Φράνσις Γουίν "Καρλ Μαρξ Το Κεφάλαιο: η βιογραφία ενός ημιτελούς αριστουργήματος" Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2017

           Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα βιβλία στον κόσμο είναι «Το Κεφάλαιο» ή “Das Kapital” του Μαρξ (1818-1883), στο οποίο αναλύεται η λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος που αποκαλύπτει με ποιους τρόπους το κεφάλαιο υποδουλώνει τον άνθρωπο. Το βιβλίο αυτό άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μαρξιστική θεωρία  επηρέασε τη σκέψη εκατομμυρίων ανθρώπων κατά τον εικοστόν αιώνα κι ενέπνευσε πολλές επαναστάσεις  με προεξάρχουσα την Οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία το 1917. Αν και οι σοσιαλιστικές αυτές επαναστάσεις απέτυχαν, 100 περίπου χρόνια μετά την έκδοση του «Κεφαλαίου», ο μαρξισμός σαν τρόπος σκέψης κι εργαλείο πολιτικής δράσης συνεχίζει να προβληματίζει και να εμπνέει πολλούς ανθρώπους σήμερα.

              Ο Άγγλος δημοσιογράφος και συγγραφέας λοιπόν Φράνσις Γουίν (1957--) γράφει τη  βιογραφία του βιβλίου "Το Κεφάλαιο" κι όχι τη βιογραφία του συγγραφέα του Μαρξ, καθώς δηλώνει ο υπότιτλος του «Η βιογραφία ενός ημιτελούς αριστουργήματος». Η ριζοσπαστική ιδέα να γραφούν οι βιογραφίες στα "Βιβλία που συγκλόνισαν τον κόσμο" ανήκει στον εκδοτικό οίκο Ατλάντικ του Λονδίνου, ο οποίος το 2006 συνέταξε μια λίστα με τα 10 σπουδαιότερα βιβλία με παγκόσμια επιρροή και στη συνέχεια ανέθεσε σε συγκεκριμένους συγγραφείς που είχαν ασχοληθεί με τα θέματα των 10 αυτών βιβλίων να γράψει ο καθένας από μια βιογραφία του κάθε βιβλίου. Ήθελαν με αυτό τον τρόπο να φωτίσουν τη διαδρομή κάθε βιβλίου μέσα στο χρόνο, να αναδείξουν την απήχηση που είχε στις διάφορες κοινωνίες και έτσι να τα συστήσουν στο κοινό. Ο Φράνσις Γουίν επιλέχτηκε να γράψει τη βιογραφία του "Κεφαλαίου", αφού προηγουμένως είχε μελετήσει και γράψει τη βιογραφία του Μαρξ.
Μέσα λοιπόν από τη βιογραφία του βιβλίου "το Κεφάλαιο" αναδεικνύονται οι πολύ δύσκολες συνθήκες συγγραφής του έργου αυτού, εκλαϊκεύεται η οικονομική λειτουργία του κεφαλαίου με την κλοπή από τους κεφαλαιο-κράτες της υπερ-αξίας που παράγουν με την υπερ-εργασία τους οι μισθωτοί εργαζόμενοι και παρουσιάζει τις κοινωνικές συνέπειες που έχει αυτή η κλοπή στην εκμετάλλευση κι εξαθλίωση των εργατών. Συγχρόνως παρουσιάζονται κριτικές που ασκήθηκαν από άλλους οικονομολόγους στον Μαρξ και στις ιδέες του. Ακόμα παρουσιάζονται οι επιδράσεις που άσκησε "το Κεφάλαιο" στα επαναστατικά σοσιαλιστικά κινήματα υποανάπτυκτων χωρών ενώ στην ανεπτυγμένη Δύση  δημιουργήθηκαν σοσιαλδημοκρατικά και κομμουνιστικά κόμματα αλλά και πνευματικά κινήματα με αριστερό προσανατολισμό.
Τέλος ο Γουίν στέκεται στη γλώσσα που είναι γραμμένο "το Κεφάλαιο", όπου οι επιστημονικά οικονομικές αναλύσεις συνοδεύονται από περιγραφές εξαθλίωσης των εργατών σε μια γλώσσα συγκινησιακή  με πολλές εικόνες φρίκης, προσωποποιήσεις, παρομοιώσεις και ρήσεις από έργα  μεγάλων συγγραφέων. Ο πλούτος των γνώσεων του Μαρξ, η διεισδυτικότητα της οικονομικής του σκέψης του, η ικανότητα του να χειρίζεται τη γλώσσα τόσο ορθολογικά, όσο και συναισθηματικά, όλα αυτά συντελούν ώστε "το Κεφάλαιο" -βιβλίο δύσκολο με επιστημονικούς οικονομικούς όρους, που έχει συγχρόνως και λογοτεχνικές χάρες- να χαρακτηρίζεται τελικά από το Γουίν ως ένα άγνωστο αριστούργημα!  Και ο συγγραφέας καταλήγει ότι «το Κεφάλαιο» πάντα θα είναι επίκαιρο, όσο θα υπάρχει το κεφάλαιο και το καπιταλιστικό σύστημα που δημιούργησε και μέσα στο οποίο λειτουργεί.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Εισαγωγή- η κυοφορία του Κεφαλαίου

