Το ιστολόγιο της Αγγελικής Π. Σούλη

Η καταγραφή των αναγνώσεων αυτών ξεκίνησε από την επιθυμία μου να μην ξεχασθούν ιδέες και συναισθήματα που κάποτε με είχαν συγκινήσει.
Γράφοντας συνειδητοποίησα ότι ο χρόνος που αφιέρωνα στην ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση του έργου, μου χάριζε ένα αίσθημα δημιουργίας.
Η επαγγελματική μου απασχόληση (φιλόλογος) μου έδωσε τα κίνητρα και τα μέσα για αυτές τις αναγνώσεις. Κι έτσι με συνεπήρε το ταξίδι της ανάγνωσης και της γραφής!
Κι ανοίχτηκε μπροστά μου ένας ολόκληρος κόσμος, σχεδόν ανεξερεύνητος,της δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής.
"Η ανάγνωση δεν μπορεί να είναι ούτε μία ούτε άπειρες" όπως τονίζει ο Ουμπέρτο Έκο, αφού η υποκειμενική ερμηνεία του γράφοντος πρέπει να δένει με τους περιορισμούς που θέτει το κείμενο.

Και μια διευκρίνιση:
Καμμιά ανάγνωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ίδιο το βιβλίο αλλά μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο ανάμεσα στον αναγνώστη και στο βιβλίο φωτίζοντας το, κάνοντας το πιο κατανοητό και καλλιεργώντας συγχρόνως τη φιλαναγνωσία.



Παρασκευή 6 Ιανουαρίου 2023

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ - Κυριαρχία, Δίκαιο, Δικαιώματα, Δημήτρης Χριστόπουλος, Εκδ. Πόλις, 2022


Εισαγωγή
Στις σημερινές συνθήκες που ζούμε, όπου το Κράτος Δικαίου και το Δημοκρατικό πολίτευμα πλήττονται όλο και περισσότερο ενώ όροι σαν τη μετα-δημοκρατία έχουν εισέλθει στο λεξιλόγιο μας, το βιβλίο "Ταξίδι στο Κράτος" του Δημήτρη Χριστόπουλου, καθηγητή Πολιτειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αποκτά μεγάλη επικαιρότητα. Το κράτος που γνωρίζαμε και που σήμερα απειλείται, γεννήθηκε στην Ευρώπη κατά τα νεωτερικά χρόνια και χρειάστηκαν σχεδόν 500 χρόνια για να αναπτυχθεί και να συμπεριλάβει στις αρμοδιότητες του να προστατεύει το σύνολο των πολιτών του!
Κι αυτό επετεύχθη επειδή στηρίχθηκε στην έννοια του Δικαίου που πηγάζει από τους ανθρώπους για τους ανθρώπους και δημιούργησε τους κατάλληλους θεσμούς για να το κατοχυρώσει ανεξάρτητα από ποιος κυβερνά. Με άλλα λόγια οι άνθρωποι στα νεωτερικά χρόνια εκ-λογίκευσαν τη φύση της εξουσίας και αρνήθηκαν τη θεϊκή προέλευση της άρα μπόρεσαν έτσι να αμφισβητήσουν και να αντισταθούν στην εξουσία που γίνεται καταπιεστική, βίαιη και άδικη! Έτσι η συγκρότηση του σύγχρονου κράτους έφερε μαζί του τα αιτήματα για ελευθερία, ισότητα, περιορισμό των αυθαιρεσιών της εξουσίας, κατοχύρωση της δημοκρατίας, ανθρώπινα δικαιώματα κλπ
Προηγουμένως - εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων πχ αρχαία Αθήνα - οι κάθε λογής ηγεμόνες από το φύλαρχο ως τους βασιλιάδες συμπεριλαμβανομένων και των θρησκευτικών ηγετών επέβαλαν την εξουσία τους σχεδόν προσωπικά, εν ονόματι της  θρησκευτικής προέλευσης της, χωρίς να ελέγχονται από κανέναν, χωρίς να μεσολαβούν μεταξύ αυτών που ασκούσαν εξουσία και του λαού-πλήθους οι θεσμοί που στηρίζουν  το Δημοκρατικό πολίτευμα!
Πώς λοιπόν αυτό το Κράτος Δικαίου, όπως χαρακτηρίστηκε κατά τον 20ο αιώνα, να μη γίνει υπόδειγμα για όλα σχεδόν τα κράτη της γης, που δημιουργήθηκαν έκτοτε;
Ενδιαφέρον προκαλούν οι διάφορες μεταμορφώσεις - φάσεις του κράτους αυτού που ενώ ξεκινά ως δημιούργημα της αστικής τάξης, γίνεται αργότερα υπόθεση του έθνους και εκφράζεται στην αρχή απολυταρχικά, αργότερα φιλελεύθερα-δημοκρατικά με σύνταγμα και κοινοβούλιο, για να καταλήξει στο γνωστό κοινωνικό κράτος μετά το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο). Όμως για τον νεοφιλελευθερισμό του 21ου αιώνα και την επικράτηση των Αγορών φαίνεται ότι το κράτος αυτό αποτελεί εμπόδιο και η συρρίκνωση κάθε κρατικής-δημόσιας επέμβασης συρρικνώνεται υπέρ της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Η νέα αντίληψη για το νεωτερικό κράτος εμφανίστηκε τον 16ο -18ο αι. κατά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη. Η διαφθορά της Παπικής Εκκλησίας (έκλυτη ζωή Πάπα, συγχωροχάρτια...) το νέο πνεύμα  της  Μεταρρύθμισης που έφερε ο Προτεσταντισμός, οι Θρησκευτικοί Πόλεμοι που ακολούθησαν και συντάραξαν την Ευρώπη επί έναν αιώνα, και οι  καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής που εδραιώνονταν τότε, ζητούσαν την αποδέσμευση τους από τη θρησκευτική εξουσία καθώς κι από τις  φεουδαρχικές σχέσεις υποτέλειας των ανθρώπων, επειδή εμπόδιζαν την ανάπτυξη τους. Έτσι εμφανίστηκαν οι πρώτοι κοσμικοί ηγεμόνες που διεκδικούσαν να είναι ανεξάρτητοι στην περιοχή που όριζαν. Μαζί τους αρκετοί διανοητές της εποχής  έχοντας ως παράδειγμα την αρχαία Πόλη-Κράτος και το Ρωμαϊκό Δίκαιο στοχάζονταν για τη φύση και το σκοπό αυτού του νέου κράτους, που επιδίωκαν να δημιουργηθεί. Πρωτοπόρος είναι ο Μακιαβέλι που το 1513 γράφει το πασίγνωστο έργο του «Ο Ηγεμών», ακολουθούν  οι Διαφωτιστές π.χ Χομπς, Τζων Λοκ, Ρουσσώ ενώ οι επαναστάσεις (Αγγλική, Αμερικάνικη, Γαλλική) έδωσαν τη χαριστική βολή στο παλιό καθεστώς κι έτσι το νεωτερικό κράτος απόκτησε σάρκα και οστά. ενώ κατά βάθος είναι αστικό κι εθνικό εκφράζεται αρχικά απολυταρχικά, αργότερα φιλελεύθερα για να καταλήξει στο κράτος δικαίου στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, αφού δοκιμάστηκε πρώτα, στην περίοδο του μεσοπολέμου, από τη «θεωρία της απόφασης σε έκτακτη ανάγκη». 
Αυτό το ταξίδι στο κράτος είναι συγχρόνως όμως και ένα ταξίδι στον κόσμο των λέξεων-εννοιών, ως όρων της πολιτικής,  που χρησιμοποιούμε ως σήμερα: κράτος, κυριαρχία,  έδαφος- επικράτεια, λαός- πληθυσμός- έθνος, Σύνταγμα, Δικαιώματα, κράτος δικαίου κλπ. Ο συγγραφέας επιμένει πολύ στην κατανόηση της σημασίας των λέξεων αυτών, επειδή βοηθούν στην εμβάθυνση της έννοιας του κράτους και της διττής φύσης της εξουσίας του: η οποία πότε δείχνει το καλό της πρόσωπο φροντίζοντας τους υπηκόους του, πότε όμως φέρεται βάναυσα και βίαια  προς αυτούς. Πρώτος ο Μακιαβέλι συνέλαβε και πρόβαλε αυτή τη διττή φύση του κράτους κατανοώντας ότι είναι μάλιστα αναγκαία για την ύπαρξη του. Τον Κένταυρο λοιπόν, αυτό το μυθικό τέρας που ήταν μισός άνθρωπος και μισό ζώο,  επέλεξε ως σύμβολο του νεωτερικού κράτους και της κυριαρχίας του! Αργότερα προστέθηκε και η παρομοίωση του με τον Ιανό το θεό με τα δυο πρόσωπα. «Οι δίκοπες έννοιες είναι εμμονή μου», αναφέρει ο συγγραφέας σε μια συνένετευξη του. Για παράδειγμα, η λέξη «έθνος» που σημαίνει μια κοινότητα ανθρώπων, η οποία μπορεί συγχρόνως  α. να ενσωματώνει και να συνέχει ανθρώπους στην ίδια κοινότητα αλλά β. και να αποκλείει άλλους ανθρώπους από αυτή.  Γι αυτό δηλώνει ότι τον ίδιο τον εκφράζει περισσότερο το πολιτικό έθνος κι όχι το φυλετικό.
Τελικά ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μια απλή γλώσσα αποφεύγοντας το καθαρά επιστημονικό ιδίωμα για να μπορεί να προσεγγίσει το μέσο αναγνώστη και να τον «διαπαιδαγωγήσει» ως πολίτη στην έννοια του κράτους, που δημιουργήθηκε για να προσφέρει ειρήνη κι ασφάλεια στους πολίτες του.  Επίσης δεν μπορεί να μη σκέπτεται τη μορφή που μπορεί να πάρει το σημερινό κράτος στο μέλλον, έχοντας υπόψη του τις πολλαπλές κρίσεις και την αβεβαιότητα που χαρακτηρίζουν την  εποχή μας. Μήπως η ζωώδης φύση του  Κενταύρου  υπερτροφήσει  περιορίζοντας την ανθρώπινη φύση του ή το αντίθετο; Το είδος της κυριαρχίας που ασκεί το κράτος δεν εξαρτάται όμως μόνο από τους ασκούντες την κυριαρχία αλλά κι από τη συναίνεση ή όχι των κυριαρχούμενων απέναντι στο  είδος της  κυριαρχίας,  που τους επιβάλλεται, καταλήγει!
 
ΜΕΡΟΣ Α΄
ΤΑ ΤΡΙΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.