Το ιστολόγιο της Αγγελικής Π. Σούλη

Η καταγραφή των αναγνώσεων αυτών ξεκίνησε από την επιθυμία μου να μην ξεχασθούν ιδέες και συναισθήματα που κάποτε με είχαν συγκινήσει.
Γράφοντας συνειδητοποίησα ότι ο χρόνος που αφιέρωνα στην ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση του έργου, μου χάριζε ένα αίσθημα δημιουργίας.
Η επαγγελματική μου απασχόληση (φιλόλογος) μου έδωσε τα κίνητρα και τα μέσα για αυτές τις αναγνώσεις. Κι έτσι με συνεπήρε το ταξίδι της ανάγνωσης και της γραφής!
Κι ανοίχτηκε μπροστά μου ένας ολόκληρος κόσμος, σχεδόν ανεξερεύνητος,της δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής.
"Η ανάγνωση δεν μπορεί να είναι ούτε μία ούτε άπειρες" όπως τονίζει ο Ουμπέρτο Έκο, αφού η υποκειμενική ερμηνεία του γράφοντος πρέπει να δένει με τους περιορισμούς που θέτει το κείμενο.

Και μια διευκρίνιση:
Καμμιά ανάγνωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ίδιο το βιβλίο αλλά μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο ανάμεσα στον αναγνώστη και στο βιβλίο φωτίζοντας το, κάνοντας το πιο κατανοητό και καλλιεργώντας συγχρόνως τη φιλαναγνωσία.



Τετάρτη 12 Νοεμβρίου 2014

"Το σύμπαν των εγκεφάλων" Γ.Χ.Παπαδόπουλος, Ηλ.Κούβελας, University Studio Press, 2011


Εγκέφαλος και νόηση και οι μεταξύ τους σχέσεις είναι ένα πολυσυζητημένο θέμα από τη φιλοσοφία που εμμένει στο αντιθετικό σχήμα «ύλη-πνεύμα» σε διάφορες παραλλαγές. Στις αρχές όμως του 21ου αιώνα η Νευροεπιστήμη, που αναπτύσσεται ραγδαία ερευνά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και προσπαθεί να μπει στα μυστικά της παραγωγής της νόησης. Αυτό είναι το κύριο θέμα του βιβλίου «το σύμπαν των εγκεφάλων», γραμμένο από τους καθηγητές των Νευροεπιστημών Γεώργιο Παπαδόπουλο του Πανεπιστημίου  Θεσσαλονίκης και Ηλία Κούβελα του Πανεπιστημίου Πατρών, που είχα την τύχη να διαβάσω φέτος το καλοκαίρι. Τα κείμενα του βιβλίου βασίζονται σε προγενέστερες ομιλίες και δημοσιεύσεις των δυο συγγραφέων και στόχο έχουν να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν το ελληνικό κοινό -στα πλαίσια της εκστρατείας που οργανώνεται διεθνώς για την ενημέρωση της κοινής γνώμης- γύρω από τις τελευταίες εξελίξεις της Νευροεπιστήμης. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που το Νόμπελ Ιατρικής το 2014 δόθηκε σε τρεις νευροεπιστήμονες που ανακάλυψαν ποια είναι τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου, στα οποία καταγράφεται ο χάρτης του περιβάλλοντος χώρου ενός ανθρώπου και πώς αυτός προσανατολίζεται να πάει στη θέση που έχει εντοπίσει  και θέλει να πάει! Ποιος δεν θα ήθελε λοιπόν να πληροφορηθεί πώς λειτουργεί το μυαλό του ανθρώπου που καθορίζει τη συμπεριφορά όλων μας και πώς ο εγκέφαλος του ανθρώπου, από ένα φυσικό- βιολογικό όργανο που είναι, τελικά  «μετατρέπεται» σε πνευματικό νου;