«ΜΙΣΤΙΚΟ» Κ. Τρικουνάκης Εκδ. Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2017

Ευχάριστη έκπληξη προκάλεσε το ιστορικό μυθιστόρημα «Μίστικο» του νεοεμφανιζόμενου συγγραφέα Κωνσταντίνου Τρικουνάκη με θέμα την Κρήτη, όταν αυτή είχε μετατραπεί σε Αραβικό Εμιράτο από τους Σαρακηνούς πειρατές για 137 χρόνια (824-961μ.Χ), μέχρι που τους εκδίωξε από το νησί ο Νικηφόρος Φωκάς. Ο συγγραφέας, Κρητικός στην καταγωγή, φωτίζει αυτή τη σχεδόν άγνωστη, μακρινή και ξεχασμένη περίοδο της ιδιαίτερης πατρίδας του, για την οποία οι πηγές είναι φειδωλές και τα διασωθέντα μνημεία ελάχιστα. Εστιάζοντας στην ιστορική περίοδο 824-837 μ.Χ και διαπλέκοντας τα λιγοστά αλλά σημαντικά ιστορικά  στοιχεία της εποχής με έναν ευρηματικό μύθο, πλάθει ολοζώντανους χαρακτήρες και κατορθώνει χρησιμοποιώντας μια πλούσια γλώσσα να δώσει ένα ολοκληρωμένο μυθιστόρημα.

Πιο συγκεκριμένα ο συγγραφέας μας παρουσιάζει τον τρόπο κατάληψης της Ανατολικής Κρήτης από τους Σαρακηνούς Άραβες το 824 μΧ. και τέσσαρα χρόνια αργότερα και της Δυτικής μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του Βυζαντινού στρατηγού Κρατερού να διώξει τους Σαρακηνούς. Οι Σαρακηνοί ερχόμενοι στο νησί  κατέστρεψαν πρώτα την αρχαία πόλη της Γόρτυνας που ήταν και η πρωτεύουσα Κρήτης και Κυρηναϊκής (Β. Αφρικής) από τον καιρό της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι Σαρακηνοί τώρα κτίζουν νέα πόλη παραθαλάσσια, μερικά χιλιόμετρα βορειότερα, για να την έχουν ως ορμητήριο για τις πειρατικές επιδρομές τους στη Μεσόγειο. Την οχυρώνουν με Κάστρο και ανοίγουν περιμετρικά μεγάλο Χαντάκι γεμάτο νερό για να ενισχύσουν την άμυνα της. Απ’ το Χαντάκι αυτό η  νέα  πόλη ονομάστηκε  Αλ-Καντάκ, ελληνιστί Χάνδακας, που στα νεώτερα χρόνια μετονομάστηκε σε  Ηράκλειο.

Δ.ΣΟΛΩΜΟΣ: Ο τόσο γνωστός και συνάμα άγνωστος εθνικός ποιητής μας. Δοκίμιο της Αγγελικής Σούλη

   

Με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα Ποίησης την 21η Μαρτίου, τη μέρα που μπαίνει η άνοιξη,  σας παρουσιάζω ένα δοκίμιο γραμμένο από μένα την ιδία, κάτοχο του ιστολογίου αυτού, που ως Ζακυνθία και φιλόλογος, χρόνια τώρα μελετώ το μεγάλο συντοπίτη εθνικό ποιητή μας που εφέτος συμπληρώνονται και 160 χρόνια από το θάνατο του. Συγχρόνως εγκαινιάζω μια άλλη στήλη του ιστολογίου μου με θέμα  «τα Δοκίμια μου» που καταγράφουν πιο ελεύθερα αναγνώσεις  όχι μόνο ενός  βιβλίου αλλά και περισσοτέρων ή ακόμα κι άρθρων από τον Τύπο.

Ο Διονύσιος Σολωμός αποτελεί  ορόσημο στην νεοελληνική ποίηση, διότι αυτός πρώτος έδειξε, άνοιξε το δρόμο - στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα - τον οποίο θα ακολουθούσε η νεο-ελληνική εθνική λογοτεχνία μας. Η νεο-ελληνική ποίηση είχε ξεκινήσει βέβαια χίλια χρόνια πρίν, από τα μέσα του Βυζαντίου, προφορική στην αρχή ( παραλογές,   ακριτικά τραγούδια, δημοτικά τραγούδια) κι αργότερα γραπτή ( Κρητική λογοτεχνία, Επτανησιακή λογοτεχνία). Ο Δ. Σολωμός όμως θεωρείται ο πατέρας της νεοελληνικής ποίησης επειδή με αυτόν ξεκινά κύρια η έντεχνη προσωπική ποίηση σε αντιδιαστολή με τη ανώνυμη δημοτική ποίηση. Aναδεικνύoντας με το έργο του τα πλούτη και τις ομορφιές της γλώσσας του λαού, η δημοτική παύει να είναι η ίδια μετά από αυτόν και η αντίληψη για την αξία της. Αυτό το νόημα έχει ο χαρακτηρισμός του ως εθνικός  ποιητής της Ελλάδας που συνάμα με την ποιητική γλώσσα στη δημοτική, έκφρασε και την ελληνική συνείδηση στην πιο μεγαλειώδη στιγμή της ιστορίας της, όταν επαναστατούσε  κατά των Οθωμανών Τούρκων ζητώντας εθνική ελευθερία!

Ακόμα ο Δ. Σολωμός  είναι  κατ΄εξοχήν ποιητής-στοχαστής επειδή η ποίηση του εν πολλοίς ταυτίστηκε με την υψηλή ποίηση, ώστε πολλοί στίχοι του να θεωρούνται αποστάγματα σοφίας κι αισθητικής και να στέκουν μόνοι τους ως γνωμικά. Τέλος έχει χαρακτηριστεί κι ως ο πρώτος Ευρωπαίος Έλληνας ποιητής  που πλούτισε τη νεοελληνική ποίηση με τις ευρωπαϊκές ιδέες της νεωτερικότητας. Ο Σολωμός λοιπόν είναι μια ξεχωριστή περίπτωση στα Ελληνικά Γράμματα. Με άλλα λόγια  «το σολωμικό έργο εκφράζει την ιδρυτική πράξη της ύπαρξης του νεοελληνικού έθνους σε επίπεδο πολιτιστικό κι ιδεολογικό», όπως εύστοχα έχει διατυπωθεί [1].

       Συγχρόνως όμως αποτελεί και μια ιδιάζουσα περίπτωση, μοναδική στη νεοελληνική ποίηση και για κάποιον άλλο λόγο. Έγραψε υψηλή ποίηση χωρίς να δώσει πάντα ολοκληρωμένα ποιήματα, όσον αφορά τουλάχιστον τα σπουδαιότερα έργα του: Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Κρητικός, Πόρφυρας Γυναίκα τση Ζάκυθος. Πώς είναι δυνατόν; Λίγες είναι οι περιπτώσεις στο δυτικό πολιτισμό μεγάλων δημιουργών που δεν ολοκλήρωσαν κατά κάποιο τρόπο το έργο τους ή που υπήρξαν προβλήματα εκδοσης των έργων τους μετά θάνατον, όπως του  Χαίντερλιν, της Έμιλυ Ντίκινσον, του Μαρσέλ Προυστ [2]. Τα σολωμικά κείμενα λοιπόν συνετέθησαν σε ποιήματα από τον Ιάκωβο Πολυλά, αφού έβαλε σε τάξη τα σκόρπια χειρόγραφα του ποιητή, «τα Ευρισκόμενα», όπως τα ονόμασε,  και στη συνέχεια προχώρησε στην έκδοση των Απάντων του, το 1859 δυο χρόνια μετά το θάνατο του ποιητή. Αντίθετα τα ολοκληρωμένα ποιήματα της νεανικής περιόδου του Σολωμού δεν φτάνουν την εκφραστική τελειότητα των ποιημάτων της ώριμης περιόδου του, εκτός από τον Ύμνο στην Ελευθερία, κι ούτε βέβαια τα ιταλικά του ποιήματα έχουν ιδιαίτερη ποιητική αξία.

          Η περίπτωση λοιπόν του Δ.Σολωμού προξένησε και προξενεί την απορία και το θαυμασμό των μελετητών του εδώ και 170 χρόνια περίπου από τη στιγμή της έκδοσης των Απάντων του από τον Πολυλά. Με την έκδοση δε των χειρογράφων του από τον Λίνο Πολίτη το 1964 το ενδιαφέρον για τις λεγόμενες σολωμικές σπουδές ανανεώθηκε και πολλοί  έχουν εξειδικευτεί στη μελέτη κι έκδοση του έργου του, οι λεγόμενοι σολωμιστές, που πασχίζουν να αποκρυπτογραφήσουν το αίνιγμα Σολωμός. Έτσι η λέξη σολωμιστής  αποτελεί έναν τίτλο τιμής που φέρει βαριά ευθύνη όμως γι’ αυτούς τους μελετητές  που με γνώση κι ευαισθησία προσπαθούν να αποκαταστήσουν τα σολωμικά κείμενα, τα τόσο δυσανάγνωστα κι ανορθόγραφα με τις παραλλαγές στίχων, με την πληθώρα Σημειώσεων και προπάντων με την έλλειψη μιας τάξης κι οργάνωσης για να τα δώσουν στο ευρύ κοινό!

      Τέλος το θέμα «Σολωμός» περιπλέκεται κι άλλο με την αναγνώριση του ως εθνικός ποιητής της Ελλάδας ανεπίσημα στην αρχή κι επίσημα το 1865, ένα χρόνο μετά την Ένωση της Επτανήσου με το Ελληνικό κράτος και τρία χρόνια μετά την έξωση του Όθωνα. Ο ζηλευτός αυτός τίτλος μεγαλώνει βέβαια την αίγλη του ποιητή που τον κατέχει αλλά δυσκολεύει και την ερμηνεία του έργου του –του ήδη αποσπασματικού-  καθώς κριτήρια  και σκοπιμότητες  που σχετίζονται με την εθνική μας ιδεολογία επηρεάζουν και την αξιολόγηση του σολωμικού έργου! Γενικότερα η εθνικοποίηση του αποτέλεσε την αφετηρία για την εμπλοκή του σε κάθετι το «εθνικό»!

Η παρουσίαση του έργου λοιπόν του Δ. Σολωμού δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με μια σειρά, εστιάζοντας πρώτον στη ζωή του ποιητή, δεύτερον στο έργο του και στην αισθητική του αξία, τρίτον στις διαμάχες που έχουν ξεσπάσει γύρω απ’ το έργο του εθνικού ποιητή της Ελλάδας και τέταρτον στις εκδόσεις των έργων του και στα προβλήματα που σχετίζονται με αυτές.