρεί καθοριστική τη στιγμή για τη γέννηση του ανθρώπου την τόλμη του Τιτάνα Προμηθέα να κλέψει κάτι θεϊκό, τη φωτιά απ’ το Δία, για να τη δώσει στον άνθρωπο που τη χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει πολιτισμό.
Κι αν η μυθολογία ερμηνεύει την άρνηση του Κράτους του Χάους, που υπήρχε πριν την πράξη του Πυρ-φόρου Προμηθέα, στο ποίημα αυτό η φωτιά συνδέεται με το φως, τη λογική σκέψη που άναψε εντός του ανθρώπου για να τον φωτίζει δείχνοντας του πώς να πορεύεται μέσα στον κόσμο τούτο.
.......................................................................
Είναι η ώρα μηδέν!
Η γένεση του Ανθρώπου!
Ψάχνει το σπέρμα στην κουφοξυλιά
Ν’ ανάψει λύχνο εντός του,
Να σπάσει με ωδίνες της οδύνης το όμικρον
Τη σκήψη του, σκέψη να κάνει.
Στο ποίημα Καύκασος, το ψηλό και δύσβατο όρος -όπου βρέθηκε Δεσμώτης ο Προμηθέας τιμωρούμενος για την πράξη του- γίνεται σύμβολο της ανηφορικής οδού της Ανάγκης που ανεβαίνει η ψυχή για να φτάσει στο πιο υψηλό σημείο του, την Τιφωνία πέτρα, και να ελευθερωθεί. Το δικό του Καύκασο λοιπόν ανεβαίνει κι ο θνητός άνθρωπος κάτω από το βάρος της Ανάγκης και της αναπότρεπτης μοίρας του. Από τον Προμηθέα τον Πυρφόρο, το Δεσμώτη, το Λυόμενο, διδάξου θνητέ άνθρωπε, ότι η ψυχή απελευθερώνεται, τολμώντας θεϊκά έργα και θυσιαζόμενος για τους άλλους.
.......................................................................
Ιδού, η ανηφορική οδός της Ανάγκης
«Ανέβαινε!» Είπε
Να νοήσεις το λαχνό και το υφάδι
Να δεχτείς της Ατρόπου το άτρεπτον.
‘Οχι «καιρού πέρα» συ η θνητή
Πάσα τέχνη του Προμηθέως θα λάβεις.
..Εκείνος Λυόμενος, και Πυρφόρος
Στο ποίημα Ο Φόβος διαβάζουμε ότι δεν είναι μόνο τα κτυπήματα της μοίρας στα οποία η ψυχή αντιστέκεται είναι και τα συναισθήματα φόβου που φωλιάζουν μέσα της σαν το κουλουριασμένο φίδι κι απορροφούν όλη τη ζωτικότητα του ανθρώπου. Ξεχασμένες λέξεις της καθαρεύουσας χρησιμοποιούνται για να αποδοθούν τα σιχαμερά κι αποτρόπαια χαρακτηριστικά του φιδιού, όπου συνεκδοχικά παραπέμπουν στα ίδια χαρακτηριστικά του φόβου: ..../ Η ιξώδης υφή, σμερδαλέο το βλέμμα, ιοβόλος η γλώσσα. Η ψυχή όμως που αντιστέκεται στο φόβο, αναπτύσσει άλλου είδους συναισθήματα, όπως της αυτοπεποίθησης, της αγάπης, της συγχώρεσης, της ανοιχτής ματιάς στις ομορφιές της ζωής, και το φίδι ......./Γητεμένο κι ακίνδυνο τώρα/ στο κηρύκειο του Ερμή σ΄ανεβάζω/ μυστικό σύμβολο –ΟΦΙ- εσύ/ του ενιαίου της Αρχής και του Τέλους./Και δεν σε φοβάμαι./ Γητεμένο από τα μάγια, όπως αυτά που κάνουν κάποιοι στις Ινδίες, καθιστά αυτό το σιχαμερό ερπετό ακίνδυνο κι επίτηδες το μετατρέπουν τώρα σε σύμβολο του ενιαίου της ζωής και του θανάτου, στολίζοντας το σκήπτρο του Ερμή, και θα πρόσθετα και του Ασκληπιού ως σύμβολο της ιατρικής.
Όσον αφορά την ποιητική γλώσσα, η Ρεγγίνα Γελαδά φροντίζει πολύ τις λέξεις της και το ρυθμό των ποιημάτων της, ώστε να εκφραστεί αποτελεσματικά και να συγκινήσει. Έχοντας σύμμαχο την πλούσια ελληνική γλώσσα από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα αναζητά την κατάλληλη λέξη για να εκφραστεί και δεν διστάζει μερικές φορές να γίνει και γλωσσοπλάστης. Διανθίζει το λόγο της με όρους από την αρχαία φιλοσοφία με προτίμηση απ’ την Ορφική κοσμοθεωρία και τον Ηράκλειτο καθώς και με αρχαία ονόματα από τους ελληνικούς μύθους. Για παράδειγμα γράφει στο ποίημα Το Ταξίδι όπου η ψυχή αναζητά το σκοπό της ζωής περνώντας από πολλά λιμάνια και σταθμούς (φανερή η επιρροή απ’ την Ιθάκη του Καβάφη) /στο «Αείζωον πυρ» του Σκοτεινού στέγνωνε την ψυχή της/ ενάντια στη Μετάνειρα που έτρεχε να τη σώσει/αλόγιστα και άνοα.../.....