Σάββατο 21 Ιουνίου 2014

"Διον. Σολωμού: Η Γυναίκα της Ζάκυθος" Μ.Δεληβοριά, εκδ.Άγρα, 2012


«Η Γυναίκα της Ζάκυθος» του Δ. Σολωμού θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα του νεοελληνικού λόγου. Είναι ένα έργο αινιγματικό –το ένα από τα δυο πεζά που έχει γράψει-το οποίο δεν αφήνει αδιάφορους τους «σκεπτόμενους αναγνώστες» και προκαλεί τους μελετητές του σολωμικού έργου να εξιχνιάσουν τα μηνύματα και τους στόχους του.  Η αινιγματική μορφή της Γυναίκας της Ζάκυθος, το βιβλικό και υπαινικτικό ύφος που υιοθετεί ο Ιερομόναχος Διονύσιος κατά την αφήγηση των οραμάτων και των εφιαλτικών εικόνων που βλέπει, η σάτιρα με την οποία λοιδωρεί το άσχημο και το άδικο γύρω του ενώ μαίνεται η Ελληνική Επανάσταση του 1821, η αμεσότητα του προφορικού λαϊκού λόγου, η ειλικρίνεια και το πάθος της έκφρασης και συνάμα το ποιητικό του ύφος συνθέτουν ένα νεοελληνικό έργο σπάνιας ενάργειας, το οποίο  αποδεικνύει ότι το νεοελληνικό έθνος ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα είχε κατακτήσει μια λογοτεχνική γλώσσα ισάξια με τον έντεχνο ευρωπαϊκό λόγο. Πολλές ερμηνείες έχουν προταθεί για το ακριβές νόημα του έργου, η πλειονότητα των οποίων συσχετίζει το έργο αυτό με τη θέση του ποιητή Δ. Σολωμού πάνω στο μέγα εθνικό θέμα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.  Σύμφωνα δε, με την ερμηνεία που προτείνει η συγγραφέας Μαρία Δεληβοριά στο κριτικό δοκίμιο της «η Γυναίκα της Ζάκυθος» φαίνεται ότι ο Σολωμός  είχε ήδη συλλάβει εν τη γενέσει της τη θανάσιμη απειλή, πολιτική και ιδεολογική που έπαιρνε μορφή και δίχαζε το έθνος  κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και τί διακυβευόταν με τη εθνική αυτή διάσταση. Συγχρόνως όμως ο Σολωμός μπόρεσε τον θανάσιμο αυτό πολιτικό διχασμό του ελληνικού έθνους να τον εκφράσει κι αισθητικά βάζοντας έτσι τα θεμέλια για τον έντεχνο πια νεοελληνικό λόγο!

  Λίγα λόγια για την υπόθεση του έργου. Ο Ιερομόναχος Διονύσιος, εγκάτοικος στο ξωκλήσι του Αγίου Λύπιου» στη Ζάκυνθο μετά από τις «δέησες που είχε κάνει για το έθνος που πολεμάει», όπως χαρακτηριστικά γράφει ο ποιητής, σταματά σε ένα πηγάδι κι αναρωτιέται, πόσοι είναι οι δίκαιοι και οι άδικοι γύρω του, κατά τη Θεία Γραφή. Μεταξύ του πλήθους των αδίκων ξεχωρίζει τη Γυναίκα της Ζάκυθος για το μέγεθος της αδικίας της, η οποία την καθιστά «θανάσιμη έχθρισσα του έθνους». Ο Ιερομόναχος Διονύσιος στη συνέχεια παρουσιάζει τη Γυναίκα της Ζάκυθος με την τερατώδη ασκήμια της, τον κάκιστο χαρακτήρα της, τις απιστίες στον άντρα της, το θανάσιμο μίσος προς την αδελφή της και την αντιπατριωτική συμπεριφορά της προς τις Μεσολογγίτισσες πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στη Ζάκυθο και ζητούσαν βοήθεια ενώ οι άντρες τους πολεμούσαν πολιορκημένοι από τους Τούρκους (Β! πολιορκία Μεσολογγίου: Απρίλης 1825-Απρίλης 1826). Η αντεθνική συμπεριφορά της ενισχύεται από τα φιλοτουρκικά και αντιδημοκρατικά-φιλομοναρχικά της αισθήματα. Στη συνέχεια ο Ιερομόναχος μέσα από αποκαλυπτικά οράματα κι εφιάλτες βλέπει το μέλλον: την πτώση του Μεσολογγίου και στη συνέχεια ότι η Γυναίκα της Ζάκυθος τιμωρείται από τη Θεία Δίκη για τα αμαρτήματα που έχει διαπράξει βρίσκοντας οικτρό τέλος με τα ίδια της τα χέρια, αφού πρώτα έχασε τα λογικά της από το πολύ μίσος και την κακία της. Με ένα ζωνάρι πνίγεται ενώ νομίζει ότι πνίγει την αδελφή της! 
Στην επεξεργασία του κειμένου το 1831-1833 ο Σολωμός προσπαθεί να αλλάξει τη δομή του έργου, εισάγοντας κι ένα τρίτο βασικό πρόσωπο το Διάβολο ο οποίος χρησιμοποιεί τη Γυναίκα ως οργανό του για την επικράτηση του Κακού. Η επεξεργασία αυτή δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και μας σώθηκε ως σχεδίασμα μόνο.   

Οι «εκκρεμότητες» του έργου που σχετίζονται με το διασωθέν χειρόγραφο του ποιητή « η Γυναίκα της Ζάκυθος» ...

Σάββατο 26 Απριλίου 2014

«Ταξιδεύοντας, Μοριάς», Ν. Καζαντζάκης





«Ένα ταξίδι στην Ελλάδα, από την Πελοπόννησο πάντα, τη γριά Μάνα, πρέπει να αρχίζει. Η Πελοπόν-νησος στάθηκε πάντα η κοιτίδα του ελληνισμού, έδαφος ιερό και γόνιμο με όλες τις χάρες του νησιού και της στεριάς. Εδώ είναι οι ρίζες –ο Ταϋγετος, ο Αλφειός, οι Ατρείδες, η Ελένη, ο Πλήθων, ο Παλαιολόγος, ο Κολοκοτρώνης. Ο ανθός, η Αθήνα, η ακρότατη φιλοδοξία της ρίζας (!) έρχεται αργότερα» έτσι ξεκινάει την περιήγηση του στον Μοριά ο Καζαντζάκης. Επιλέγει για τίτλο την ονομασία «Μοριάς» που χρησιμοποιείται πιο πολύ απ’ το λαό. Ας μη ξεχνάμε ότι την εποχή που έγραφε την περιήγηση του αυτή το γλωσσικό ζήτημα ήταν σε έξαρση. Με το έργο αυτό αποτίνει ένα φόρο τιμής στην περιοχή, στην οποία τα ελληνικά φύλα έχουν εγκατασταθεί μόνιμα εδώ πάνω από 3.000 χρόνια και παρόλες τις ιστορικές αλλαγές που συνέβησαν εδώ η ελληνική συνείδηση διατηρήθηκε ανά τους αιώνες. Γράφει «Το πρόσωπο της Ελλάδας είναι ένα παλίμψηστο από 12 κύριες απανωτές γραφές: Σύγχρονη εποχή, Επανάσταση του 1821, Τουρκοκρατία,  Φραγκοκρατία, Βυζάντιο, Ρωμαϊκή εποχή, Ελληνιστική, Κλασσική, Δωρικός μεσαίωνας, Μυκηναϊκή, Αιγαιϊκή, Λίθινη». Για τον Έλληνα συγγραφέα-περιηγητή λοιπόν το ταξίδι αυτό αναστατώνει την ψυχή του. Το ιστορικό βάρος που κουβαλούν τα ονόματα πολλών τόπων της Πελοποννήσου αναπόφευκτα  οδηγεί το συγγραφέα σε οδυνηρές συγκρίσεις με το παρόν. Προβληματίζεται λοιπόν για την ταυτότητα του Νεοέλληνα και τα προβλήματα του Νεοελληνικού πολιτισμού, ο οποίος δεν κατάφερε να κάνει την αναγκαία σύνθεση της πλούσιας πολιτιστικής  του παράδοσης (αρχαίας και βυζαντινής) με τη νεωτερική εποχή του, γεγονός που εμποδίζει την ανάπτυξη και πρόοδο της σύγχρονης Ελλάδας. Παρελθόν και παρόν του Μοριά λοιπόν στη δεκαετία του 1930 δένουν αντιθετικά μέσα από την οπτική του  στοχαστή-ταξιδιώτη Νίκου Καζαντζάκη.

Σάββατο 1 Μαρτίου 2014

"Ταξιδεύοντας, Αγγλία" Ν. Καζαντζάκης, εφ.Έθνος, 2013, (σελ. 234)





Εισαγωγή:
Απ’ τα καλύτερα έργα του Νίκου Καζαντζάκη θεωρούνται τα «Ταξιδεύοντας...» και η «Αγγλία», διότι συνδυάζουν την πραγματικότητα των τόπων που επισκέπτεται με τις πνευματικές του ανησυχίες, αφήνοντας σχετικά πίσω τις μεσσιανικού τύπου αντιλήψεις της κοσμοθεωρίας του. Ο Ν.Καζαντζάκης (1883-1957) κληροδότησε στα Ελληνικά Γράμματα ένα έργο τεράστιο σε όγκο και σε ευρύτητα ασχολούμενος με όλα τα είδη του λόγου: ποίηση, μεταφράσεις, θεατρικά έργα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, μυθιστορήματα, δοκίμια, επιστολές. Πνεύμα ανήσυχο, αναζητεί παθιασμένα τη λύτρωση της ψυχής του μέσα από τη γνώση, τις εμπειρίες, τα ταξίδια. Διαβάζει πάρα πολύ, παρακολουθεί τα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής του κι επηρεάζεται από τον Μπέρξον και τη θεωρία του για τη «ζωϊκή ορμή» κι απ΄τον Νίτσε και τη θεωρία του για τον Υπεράνθρωπο. Προβληματίζεται για τα επαναστατικά γεγονότα της εποχής του, τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, την Οκτωβριανή επανάσταση... όπου επισκέπτεται αντίστοιχα και τις χώρες αυτές. Συγχρόνως όμως η ψυχή του βασανίζεται από μεταφυσικές (θεολογικές για πολλούς) κι υπαρξιακές αγωνίες για το νόημα της ζωής και το νόημα της θρησκευτικής πίστης.
Ο Πρεβελάκης, ερμηνευτής του έργου του, αναφέρει τους «προφήτες» που κατά σειρά κατέκτησαν τον Καζαντζάκη: Νίτσε, Χριστός, Βούδας, Λένιν για να καταλήξει στη μορφή του Οδυσσέα, αυτού του απ-άνθρωπου ήρωα, χωρίς αξίες κι ελπίδα που έπλασε ο ίδιος στην «Οδύσεια» του, το έργο ζωής του, όπως το αποκαλούσε με το οποίο φιλοδοξούσε να γράψει το δικό του έπος του σύγχρονου ανθρώπου! Συνοψίζοντας ο Ν. Καζαντζάκης τελικά διαμόρφωσε μια δικιά του κοσμοθεωρία, την οποία ο Μάριο Βίττι αποκαλεί «διονυσιακό μηδενισμό», ο δε Λίνος Πολίτης «ηρωϊκό πεσσιμισμό». Σύμφωνα με αυτήν ο άνθρωπος πρέπει από τη μια να ανυψωθεί στον ήρωα-υπεράνθρωπο που δεν  φοβάται ούτε ελπίζει τίποτα αλλά ρουφά τη ζωή με όλες του τις αισθήσεις - κάτι σαν το θεό Διόνυσο- ενώ από την άλλη γνωρίζει ότι δεν υπάρχει Τίποτα, ότι όλα είναι ένα Μηδέν στον κόσμο τούτο. Και μάλιστα αυτό αρέσει πολύ στον υπεράνθρωπο-άνθρωπο του! Μια μεγάλη αντίφαση διαπερνά τη κοσμοθεωρία του διότι από τη μια η ζωή δεν έχει νόημα, είναι πεσσιμιστής (απαισιόδοξος) μέχρι μηδενισμού κι από την άλλη θέλει αυτή τη ζωή να τη γευτεί με όλο του το είναι! μήπως θέτει ένα στόχο υπερ-άνθρωπο, όπως ωραιότατα εκφράζει και η φράση που ο ίδιος ζήτησε να αναγραφεί πάνω στον τάφο του «δεν φοβάμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι ελεύθερος»;

Το «Ταξιδεύοντας, Αγγλία» ξεκίνησαν ως ανταποκρίσεις στην εφημερίδα Καθημερινή της εποχής του και συντέθησαν σε βιβλίο αργότερα, όπως και τα υπόλοιπα βιβλία του: Ταξιδεύοντας: Ισπανία, Ιταλία, Αίγυπτος-Σινά, Ρουσία, Ιαπωνία-Κίνα, Μοριάς. Ο συγγραφέας μέσα από την καταγραφή του ταξιδιού του στην Αγγλία το 1939, ενώ η χώρα προετοιμαζόταν για τη συμμετοχή της στον Δεύτερο Παγκόσμιο  Πόλεμο αναδεικνύεται ένας γνήσιος ταξιδιώτης-περιηγητής που αναζητά τον πολιτισμό και τις αξίες του εγγλέζικου λαού, ο οποίος έκτισε μια αυτοκρατορία με τις αποικίες του που εκτείνονταν σ’ όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Σήμερα που ο μαζικός τουρισμός με τα μέσα μεταφοράς κι επικοινωνίας έκανε πιο εύκολα τα ταξίδια αλλά και πιο «επιφανειακά» για τον τουρίστα που καταναλώνει εικόνες τοπίων κι αξιοθέατων, το βλέμμα του ταξιδιώτη- π προσδίδει μια διάσταση βάθους στα ταξίδια αυτά με τη στοχαστική διάθεση και τη λογοτεχνική του γλώσσα. Το «Ταξιδεύοντας, Αγγλία» υπεβαίνει λοιπόν τον καθιερωμένο όρο «Ταξιδιωτικές εντυπώσεις» κι ανήκει στην «Ταξιδιωτική λογοτεχνία», όπως θα έπρεπε να αποκαλείται το είδος αυτό, όταν αναφέρεται σε κείμενα τέτοιου είδους, όπως εύστοχα σημειώνεται και στην εισαγωγή του εν λόγω βιβλίου.

Το έργο:

Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2014

"Ιερή Πείνα" Μπάρυ Άνσγουωρθ, εκδ.Νεφέλη, 1994

 
Η Αγγλία του 18ου αιώνα έχοντας ως σημαία της την αρχή του οικονομικού φιλελευθερισμού κι ως εκ τούτου, ότι το εμπόριο που διεξάγει είναι νόμιμο προχωρά στην αστική της ανάπτυξη, που είναι συνυφασμένη όμως με την αρπαγή και το θάνατο. Χωρίς το δουλεμπόριο των νέγρων και την εκμετάλλευση των εξαθλιωμένων συμπατριωτών τους, που ναυτολογούσαν με τη βία και ύπουλα για τα δουλεμπορικά τους καράβια, ο πλούτος δεν θα συνέρεε τόσο άφθονος στα ταμεία του Στέμματος! Η "Ιερή Πείνα"
τιμήθηκε με το βραβείο Μπούκερ κι ο συγγραφέας με τον τίτλο αυτό προβάλλει την πείνα της αστικής τάξης για το κέρδος, το οποίο δικαιολογεί όμως τα πάντα, αγιάζει  τα μέσα προκειμένου να πετύχει το σκοπό της! Ο Βρετανός συγγραφέας Μπάρυ Άνσγουωρθ (1930-2012) θεωρείται απ' τους επιφανέστερους του ιστορικού μυθιστορήματος στον αγγλοσαξονικό κόσμο και είχε ζήσει για να ένα διάστημα στην Αθήνα διδάσκοντας την αγγλική γλώσσα. Ο Ανσγουωρθ, όπως είχε δηλώσει, βουτά στην Ιστορία για να κατανοήσει το παρόν και δεν γράφει ιστορικό μυθιστόρημα γιατί αναπολεί απλά μια εποχή που πέρασε. Η γνώση της ιστορίας τελικά είναι "κτήμα ες αεί" για να θυμηθούμε και τον μεγάλο Θουκυδίδη!

"Μπορεί όμως να θεωρηθεί πρόοδος, όταν άνθρωποι σκλαβώνουν άλλους ανθρώπους, όταν διαστρέφονται τα φυσικά ένστικτα του ανθρώπου, όταν προστάζει μόνο ο νους χωρίς να συντρέχει και η καρδιά" αναρωτιέται ο συγγραφέας. Έτσι ο απόηχος του διαφωτισμού με το πείραμα της ελεύθερης συμβίωσης μιας ομάδας λευκών και νέγρων κάπου στις Δυτικές Ινδίες έρχονται να ολοκληρώσουν την εικόνα του 18ου αιώνα, μιας εποχής γεμάτης αντιφάσεις. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί, ότι ο Άνσγουωρθ στο έργο του αυτό αναπτύσσει ένα «δοκίμιο» περί ελευθερίας και δουλείας. Ο χωρισμός όλου του έργου του σε πρώτο και δεύτερο βιβλίο, όπου το πρώτο βιβλίο ασχολείται με τη διεξαγωγή του δουλεμπορίου και το δεύτερο με το πείραμα της ελεύθερης συμβίωσης επιβεβαιώνει την άποψη αυτή.