Η χρήση τέτοιων λέξεων προσφέρει νέες εκφραστικές δυνατότητες μέσα στο πλαίσιο της μοντέρνας ποίησης –όπως εδώ που υποδηλώνεται ότι η ψυχή καίγεται απ΄τα πάθη της-. Απ’ την άλλη όμως δυσκολεύει το μέσο αναγνώστη να συσχετίσει τα συγκρινόμενα μέρη και να αποκωδικοποιήσει τους συμβολισμούς. Η Μετάνειρα -βασίλισσα της Ελευσίνας που έτρεξε να πάρει τα παιδιά της από τη φωτιά που από πάνω της τα κρατούσε η θεά Δήμητρα για να τα καταστήσει αθάνατα- γίνεται σύμβολο αυτού που ενώ πάει να μας σώσει τελικά μας βλάπτει, έστω κι άθελα του. Η Ρεγγίνα Γελαδά το γνωρίζει αυτό, γι αυτό παραθέτει υποσημειώσεις στο κάτω μέρος των σελίδων, και ίσως χρειαζόντουσαν και περισσότερες.
Στο ποίημα Επίκλησις ξεκινά την επίκληση της προς το Δία χρησιμοποιώντας γνωστές ομηρικές φράσεις για να εκφράσει το δέος του αδύναμου κι απελπισμένου ανθρώπου μπροστά στους θεούς που ελέγχουν το φυσικό φαινόμενο της βροχής. Συνεχίζει με δημοτική κι ελάχιστες λέξεις της καθαρεύουσας για να εκφράσει την αγωνία της, την τρυφερότητα και την αγάπη της για τα λουλούδια και τα φυτά που η έλλειψη βροχής θα τα πεθάνει. Να ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας, που προκύπτει, όπως εδώ, αξιοποιώντας όλες τις ιστορικές γλωσσικές ποικιλίες για να υποδηλώσει συναισθήματα!
Κλύθι μοι Νεφεληγερέτα
και συ Ήρα των όμβρων Θεά.
SOS εκπέμπουν κάτω από το χώμα
ημιθανείς οι βολβοί.
Εξαντλούνται των οπών τα αποθέματα.
Οι ρίζες ορθάνοιχτα στόματα
Καρτερούν τη βροχούλα να πέσει
Για να πάρουν ορμή να βλαστήσουν.
............................................................
Κλύθι μοι Υέτιε Δία
Και εσύ Ήρα Υετία
.........................................................
Και η επίκληση για βροχή και νερό κλείνει με την τελευταία κι αγωνιώδη επίκληση της να μη χαθεί η ελπίδα για συνέχιση της ζωής!
Ακόμα πλάθει ρήματα πολύ πετυχημένα κι αναφέρω ενδεικτικά, χλόισες, αργαλέω, βρεφουργείται. Γράφει: .../ Ίουλε που δειλά χλόισες σε παρειές και σε σκέλια,/... όταν το πρώτο χνούδι αρχίζει να ξεφυτρώνει στα μάγουλα των εφήβων σαν τη χλόη που δειλά ξεπροβάλλει. Αργαλέω ως τίτλος ποιήματος, από τον αργαλειό όπου υφαίνει το πανί που θα φορέσει στο γλυκοσυναπάντημα με το αγαπημένο και ξεχωριστό της πρόσωπο, που περιμένει να συναντήσει. Επίσης στο ποίημα Άγια Νύχτα: .../το Άκτιστο σε Κτιστό βρεφουργείται/, όταν το άυλο αρχίζει και παίρνει μορφή. Τέλος δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει τοπωνύμια της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου (η ανηφόρα του Κολυβά, η πηγάδα του Λόξα) στο ποίημα Χειράμαξα και λέξεις της τοπικής διαλέκτου π.χ μαντζέτο, μπουγαρίνια. Τέλος αναγάγει την ηρωίδα του συντοπίτη Γρηγορίου Ξενόπουλου, τη Φωτεινή Σάντρη από το μυθιστόρημα «Κόκκινος Βράχος» -η οποία έπεσε κι αυτοκτόνησε από τον ομώνυμο βράχο, όταν προδόθηκε από τον αγαπημένο της- σε σύμβολο της ασύνετης κόρης, στο ομώνυμο ποίημα, δοθέν αρχαϊστί Αξύνετη...
Πολλά θα μπορούσαν ακόμα να γραφούν για την ποικιλία των σχημάτων λόγου (μεταφορές, προσωποποιήσεις, εικόνες, παρομοιώσεις, πολλούς συμβολισμούς...), το ελεύθερο στίχο που κρατά το ρυθμό των ποιημάτων της -λίγες οι εξαιρέσεις ιαμβικού 15σύλλαβου στο δημώδες Αργαλέω και τροχαϊκού 8σύλλαβου στο Λιανοτράγουδο- ακόμα και για κάποιες δυσκολίες ερμηνείας ορισμένων ποιημάτων της συλλογής, όπως Ως την άκρη του κόσμου, Υπονόστηση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι αυτή η ποιητική συλλογή είναι η πρώτη που εκδίδει η Ρεγγίνα Γελαδά κάνοντας την εμφάνιση της στο δύσκολο κι απαιτητικό χώρο της Ποίησης. Η αγάπη της για την ελληνική γλώσσα και η ευαισθησία της συνοδευόμενη με στοχασμό, μας κάνουν να πιστεύουμε ότι διαθέτει ποιητική φλέβα για ό,τι ανθρώπινο συμβαίνει.
Κλείνω με ένα απλό κι ολίγον σατιρικόν 5στιχο της με τίτλο Τοκετός ιδεών
Κυοφορούνται ιδέες
Έχουν αρχίσει οι ωδίνες
Μάμοι με μολύβια στα χέρια
Μαμές με λευκές σελίδες
Αναμένουν τον τόκον.
Αγγελική Π. Σούλη
Φιλόλογος
Αθήνα, 5/11/2017.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου