Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου, Σβετλάνα Αλεξιέβιτς,εκδ. Πατακη, 2019

Εισαγωγή:

        

Την εποχή της περεστρόικας και την  πτώση της Σοβιετικής Ένωσης έχει ως θέμα το βιβλίο της Αλεξιέβιτς «Το τέλος του Κόκκινου Ανθρώπου»,  η οποία  τιμήθηκε με  Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2015. Η συγγραφέας αφηγείται πώς  η ίδια η σοβιετική κοινωνία βίωσε την ανατροπή του κομμουνιστικού συστήματος της – που είχε για 70 περίπου χρόνια- σε καπιταλιστικό. Το βιβλίο αυτό δεν είναι μυθιστόρημα με την κλασσική έννοια του όρου, αφού στερείται ενός ενιαίου μύθου. Η δομή του  στηρίζεται σε ένα κεντρικό πρόσωπο την αφηγήτρια-συγγραφέα, η οποία παίρνει συνεντεύξεις-μαρτυρίες από ένα πλήθος ανθρώπων που έζησαν  την εποχή της περεστρόϊκας αλλά είχαν γεννηθεί κι ανδρωθεί στη σοβιετική εποχή κι άλλων που ήταν μικρά παιδιά τότε και άλλων που γεννήθηκαν μετά την περεστρόικα. Αυτή η πολυφωνία συμβάλλει στον πλουραλισμό απόψεων οι οποίες, όσο κι αν είναι υποκειμενικές, δεν παύουν να  έχουν στοιχεία ντοκουμέντου που προσδίδει κάποιο βαθμό αντικειμενικότητας στο έργο. Η Αλεξιέβιτς, δημοσιογράφος στο επάγγελμα, είναι εξοικειωμένη με τη τεχνική του ρεπορτάζ, η οποία επηρεάζει και τη λογοτεχνική γραφή της. Διαβάζουμε  στο αυτί του εμπροσθόφυλλου του βιβλίου της «το κύριο έργο της είναι τα βιβλία μαρτυριών προσδίδοντας νέα διάσταση στο γραμματολογικό είδος της λεγόμενης τεκμηριωτικής πεζογραφίας».           

Πώς να βάλει σε τάξη λοιπόν ο αναγνώστης  ένα βιβλίο 682 σελίδων, στο οποίο τόσοι πολλοί αφηγητές  παρουσιάζουν ο καθένας τη προσωπική  ή οικογενειακή του  ιστορία από τη δική του οπτική γωνία; 

       Σε πρώτο επίπεδο πληροφορούμαστε το πώς βίωσε ο σοβιετικός άνθρωπος τη μεταβατική εποχή της περεστρόικας (Απρίλης 1985 - Δεκέμβρης 1991όπου διαλύεται η ΕΣΣΔ) ανάμεσα στη σοβιετική και τη μετασοβιετική εποχή και θυμάται το Σοκ που υπέστη με το πέρασμα από το κομμουνιστικό παρελθόν του στο καπιταλιστικό παρόν του. Κι όταν ζυγίζουν το πριν με το μετά αισθάνονται ελλιποβαρή και τα δυό. Αισθάνονται ότι τα χρόνια της παρεστρόικας άλλα περίμεναν κι άλλα τους ήλθαν. Εξαπατήθηκαν, ήταν αφελείς, λένε. Η οικοδόμηση του κομμουνισμού ήταν ουτοπία; Αλλά και ο παράδεισος της αγοράς που υπόσχεται ευτυχία στον καταναλωτικό άνθρωπο,  μήπως δεν είναι μια άλλη ουτοπία της Δύσης αναρωτιούνται οι αφηγητές στη μετασοβιετική Ρωσία.   

        Σε δεύτερο επίπεδο ο αναγνώστης στοχάζεται πάνω στην εξέλιξη της ιστορίας, και  συγκεκριμένα του κομμουνιστικού κινήματος που τα ιδεώδη του στη διάρκεια του 20^ου αιώνα είχαν  εξαπλωθεί στο μισό περίπου πλανήτη και πώς η ηγέτιδα δύναμη του κόσμου αυτού κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος χωρίς να δοθεί ούτε μια μάχη. Ο αναγνώστης στοχάζεται επίσης για τα αυταρχικά καθεστώτα και τα μέσα που χρησιμοποιούν κάνοντας  πάντα επίκαιρο το ερώτημα «αν ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».    

      Η κεντρική ιδέα που διαπερνά το βιβλίο είναι ότι  σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης  ο άνθρωπος είναι πάντα ο ίδιος, έχει τις ίδιες ανάγκες, βιώνει τον ίδιο πόνο και χαρά, αγαπά την πατρίδα του και θέλει να ζει ελεύθερος. Έρχονται όμως στιγμές που η ανθρωπιά του χάνεται και τότε οδηγείται  σε μια ζωώδη κατάσταση. Το  τρομακτικό όμως είναι, όταν αυτή η απώλεια της ανθρωπιάς εξαπλώνεται σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού και  γίνεται πολιτική στα χέρια αυταρχικών-ολοκληρωτικών καθεστώτων που την επιβάλλουν στις κοινωνίες τους!     

           

Στο εισαγωγικό κεφάλαιο του βιβλίου «Σημειώσεις μιας συνενόχου» η συγγραφέας αναζητεί τις ευθύνες που είχε ο σοβιετικός άνθρωπος στο δράμα που παίχτηκε στη χώρα του μέσα σε 74 χρόνια. Η οικοδόμηση του κομμουνισμού στη Σοβιετική Ένωση που με τόση θέρμη ξεκίνησε η γενιά των παππούδων και συνέχισε η γενιά των πατεράδων, πώς κατέρρευσε τόσο εύκολα; Πώς το ανταγωνιστικό καπιταλιστικό σύστημα ήρθε και σάρωσε μέσα σε τρία χρόνια καθετί σοβιετικό; Ο σοβιετικός άνθρωπος ήταν θύμα ή συνένοχος σε αυτό το δράμα που παίχτηκε στη χώρα του; πόσο ελέυθερος ήταν να αποφασίσει για τη ζωή του;

        Κατ’ αρχάς μας ενημερώνει ότι στην αχανή χώρα της ΕΣΣΔ είχε διαμορφωθεί ένα ξεχωριστός τύπος ανθρώπου, ο homo sovieticus. «Ο σοβιετικός άνθρωπος είχε το δικό του τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς που είχε βγει από το "εργαστήριο" του μαρξισμού –λενινισμού. Ο σοβιετικός άνθρωπος δεν είναι μόνο Ρώσος, είναι και Λευκορώσος, Τουρκμένιος, Ουκρανός, Καυκάσιος... Τώρα ζούμε σε διαφορετικά κράτη, μιλάμε διαφορετικές γλώσσες αλλά μας αναγνωρίζεις με την πρώτη. Είμαστε όλοι παιδιά του Οκτώβρη (Οκτωβριανής επανάστασης του 1917). Είμαστε με μια μοναδική κομμουνιστική μνήμη. Το κράτος αντικατέστησε τα πάντα για μας. Ζούσαμε με μεγάλες ιδέες και αισθανόμαστε ότι διαρκώς βρισκόμαστε σε πόλεμο για να τις επιβάλλουμε. Ακολουθούσαμε τον ξεχωριστό ρωσικό δρόμο. Ο σοβιετικός άνθρωπος μπορούσε να πάει στα Ουράλια χάρη της ιδέας κι όχι για τα δολάρια.  Το μικρό και ιδιωτικό το θεωρούσαμε ασήμαντο για τη ζωή μας, ...»

        Φαντάζεστε λοιπόν το Σοκ που υπέστησαν οι άνθρωποι αυτοί με τον βίαιο ερχομό του καπιταλισμού; Μέσα σε ελάχιστα χρόνια έχασαν τον αξιακό προσανατολισμό τους και έπρεπε να μάθουν να πιστεύουν σε πράγματα που υποτιμούσαν κι αρνιόντουσαν επί δεκαετίες.  «Η ανακάλυψη του χρήματος έπεσε σαν ατομική βόμβα στη σοβιετική κοινωνία», «προηγουμένως  το χρήμα δεν μας χρειαζόταν ή μας χρειαζόταν ελάχιστα»,  «η μαμά δεν μπορούσε να κάνει την εμπόρισσα, ντρεπόταν γι αυτό», «παλιά λέγαμε ο άνθρωπος με την εργασία του κέρδισε χρήματα, σήμερα λέμε  αυτός έκανε λεφτά», «η λέξη κομμουνιστής σήμερα θεωρείται βρισιά». Με άλλα λόγια, ο απλός άνθρωπος  στην αρχή της μετασοβιετικής  εποχής  με το σοκ που υπέστη «αλλού πατούσε κι αλλού βρισκόταν». Έτσι επήλθε «Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου»,  φράση-τίτλος του βιβλίου με την οποία η συγγραφέας συμπυκνώνει όλη τη περιπέτεια και τραγωδία που ανθρώπου που πίστεψε σε μια ιδεολογία, αγωνίστηκε γι αυτήν και διαψεύστηκε οικτρά! Γιατί κόκκινου ανθρώπου; Γιατί το κόκκινο χρώμα έγινε σύμβολο της  σοσιαλιστικής-κομμουνιστικής ιδεολογίας από το  χρώμα του αίματος με το οποίο έχουν ποτιστεί οι αγώνες του!   

  

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ  «Η παρηγοριά της ανακάλυψης»

           Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι το Πραξικόπημα στις 19 Αυγούστου 1991 κατά του Γκορμπατσόφ από την  αντιπολιτευόμενη πτέρυγα του ΚΚΣΕ που ήλεγχε η Μυστική Υπηρεσία της Κα Γκε Τσε Πε και απαιτούσε την παραίτηση του Γκορμπατσόφ και το τέλος της περεστρόικας. Γι αυτό το καθοριστικό ιστορικό συμβάν η συγγραφέας αφιερώνει την  ιστορία «Για έναν μοναχικό κόκκινο στρατάρχη και τρεις μέρες μιας ξεχασμένης επανάστασης» αλλά στιγμές του επανέρχονται σε πολλές μαρτυρίες των αφηγητών. Βίωσε πολλά σοκ ο σοβιετικός άνθρωπος μέχρι να εγκατασταθεί ο καπιταλισμός στη χώρα του. Ένα από αυτά ήταν, όταν οι Μοσχοβίτες εκείνο το πρωί του Αυγούστου αντίκρισαν τα τάνκς να έχουν κατέβει στους δρόμους της αγαπημένης τους πρωτεύουσας. Στην αρχή ανησύχησαν! Που ματάγινε η πρωτεύουσα της μεγάλης πατρίδας τους της ΕΣΣΔ, που επεκτεινόταν από την βόρεια και κεντρική Ασία μέχρι και την Ευρώπη στη Βαλτική και τη Μαύρη Θάλασσα να απειλείται από τάνκς! Ποιος την απειλεί και γιατί; Μετά μάθανε ότι ο Γκορμπατσόφ που βρισκόταν στη θερινή προεδρική κατοικία του στην Κριμαία αρνιόταν να παραιτηθεί κι επέστρεφε στη Μόσχα. Για τρεις μέρες έγινε ο χαμός στη Μόσχα. Ο κόσμος  είχε κατέβει στους δρόμους φωνάζοντας γεμάτος ενθουσιασμό «Ελευθερία, Ελευθερία» και τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο.  Ήταν η Επανάσταση του απλού λαού που έμοιαζε με μια μεγάλη γιορτή! Έβλεπες παντού χαμογελαστά πρόσωπα που δεν δίσταζαν να  μιλούν άγνωστοι μεταξύ τους ελπίζοντας όλοι σε μια καλύτερη ζωή  κι αψηφούσαν τα τάνκς  και τις απειλές τους!

Η συγγραφέας αναφέρει σποραδικά στοιχεία για το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο που προηγήθηκε της περεστρόικας, τα οποία, αν κάποιος τα αγνοεί, δυσκολεύεται στην κατανόηση του βιβλίου. Γι αυτό, νομίζω, ότι μια βιβλιοκριτική οφείλει να σταθεί λίγο σε αυτά.   Δυο χρόνια νωρίτερα λοιπόν το 1989 άρχισαν να καταρρέουν ειρηνικά τα κομμουνιστικά καθεστώτα στην Ανατολική Ευρώπη (Πολωνία, Ουγγαρία, Ανατολική Γερμανία, Τσεχοσλοβακία, Βουλγαρία, με εξαίρεση τη βίαιη ανατροπή του Τσαουσέσκου στη Ρουμανία) και να δέχονται την οικονομία της αγοράς, αλλιώς καπιταλισμό. Επίσης οι Βαλτικές χώρες Λιθουανία, Εσθονία, Λετονία είχαν από το 1990 ανεξαρτοποιηθεί από την ΕΣΣΔ προσχωρώντας κι αυτές στον καπιταλισμό. Η ηγέτιδα δύναμη του καπιταλισμού, οι ΗΠΑ προηγούνταν ήδη στον παγκόσμιο ανταγωνισμό (Διάστημα, εφεύρεση ηλεκτρονικού υπολογιστή και Διαδίκτυο, χρηματοπιστωτικά) και εξύφαναν με αριστοτεχνικό τρόπο[1] την άλωση των κομμουνιστικών καθεστώτων, έχοντας για όπλο το νεοφιλελευθερισμό που δίδασκε η Σχολή του Σικάγου.  Μέσα λοιπόν σε αυτό το παγκόσμιο κλίμα το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης κατανοεί ότι η χώρα πρέπει να εκσυγχρονιστεί, να εκδημοκρατισθεί και να δεχτεί ένα είδος μικτής οικονομίας.  Έτσι ξεκίνησε η περεστρόικα αλλά μια μερίδα του ΚΚΣΕ αμφέβαλε για την αποτελεσματικότητα των μεταρρυθμίσεων αυτών.         

                   Ο μεγάλος στρατάρχης Αχρομέγεφ, ανώτατος αξιωματούχος του ΚΚΣΕ, παρασημοφορεθείς με το μεγαλύτερο τίτλο του «Ήρωα της Σοβιετικής  Ένωσης», σύμβουλος του Γκορμπατσόφ αλλά και δηλωμένος πιστός της μεγάλης  Σοβιετικής  πατρίδας φθάνει στη Μόσχα από το Σότσι όπου παραθέριζε.  Ο κίνδυνος  του εμφυλίου πολέμου  πλανιέται  στην ατμόσφαιρα.  Στις 21 Αυγούστου όμως τα τανκς αποχωρούν αμαχητί και στις  24 Αυγούστου  ο Γκορμπατσόφ με διάγγελμα του παραιτείται από Γενικός  Γραμματέας  του  Κομμουνιστικού  Κόμματος  της Σοβιετικής ‘Ένωσης και καλεί να αυτοδιαλυθεί το ΚΚΣΕ! Αδιανόητη απόφαση! Ο στυλοβάτης  της σοβιετικής εξουσίας, το  Κόμμα δεν υπάρχει πια ! «Δύσκολη αλλά τίμια απόφαση»  τη χαρακτήρισε ο Γκορμπατσόφ. Την ίδια μέρα  ο στρατάρχης Αχρομέγεφ βρέθηκε  νεκρός  μέσα στο γραφείο του καθισμένος κατάχαμα δίπλα στο καλοριφέρ. Αυτοκτόνησε ή δολοφονήθηκε;  Το ερώτημα δίχασε το σοβιετικό λαό, διότι ο τρόπος θανάτου του εξηγεί και το ρόλο του στο  πραξικόπημα που επιχειρήθηκε αλλά απέτυχε.    

Α...! τον  Γκορμπατσόφ τον λάτρεψε ο  λαός  στην  αρχή.  Δεν έμοιαζε με κανέναν από τους προηγούμενους Γενικούς Γραμματείς του Κομμουνιστικού Κόμματος. Δεν ήταν ένας βραδυκίνητος  γέρος γεμάτος παράσημα, ήταν ένας σύγχρονος άνθρωπος του κόσμου. Τους υποσχέθηκε έναν σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο. Θα έκανε ανασυγκρότηση του κράτους επιτρέποντας μεταρρυθμίσεις (περεστρόικα), θα επέτρεπε τη διαφάνεια στη λειτουργία του κράτους (γκλάσνοστ), και θα δρομολογούσε συμφωνίες με τις ΗΠΑ για τον παγκόσμιο αφοπλισμό. Ο σοβιετικός λαός ενθουσιάστηκε..., οι εφημερίδες άφθονες, έτρεχαν όλοι σαν τρελοί να μάθουν επιτέλους όλη την αλήθεια για τον Στάλιν, για τα στρατόπεδα των εκτοπισμένων αντιφρονούντων, να διαβάσουν τα απαγορευμένα βιβλία του Σολζενίτσιν «Αρχιπέλαγος  Γκούλαγκ», του Ριμπακόφ «Τα παιδιά του Αρμπάτ» ..., να παρακολουθήσουν  συζητήσεις  που τολμούσαν να γίνονται  δημόσια και να θίγουν θέματα που ήταν αδιανόητα προηγουμένως ! Η εποχή του Γκορμπατσόφ, η εποχή των μεγάλων ελπίδων!  

Όσο όμως ο κόσμος φώναζε πιο δυνατά ελευθερία, τόσο γρηγορότερα άρχιζαν τα μαγαζιά να αδειάζουν από τρόφιμα και αγαθά. Το φάσμα της πείνας άρχισε να εξαπλώνεται  στη Μόσχα και στις  άλλες  πόλεις. Ο Γκορπατσόφ άρχισε να αμφισβητείται. Μετά δε τη διάλυση και  πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και το πέρασμα στον άγριο καπιταλισμό των αγορών άρχισαν να τον βρίζουν:  Μυστικός πράκτορας των Αμερικανών, μασόνος, προδότης, μου έκλεψε την πατρίδα μου  το σοβιετικό διαβατήριο μου που το είχα σαν φυλαχτό,  μας τα έπρηξε με την περεστρόικα, ο φαφλατάς, αντί για πατρίδα έχουμε τώρα ένα τεράστιο σούπερ μάρκετ, στο Κοινοβούλιο έχουμε τώρα τους κλέφτες εκατομμυριούχους των δολαρίων και κυκλοφορούσαν ανέκδοτα σαν κι αυτό «τρέχει, τρέχει η τρόικα με τον Μιχαήλ (Γκορμπατσοφ), τη Ράϊσα(τη γυναίκα του) και την περεστρόικα»

Κι εμείς τι θέλαμε; αναρωτιέται η συγγραφέας, όταν ξεσηκωθήκαμε τον Αύγουστο του 1991 ζητώντας ελευθερία; Τότε μας φαινόταν ότι η ελευθερία είναι πολύ απλή υπόθεση. Σαν ένα λεωφορείο που θα περνούσε από το δρόμο έξω και μεις θα μπαίναμε μέσα και θα μας πήγαινε. Μας είχαν διδάξει πώς να πεθαίνουμε για την ελευθερία αλλά δεν ξέραμε τι σημαίνει ελευθερία[2]. Οι πατεράδες μας λέγανε ότι ελευθερία είναι η απουσία τρόμου, να μη σε δέρνουν. Τα παιδιά έλεγαν ότι η εσωτερική ελευθερία είναι η τέλεια αξία, το να έχεις πολλά λεφτά, το να μη φοβάσαι τις επιθυμίες σου. Ιδού λοιπόν η ελευθερία! Έτσι την περιμέναμε; Σαν παλινόρθωση του μικροαστισμού; Ή είναι η ελευθερία της Μεγαλειότητας της Κατανάλωσης; Ή του σκότους των επιθυμιών ή των ενστίκτων;

          Την καλύτερη ερμηνεία, κατά τη γνώμη μου, για την πτώση της ΕΣΣΔ και τη στάση του Γκορμπατσόφ αλλά  και του στρατάρχη Αχρομέγεφ τη δίνει ο αφηγητής Ν. που παρακάλεσε τη συγγραφέα να μην αποκαλυφθεί το επίθετο του και η θέση του στο μηχανισμό του Κρεμλίνου, στο άδυτο του κομμουνισμού που φύλαγε καλά κρυμμένα τα μυστικά του συστήματος. Αφηγείται λοιπόν ο  ανώτατος αξιωματούχος του Κρεμλίνου:  

  Η Σοβιετική Ένωση ήταν  μια χώρα στρατιωτική. Το  70% της οικονομίας της πήγαινε στο στρατό, στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς  και συντήρηση του. Και τα καλύτερα μυαλά επίσης,  φυσικοί και μαθηματικοί ... και η ιδεολογία ήταν στρατιωτική. Το κράτος από κάτω ήταν ισχυρό από πάνω όμως ευάλωτο. Ο Γκορμπατσόφ  ήταν κοσμικός. Είχε τελειώσει τη Φιλοσοφική Σχολή Μόσχας, κι όχι κάποια Πολεμική Ακαδημία. Δεν πολέμησε στον Β! Παγκόσμιο, αφού είχε γεννηθεί το 1931. Το πρόγραμμα του για αφοπλισμό και αποπυρηνικοποίηση τον έφερε σε διάσταση με το στρατιωτικό κατεστημένο της ΕΣΣΔ, που επιχειρηματολογούσε λέγοντας: «Είμαστε ένα κράτος με τόση μεγάλη έκταση, τα σύνορα μας είναι κατά μήκος της μισής γης. Μας υπολογίζουν όσο είμαστε ισχυροί, αν αποδυναμωθούμε κανένας νέος τρόπος σκέψης δεν θα πείσει κανέναν. Για τους Αμερικανούς είμαστε η αυτοκρατορία του κακού και μας απειλούν με πόλεμο των άστρων».

Απ’ την άλλη ο Γκορμπατσόφ να επιμένει «ο αφοπλισμός θα μειώσει τις αμυντικές δαπάνες μας, και θα εξοικονομηθούν χρήματα για άλλες κοινωνικές ανάγκες μας», Αυτή ήταν η βασική διαφωνία Γκορμπατσοφ- Αχρομέγεφ και δεν είναι πρώτη φορά στην ιστορία που πολιτικοί ηγέτες αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους διλήμματα, που η επιλογή τους συχνά τους καθιστά τραγικά πρόσωπα!  Στους διαδρόμους του Κρεμλίνου τον αποκαλούσαν «ο Ρώσος Γκάντι», «ο βουδιστής μοναχός» ακούγοντας να λέει «Θέλουμε αλλαγές δίχως βία και αίμα», «ένας κόσμος χωρίς πυρηνικά» «όλος ο κόσμος ως κοινό σπίτι». Ο Αχρομέγεφ αναγκάστηκε να παραιτηθεί, ο Γκορμπατσόφ δεν δέχεται την παραίτηση  και τον ορίζει στρατιωτικό του σύμβουλο.

          Κι ο Ρώσος αξιωματούχος συνεχίζει: Το κράτος μας δεν ήταν σχεδιασμένο για ειρηνική ζωή. Νομίζετε δεν μπορούσαμε να παράγουμε μεγάλες ποσότητες μοδάτα γυναικεία μποτάκια και σουτιέν; Βίντεο; Εμείς όμως είχαμε άλλους στόχους. Ο Γκορμπατσόφ δεν θέλησε να γίνει τσάρος και παραιτήθηκε για να μη προκληθεί εμφύλιος πόλεμος, αντίθετα ο Γιέλτσιν έδωσε διαταγή να πυρπολήσουν το Κοινοβούλιο το 1993. Η χώρα μας έχει την τσαρική νοοτροπία στο ασυνείδητο της.

Ηγέτες σαν τον Ιβάν τον Τρομερό,  τον Πέτρο το Μέγα  ή το Στάλιν που παρέδωσαν ισχυρό κράτος  και αιματοκύλισαν τη χώρα τούς μνημονεύουν, αντίθετα τον τσάρο Αλέξανδρο Β! που δώρισε την ελευθερία στους μουζίκους τον σκότωσαν.      

          Όσον αφορά τον Αχρομέγεφ, που με ρωτάτε, αυτός  ήταν γέννημα  θρέμμα της μεγάλης σοβιετικής πατρίδας. Φτωχό παιδί, ορφανό, εκμεταλλεύτηκε τις ευκαιρίες που πρόσφερε η σοβιετική εξουσία και έφτασε μέχρι τα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας. Ξεχώριζε όμως και για το χαρακτήρα του, ασκητικός, σοβαρός, υπεύθυνος είχε κερδίσει την εκτίμηση και το σεβασμό όλων και του λαού. Όταν η κόρη του η Ναταλία τον ρώτησε, αν πρόκειται να υπάρξει ανατροπή του Γκορμπατσόφ από το στρατό απάντησε «Το να απομακρύνεις έναν άβολο αρχηγό, δεν είναι μεγάλο πρόβλημα. Ο στρατός θα μπορούσε να το κάνει μέσα σε λίγες ώρες. Το θέμα είναι τί κάνεις περαιτέρω»! Ο Αχρομέγεφ είχε καταλάβει το αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει το καθεστώς της  Σοβιετικής Ένωσης. Το παλαιό καθεστώς ήταν ανεπαρκές στον παγκόσμιο ανταγωνισμό και το καινούργιο που σχεδιαζόταν το έβλεπε ανέφικτο. Αυτός έβλεπε ότι η ΕΣΣΔ θα διαλυόταν και καθετί σοβιετικό θα χλευαζόταν, όπως και έγινε. Και δεν το άντεξε! «Εφυγε ο Αχρομέγεφ;  Έφυγε η χώρα του κι έφυγε κι αυτός μαζί της, δεν έβλεπε πια τον εαυτό του εδώ». Ήταν ένα τραγικό πρόσωπο που ενώ έβλεπε την καταστροφή να έρχεται, δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα, από τη στιγμή που είχε αποκλείσει  την αναμέτρηση μέσα από έναν εμφύλιο πόλεμο. Γνώριζαν τι είχε συμβεί στην Ρουμανία με τον Τσαουσέσκου, κι αυτός και ο Γκορμπατσόφ και δεν ήθελαν  να αιματοκυλήσουν τη χώρα  τους, καταλήγει ο ανώτατος αξιωματούχος του Κρεμλίνου!

                Κι ενώ συμβαίνουν όλα αυτά,   ένα νέο αστέρι της  ρωσικής πολιτικής  σκηνής εμφανίζεται, ο Μπόρις Γιέλτσιν που αναδεικνύεται Πρόεδρος της Ρωσίας.  Γενικός  Γραμματέας του τέως κομμουνιστικού κόμματος της Μόσχας, ένθερμος υποστηρικτής  της οικονομίας της αγοράς,  έγινε ευρύτατα  γνωστός,  όταν ανέβηκε πάνω σε ένα τανκς   για να υπερασπιστεί τη νεαρή  ρωσική  δημοκρατία της Ρωσίας  μετά τη διάλυση  του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αυτή η πράξη του τον ανέβασε στα μάτια του κόσμου! «Ο Γκορμπατσόφ δεν αξίζει δεκάρα. Στηρίξτε τον Γιέλτσιν»  φώναζαν τώρα τα πλήθη, αναφέρει η συγγραφέας.  Πρώτον ανακηρύσσει τη Ρωσία ανεξάρτητο κράτος και  αποχωρεί από την Σοβιετική Ένωση μαζί με άλλες χώρες της Βαλτικής ροκανίζοντας έτσι τη θέση  του  Γκορμπασόφ ως προέδρου  της ΕΣΣΔ,  η οποία θα πάψει να υπάρχει σε λίγο, όταν από αυτή θα αποχωρήσουν και οι πρώην  Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες του Καυκάσου και της κεντρικής Ασίας  που έχουν εν τω μεταξύ ανακηρύξει  κι αυτές την ανεξαρτησία τους.  Ήταν 26  Δεκεμβρίου 1991, όταν ο Γκορμπατσόφ παραιτήθηκε αφού η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών διελύθη στα εξ ων συνετέθη!  Και ήταν 31 Δεκεμβρίου 1991 όταν η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο, σύμβολο της ΕΣΣΔ, κατεβαίνει  και στη θέση της κυματίζει πια η τρίχρωμη σημαία της Ρωσίας.       

Το επόμενο χρόνο ο Γιέλτσιν ζητά από τη ρωσική Βουλή να του δώσει απεριόριστες εξουσίες για να εφαρμόσει τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του. «Αγόραζε και πούλα» λέει στο λαό, κι αυτός ξεπουλά τα υπάρχοντα του για να επιβιώσει! Και  τι  δεν πούλησαν οι Ρώσοι, και σε ποιους τόπους και χώρες !  Χαλιά του σπιτιού τους, πιάνα, παιδικά παιχνίδια, κουταβάκια ράτσας που τα νάρκωναν και  τα έκρυβαν μέσα σε φουσκωτά μαξιλάρια για να τα εξάγουν στην Πολωνία, οικιακά σκεύη και πολλά πολλά παράσημα και μετάλλια της σοβιετικής εποχής που τα είχαν σε αφθονία και τώρα δεν άξιζαν τίποτα αλλά γίναν της μόδας στις καπιταλιστικές χώρες της Δύσης!  Το πιο προσοδοφόρο μέρος όμως της ρωσικής οικονομίας, τις χιλιάδες εκατοντάδες κρατικές επιχειρήσεις τις φύλαγε για τους φίλους του, πρώην στελέχη του κόμματος και σε όσους «ευέλικτους» πρόλαβαν τις ευκαιρίες για να τα αρπάξουν. Τους έδινε δάνεια από τις νεοϊδρυθείσες τράπεζες με κρατικό χρήμα κι αυτοί αγόραζαν βιομηχανίες... Μόνο που απαγόρευσε με νόμο το ξεπούλημα τους στις διεθνείς αγορές. Έτσι γεννήθηκαν οι Ρώσοι Ολιγάρχες με τα αμύθητα πλούτη, τα ιδιωτικά τζετ, τα διαμερίσματα στο Λονδίνο και τις βίλες στην Κύπρο!

          Και για πόσα άλλα δεν μας πληροφορεί η συγγραφέας-δημοσιογράφος! Στην εισαγωγή του πρώτου μέρους «Από το σαματά του δρόμου και τις συζητήσεις στην κουζίνα» μας μεταφέρει από το δημόσιο χώρο όπου εξελίσσονται τα γεγονότα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού όπου οι άνθρωποι μιλούσαν ελεύθερα  χωρίς το φόβο ότι η Μυστική Αστυνομία τους παρακολουθούσε.΄Ενα κλίμα καχυποψίας υπήρχε μεταξύ γειτόνων, συναδέλφων ...μήπως κάποιος από αυτούς είναι χαφιές και τους καταδώσει στην Αστυνομία για κάτι που είπαν ή έκαναν μη αρεστό στην εξουσία!  Ακόμα έφθασαν στο σημείο να αμείβονται οι καταδότες για αυτές τις «υπηρεσίες» τους προς το κράτος. Και μικρά παιδιά δασκάλευαν να καρφώνουν τους γονείς τους για το καλό της πατρίδας! Λένε ότι ο Γκορμπατσόφ, όταν ήθελε να συζητήσει κάτι πολύ σοβαρό, καλούσε τους συνομιλητές του στη ντάτσα του (εξοχικό σπίτι) και τους πήγαινε βόλτα στο δάσος κι εκεί συζητούσε τα σπουδαία. Για τους σοβιετικούς των πόλεων λοιπόν η κουζίνα ήταν ένας ιδιαίτερος ζεστός χώρος συγκέντρωσης της οικογένειας και των φίλων τους και συνάμα ελευθερίας έκφρασης, που τις απέκτησαν, όταν επί Χρουστσόφ κτίστηκαν πενταόροφες πολυκατοικίες με διαμερίσματα που είχαν κουζίνα το καθένα, τα επονομαζόμενα «χρουστσόφσκες», ενώ στα παλαιότερα διαμερίσματα (κομμουνάλκα και κοινόβια) οι οικογένειες μοιράζονταν την κοινή κουζίνα και τουαλέτα.

         Θα λέγαμε λοιπόν ότι η πλειονότητα των σοβιετικών από τη μια θυμούνται πόσο υπερήφανοι αισθάνονταν για το ισχυρό κράτος τους ανά τον κόσμο, αυτό της Σοβιετικής Ένωσης  με τη στρατιωτική του δύναμη και τις ανθρωπιστικές αξίες του κομμουνισμού που πρόβαλε. Η γενιά των παππούδων  καμάρωνε λέγοντας «Νικήσαμε το Χίτλερ, νικήσαμε στον πόλεμο» ή «με τι κέφι τρέχαμε όπου μας έστελναν για να οικοδομήσουμε το σοσιαλισμό, χτίζαμε σιδηροδρομικές γραμμές, γέφυρες, εργοστάσια... μέσα στο δυνατό κρύο και μέσα στα χιόνια». Η γενιά των πατεράδων καμάρωνε, όταν ο αστροναύτης Γκαγκάριν βγήκε έξω από την ατμόσφαιρα της γης στο  διάστημα «Εμείς πήγαμε πρώτοι στο διάστημα, εμείς..».. «Κι όταν ο Φιντέλ Κάστρο έκανε την Επανάσταση στην Κούβα τότε καμαρώναμε για τον κομμουνισμό μας κρεμώντας στα σπίτια μας τις φωτογραφίες του Φιντέλ και του Τσε Γκεβάρα!» Και τώρα τους λένε ότι όλα αυτά πάει πέρασαν! Ο σοσιαλισμός τελείωσε! Και να επιστρέψουν τα κομματικά τους βιβλιάρια ... αυτά που τα είχαν σαν φυλαχτό! Βουνά σχηματίστηκαν από την επιστροφή των βιβλιαρίων και πού να βρεθούν  βέβαια οι υπεύθυνοι να τα παραλάβουν και τι να τα κάνουν;

Η τρίτη γενιά, παιδιά κι εγγόνια, τούς χαρακτηρίζουν τώρα αφελείς, ιδεαλιστές, ρομαντικούς και τους κατηγορούν ότι δεν έβλεπαν τα εγκλήματα που διέπραττε το καθεστώς δίπλα τους ή άν τα έβλεπαν γιατί σιώπησαν γινόμενοι έτσι συνένοχοι τους. Τα κατώτερα μέλη του κόμματος απαντούν ότι πίστευαν στις αξίες του κομμουνισμού –εξάλλου αυτές είχαν διδαχθεί από μικροί ως πιονέροι και μετά στη Κομσομόλ (νεολαία), ή ότι δεν ήξεραν τι πραγματικά γινόταν στα ανώτερα κλιμάκια  και κάποιοι έλεγαν ότι μπήκαν στο Κόμμα από φόβο γιατί ο Στάλιν είχε σκοτώσει μέλη της οικογένειας τους. Όσο για τα δισέγγονα, αυτά γενικά αδιαφορούν για την πολιτική, για την περεστρόικα αλλά και για την πιο μακρυνή Οκτωβριανή  Επανάσταση. Αρκετοί βρίσκουν ενδιαφέρουσα την περίπτωση του Στάλιν ... «που παρέλαβε τη Ρωσία με δίκρανο (εργαλείο για στάχυα) και την παρέδωσε με ατομική βόμβα»! Και άλλοι λένε «Τι να την κάνω τη Μεγάλη Ρωσία ... δεν θέλω να κρεμάσω από το λαιμό μου ένα αυτόματο ... δεν θέλω να πεθάνω», «να φύγω από τη Ρωσία, να πάω στην Αμερική; Και να περάσω όλη μου τη ζωή σερβιτόρος εκεί πέρα;»

 

Α ...! Τι έγκλημα ήταν κι  αυτό, τα στρατόπεδα των εκτοπισμένων, κτισμένα μακριά από τον κόσμο ... κάπου στα βάθη της Σιβηρίας, του Καζαχστάν, καταραμένοι τόποι όπου στάλθηκαν 3.500.000 άνθρωποι, αναφέρει η συγγραφέας, που διαφωνούσαν με το καθεστώς ή και με την υποψία ότι διαφωνούσαν και οι περισσότεροι δεν γύριζαν  πίσω ποτέ. Απίστευτες ιστορίες που σου κόβουν την ανάσα καθώς τις διαβάζεις και γυρνούν τον άνθρωπο στη βαρβαρότητα. Σταχυολογώ προτάσεις για τη ζωή των παιδιών εκεί.

Από την 8^η  ιστορία:

« Περιοχή Αλτάι[3]. Τους εξορίστους τους άδειαζαν εκτός πόλης. Κοντά στη λίμνη. Αρχίσαμε να ζούμε στη γη. Σε σπίτια σκαμμένα στο χώμα. Γεννήθηκα κάτω απ’ τη γη,  εκεί μεγάλωσα.  ... κοιμάμαι με δυο κατσικούλες, πάνω στο ζεστό στρώμα από κατσικίσιες κακαράντζες.  Η πρώτη μου λέξη ήταν μεε κι όχι μα ή μαμά. Τα πρώτα παιχνιδάκια μου ήταν τα πολύχρωμα ζουζούνια και οι αράχνες. Την άνοιξη μαζί βγαίναμε στο ήλιο, σερνόμαστε στη γη, ψάχναμε τροφή [...] δεν μπορώ να θυμηθώ τίποτα απ’ τον χειμώνα. Τους περνούσα όλη την ημέρα στο υπόγειο σπίτι. Η μέρα έμοιαζε με νύχτα. Όλα στο μισοσκόταδο. Είχαμε αντικείμενα, εκτός από γαβάθες και κουτάλια; Είχαμε ρούχα; Τυλιγόμαστε με κάτι κουρέλια. Επί μέρες η αδελφή μου παραμένει ξαπλωμένη και βήχει, έχει φυματίωση...»

Από τη 10^η ιστορία :

«Βλέπω τα βουνά γύρω μου και τον ξύλινο πυργίσκο και τον στρατιώτη πάνω του.[...] και τα σιδερένια κρεβάτια, πολλά κρεβάτια αραδιασμένα το ένα δίπλα στο άλλο. Έζησα σε στρατόπεδο, μετά σε εξορία, σε ορφανοτροφείο, σε κοινόβιο, σε κομμουνάλκα. Πάντα γύρω μου είχα πολλά κορμιά και μάτια. Σπίτι μου έδωσαν στα 40 μου, ένα δυάρι για με και το σύζυγο μου. Το 1937 συνέλαβαν τον μπαμπά, δούλευε στους σιδηροδρόμους και λιγο αργότερα τη μαμά και μένα μαζί της μιας και ήμουν 4 μηνών. Μέχρι τα τρία μου έζησα με τη μαμά μετά με πήγαν στην παράγκα των παιδιών. Το πρωί βλέπαμε τιε μαμάδες μας μέσα από τα συρματοπλέγματα που τις οδηγούσαν στη δουλειά εκτός ζώνης. Το εκτός ζώνης  ήταν κάτι φοβιστικό για μας. Έρημος, άμμος, ξερό χορτάρι, το τέλος του κόσμου. Μέσα από μια τρύπα στο συρματόπλεγμα ο φίλος μου ο Ρούμπικ μας πήγαινε στην παράγκα των μαμάδων στην τραπεζαρία που τις συγκέντρωναν, κι εμείς κρυβόμαστε πίσω από την πόρτα ... και μια φορά μου έφερε η μαμά ένα κομματάκι καρπούζι τυλιγμένο σε ένα κουρελάκι ... κι ακόμα θυμάμαι το άρωμα του ... κι όταν μου είπε πάρε μια καραμέλα δεν μπορούσα να φανταστώ τι ήταν αυτή η καραμέλα, ούτε όταν τα παιδιά μού είπαν έλα να παίξουμε με μια γάτα ...ούτε όταν η Βάλια με ρώτησε τι σημαίνει μπαμπάς, δεν ήξερα ούτε κι εκείνη όμως!

             Πέντε χρονών μας πήγαν στο ορφανοτροφείο, κάπου μακριά από τις μαμάδες ...Κι οι μαμάδες έτρεχαν και γαντζώνονταν στο φορτηγό που μας μετέφερε και φώναζαν κι έκλαιγαν! Στο ορφανοτροφείο θυμάμαι  κάποια παιδιά κατέδιδαν τα άλλα κι αμείβονταν γι αυτό. Μια μέρα γράψαμε καθ’ υπαγόρευση ένα γράμμα στον πολυαγαπημένο μας ηγέτη Στάλιν. Κοιτούσαμε τη φωτογραφία του και μας φαινόταν τόσο όμορφος! Μαλώναμε μεταξύ μας για πόσα χρόνια της ζωής μας θα δίναμε για να χαρίσουμε μια μέρα ζωής στο σύντροφο Στάλιν. Η πρώτη μαμά που μας επισκέφτηκε ήταν της Ρίτας Μ. και μας μάγεψε όταν μας τραγούδησε ένα νανούρισμα και μας είπε ότι όλες οι μαμάδες είναι καλές κι όμορφες! Αργότερα όμως ήρθαν κι άλλες μαμάδες και ήταν όλες άσχημες κι άρρωστες και δεν ήξεραν τραγουδάνε ...και μας είπαν πως δεν υπήρχαν μαμάδες για κάποιες από μας! Μετά από 12 χρόνια στο στρατόπεδο, μας επέτρεψαν εμέ και στη μαμά να μείνουμε μαζί στον οικισμό. Τι ευτυχία! Σύντομα όμως αποδείχτηκε πως δεν καταλαβαίναμε η μια την άλλη. Εγώ ήθελα να μπω στην Κομσομόλ για να πολεμήσω κάποιους αόρατους εχθρούς  που πήγαιναν να καταστρέψουν την τόσο υπέροχη πατρίδα μας. και η μαμά έκλαιγε και δεν έλεγε κουβέντα. Φοβόταν, τώρα σκέπτομαι!

           Μεγάλη πια, θέλησα να επισκεφθώ την Καραγκάντα, εκεί που έζησα τα παιδικά μου χρόνια και με σημάδεψαν. Τι ήταν αυτή η Καραγκάντα; Μια γυμνή στέπα εκατοντάδων χιλιομέτρων που το καλοκαίρι καίγεται ολόκληρη και το χειμώνα η θερμοκρασία πέφτει μέχρι και τους -40 βαθμούς. Εκεί επί Στάλιν έκτισαν δεκάδες στρατόπεδα για τις εκατοντάδες χιλιάδες εξορίστους αντιφρονούντες πραγματικούς και μη. Αλλά ο Στάλιν πέθανε και άρχισαν να γκρεμίζουν τις παράγκες να ξηλώνουν τα συρματοπλέγματα και ιδού σήμερα μια πόλη. Στα τελευταία χρόνια κτίζονται εξοχικές κατοικίες με κήπους. Με τα σανίδια που έχουν απομείνει κτίζονται αποθήκες και με τα συρματοπλέγματα περιφράσσουν τους κήπους τους!

                 Οι ντόπιοι κάτοικοι της Καραγκάντα, οι παλιοί και οι απόγονοι τους αποφεύγουν να μιλούν για τα στρατόπεδα. Ντρέπονται, φοβούνται που κάποτε δούλευαν σε αυτά; Τι να κάνουμε; δουλειά χρειαζόμαστε εκμυστηρεύονται με δυσκολία κάποιοι. Κάποιοι θέλησαν να φύγουν από κει αλλά δεν τους το επέτρεψαν, είχαν δεσμευτεί γραπτώς και αυτοί που είχαν φυλακιστεί και αυτοί που τους φύλαγαν να μην αποκαλύψουν τα κρατικά μυστικά. "Α ...θα περάσουν ακόμα πενήντα χρόνια και θα μείνουν μονο δυο σειρούλες στα βιβλία της Ιστορίας, έστω μια παράγραφος γι αυτά τα κολαστήρια" μονολογεί η αφηγήτρια. "Ήδη ο κόσμος βαρέθηκε να ακούει για αυτά, η μόδα του Σολζενίτσιν πέρασε!" 

Ας μη μιλήσουμε για τα βασανιστήρια και τους δήμιους γιατί η φρίκη δεν έχει τελειωμό!

Επί περεστρόικας οι εφημερίδες άρχισαν να δημοσιοποιούν και να αποκαλύπτουν   βασανιστήρια και ονόματα δημίων αλλά τελικά η έρευνα δεν προχώρησε. Πολλές όμως  έγιναν γνωστές.

Αφηγείται ο ανηψιός ενός κρατούμενου:  Τη δεκαετία του 1930 επί Γέζοφ, το θείο Βάνια τον έστειλαν στα ορυχεία στη Βορκούτα με 10 χρόνια χωρίς δικαίωμα αλληλογραφίας. Άκου εκεί, χωρίς δικαίωμα αλληλογραφίας για 10 χρόνια! Κάποτε αποφάσισαν να  τον στείλουν πίσω ... ένα απομεινάρι ανθρώπου με ένα χέρι παράλυτο, χωρίς δόντια και με κατεστραμμένο συκώτι ... και τον ξαναδέχονται στο γραφείο που δούλευε και ποιον είχε απέναντι του κάθε μέρα; Το συνάδελφο που τον είχε καταδώσει! Να αναφέρω κάποιο από τα βασανιστήρια που υπέστη ο θείος Βάνιας; Τον είχαν κρεμάσει από το ταβάνι γυμνό και σε όλες τις τρύπες που έχουμε στο σώμα μας έβαλαν αμμωνία ... κι ο ανακριτής τον κατουρούσε στο αυτί και του φώναζε «θυμήσου, πες  ονόματα ...» κι ο θείος Βάνιας ... τους θυμήθηκε όλους και υπόγραψε! Έπειτα τον φέρανε πάνω σε ένα φορείο μουσκεμένο με αίμα και ούρα και ... Δεν ξέρω που τελειώνει ο άνθρωπος, εσείς ξέρετε;

Αφηγείται ο (πρώην) μνηστήρας της εγγονής του δήμιου Ιβάν Ντ.

Εγώ ήμουνα αρραβωνιασμένος με την εγγόνα του Ιβαν Ντ. που τη λάτρευε ο γέρος και  συμπαθούσε και μένα γιατί ήμουνα και αξιωματικός του στρατού. Υψηλόβαθμο στέλεχος του Κόμματος, βετεράνος με τιμές και μεγαλεία, του είχαν παραχωρήσει μια παλιά μεγάλη ντάτσα (εξοχική κατοικία) με ένα κομμάτι δάσος μέσα, από κείνες που παραχωρούν στους ακαδημαϊκούς, συγγραφείς. Ευχάριστος στην παρέα, ευφυής, συχνά χαιρόσουν να κουβεντιάζεις μαζί του «το να πυροβολήσεις στη μάχη ένα μακρινό στόχο είναι ένα πράγμα ... όλοι πυροβολούν αλλά το να πας κάποιον για  εκτέλεση είναι άλλο ... και να τον στήνεις στα τρία μέτρα» μου έλεγε. Ένα βραδάκι που έλειπαν όλοι από τη ντάτσα πάνω στο κρασί  μέθυσε κι άρχισε να μου λέει « όταν με κάλεσε η Εν Κα Βε Ντε, η Μυστική Αστυνομία να δουλέψω εκεί χάρηκα πολύ, ο μισθός ήταν μεγάλος ... Εκτελούσα εντολές, σκότωνα εχθρούς ... βάσει εγγράφων (βέβαια) ... «καταδικασθείς  στην εσχάτη των ποινών για την προστασία του κοινωνικού συνόλου» ! μια δουλειά ήταν κι αυτή ... Το πιο δυσάρεστο ήταν όμως να πυροβολείς γελαστό άνθρωπο - μάλλον  ήθελε να δείξει ότι με  περιφρονεί- ...  Όταν σκότωνες έπρεπε να τον αποτελειώσεις μεμιας αλλιώς έπεφτε κάτω, έσκουζε, έφτυνε αίμα ...

Εκτελείς έναν Γερμανό θα φωνάξει στα γερμανικά, εκτελείς ένα Ρώσο θα φωνάξει στα ρώσικα ... είναι κατά κάποιο τρόπο δικός μας ...

Πριν από αυτού του είδους τη δουλειά απαγορεύεται να φας, θέλεις όλη την ώρα να πίνεις νερό, όπως μετά από ένα μεθύσι ... στο τέλος της βάρδιας μας φέρνανε δυο κουβάδες, έναν με βότκα και έναν με κολώνια. Πλενόμαστε με κολόνια από πάνω ως τη μέση γιατί η μυρωδιά του αίματος είναι στυφή, έχει μια ιδιαίτερη μυρωδιά που σε κάνει να την αποστρέφεσαι...

Τελειώνω εδώ την παρουσίαση και παίρνω ανάσα για να συνέλθω . ..      

                Όλα τα παραπάνω περιέχονται στο Πρώτο Μέρος του βιβλίου( 1991-2001) και περιλαμβάνει τις  «Δέκα ιστορίες με κόκκινη επένδυση», διότι στη δεκαετία αυτή το σοσιαλιστικό παρελθόν της Ρωσίας είναι ακόμα ζωντανό στις μνήμες των ανθρώπων, αφού ζουν οι παππούδες, οι πατεράδες και τα παιδιά τους έχουν παιδικές μνήμες από τα χρόνια αυτά. 
    

                 Στο Δεύτερο Μέρος του βιβλίου ( 2002-2012) -το 2013 πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο στα ρωσικά- περιλαμβάνονται άλλες δέκα αφηγήσεις αλλά χωρίς επένδυση «Δέκα ιστορίες χωρίς επένδυση», αφού το τοπίο στη Ρωσία αλλά κα στην πρώην ΕΣΣΔ έχει αλλάξει πολύ και οι ιδεολογίες (η πρώην κομμουνιστική και η τωρινή αστική του καπιταλισμού) δεν πείθουν πια ούτε η μια ούτε η άλλη.

ΔΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  «Η γοητεία του κενού»

Οι συνέπειες από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης είναι τόσο έντονες όσο κι εμφανείς: Στη Ρωσία εμφανίζονται συμμορίες που εκβιάζουν και ληστεύουν, το χάσμα μεταξύ πολύ πλουσίων και πολύ φτωχών μεγαλώνει, ξεσπούν τρομοκρατικά χτυπήματα,  και κύματα προσφύγων καταφθάνουν στη Μόσχα από τις πρώην Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ. Πόλεμοι ξεσπούν στον Καύκασο μεταξύ  Ρωσίας- Τσετσενίας,  Αρμενίας- Αζερμπαϊτζάν, οι Ρώσοι διώκονται από τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ κι ο εθνικισμός και ο ρατσισμός βρίσκει εύφορο έδαφος να αναπτυχθεί παντού! Από που να αρχίσει κανείς την αφήγηση; Υπάρχουν τόσες πολλές αφηγήσεις προσώπων, όπου επιλέγω ενδεικτικά:

Το χάσμα μεταξύ των πλουσίων και πολύ φτωχών μεγαλώνει. Δεκαετία του 1990, εμφανίζονται συμμορίες που εκβιάζουν όσους βρίσκονται σε ανάγκη και τους παίρνουν τα σπίτια τους. Αρκετές φορές βρέθηκαν οικογενειάρχες μεταξύ δυο ανταγωνιστικών συμμοριών που διεκδικούσαν ποιος θα τους πρωτοπάρει την  περιουσία! κι αλλοίμονο αν δεν υπέγραφαν, η απειλή της απαγωγής των παιδιών τους, τούς ανάγκαζε να υπογράφουν, αφού δεν μπορούσε η Αστυνομία ούτε και το κράτος να τους προστατεύσει! Έτσι πολλοί βρέθηκαν άστεγοι να κοιμούνται στις υπόγειες διαβάσεις, στις εισόδους πολυκατοικιών, στα παγκάκια των πάρκων και να πλένονται στις δημόσιες τουαλέττες. Στο άλλο άκρο βρίσκονται οι Ρώσοι ολιγάρχες. Αφηγείται μια δυναμική κυρία  με καριέρα, που 22χρονών ερωτεύτηκε τρελά έναν παντρεμένο ολιγάρχη με δυο παιδιά και τώρα ζει μόνη της από επιλογή. «Με τρέλαιναν οι ρυθμοί του και η αποφασιστικότητα του «Αύριο πετάμε για Παρίσι» μου τηλεφωνούσε -εννοείται με το ιδιωτικό του τζετ- ή «πάμε για τρεις μέρες στα Κανάρια νησιά και μέναμε σε ξενοδοχεία με γυάλινα δάπεδα που από κάτω ήταν γεμάτα νερό και κολυμπούσαν ψάρια! [...]  «Αυτούς που διάβαζαν και ονειρεύονταν να πετάξουν σαν το γλάρο του Τσέχωφ, τώρα τους είχαν υποκαταστήσει αυτοί που δεν διάβαζαν αλλά πετούσαν» και μένα αυτό τότε μου άρεσε μέχρι που με παράτησε όταν του είπα ότι είμαι έγκυος. [...] τώρα μου τηλεφωνεί και μου λέει πόσο δυστυχισμένος αισθάνεται... Τι να την κάνεις όμως μια σχέση δίχως αγάπη;»   
      

Μια Ρωσίδα που μετανάστευσε στο Σικάγο αφηγείται: Έφυγα από τη Μόσχα γιατί φοβόμουνα. Κάθε μέρα κάποιον ανατίναζαν, σκότωναν. Η παλιά Μόσχα έχει χαθεί. Μαζεύτηκε νέος πληθυσμός. Μιλάνε ρώσικα στους δρόμους αλλά δεν τους καταλαβαίνω, διάλεκτος του Νότου με άλλον επιτονισμό και καινούργιες λέξεις. Υπάρχουν πολλοί Ρώσες μετανάστες στην Αμερική, που ο καθένας καταθέτει τη δική του ερμηνεία για όλα αυτά. «Ο καπιταλισμός σε μας δεν θα πιάσει ρίζες. Μας είναι ξένο το καπιταλιστικό πνεύμα. Ο καπιταλισμός στη Δύση είναι παλιός, σε εμάς φρέσκος με καινούργιους κυνόδοντες». «Η δημοκρατία δεν αγοράζεται με αέριο και πετρέλαιο, δεν την επιβάλλεις με προεδρικό διάταγμα, δεν εισάγεται όπως τα υλικά προϊόντα. Στην Ευρώπη των τελευταίων διακοσίων χρόνων τη δημοκρατία τη φροντίζουν, με την προσοχή που φροντίζουν το γκαζόν». «Η Ρωσία δεν χρειάζεται δημοκρατία, χρειάζεται μοναρχία έναν δυνατό και δίκαιο τσάρο» «Η Ρωσία πάντα ήταν, είναι και θα είναι αυτοκρατορία. Η Δύση ακόμα και τώρα φοβάται τη Ρωσία. Ο φυσικός πλούτος χρειάζεται σε όλους, ειδικά στην Ευρώπη. Στο πετρέλαιο είμαστε η έβδομη χώρα στον κόσμο, στο αέριο η πρώτη στην Ευρώπη, και μία από τις πρώτες χώρες σε σίδηρο, ουράνιο, νικέλιο, χαλκό, κοβάλτιο... και με αποθέματα διαμαντιών, χρυσού, αργύρου, πλατίνας», «Η ρωσική ιδέα και πολιτισμός δεν έχει καμμιά σχέση με το αμερικάνικο όνειρο», «Οι γονείς μας έζησαν σε μια χώρα νικητών κι εμείς σε μια χώρα που έχασε τον ψυχρό πόλεμο». Αυτά συζητούν οι Ρώσοι εκτός κι εντός Ρωσίας. Όσο για τον Πούτιν άλλοι τον θαυμάζουν  γιατί φρόντισε για μια ισχυρή Ρωσία κι άλλοι τον αποκαλούν τσαρίσκο και θέλουν να φύγει.   

Ο πόλεμος στη Τσετσενία. Μια περιοχή στο Βόρειο Καύκασο, στο υπογάστριο της Ρωσίας, με πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και που από το υπέδαφος της περνούν οι αγωγοί πετρελαίου από το Αζερμπαϊτζάν προς την Κασπία θάλασσα. Γεωστρατηγικά και οικονομικά συμφέροντα μπλέχτηκαν, όταν η Τσετσενία το 1992 κηρύσσει την απόσχιση της από τη Ρωσική Ομοσπονδία[4]. Ξεσπά ένας 15ετής πόλεμος (Α! πόλεμος επί Γιέλτσιν ως το 1996 και συνεχίζεται επί Πούτιν ο Β! πόλεμος 1999-2009). Αφηγείται ένας Τσετσένος « τι σόι πόλεμος κι αυτός: μας σκοτώνετε, μας σακατεύετε και μετά μας θεραπεύετε στα νοσοκομεία σας, βομβαρδίζετε και μετά ξαναχτίζετε, μας πείθετε ότι η Ρωσία είναι το σπίτι μας, έρχονται εδώ Τσετσένοι για να σωθούν από τη φωτιά του πολέμου και μετά μας διώχνετε! Επί Γιέλτσιν καιγόταν μόνο η Τσετσενία, επί Πούτιν όλος ο βόρειος Καύκασος (επέκταση του πολέμου σε γειτονικές περιοχές, όπως στο Νταγκεστάν). Παντού τώρα χτίζουν τζαμιά.  Κι ανταπαντά ένας Ρώσος: «ποιος μετέτρεψε την Τσετσενία σε γκέτο για τους Ρώσους; Η CIA; Τους Ρώσους τους έδιωχναν από τις δουλειές τους, τους έκλεβαν τα αυτοκίνητα, τους έπαιρναν τα σπίτια, βίαζαν τις Ρωσίδες». Και συνεχίζει ο Τσετσένος «οι Ρώσοι στρατιώτες που στείλατε στη Τσετσενία δεν έκαναν εγκλήματα;»

Πράγματι διεπράχθησαν φρικαλεότητες, εγκλήματα πολέμου  στον πόλεμο κι από τις δυο πλευρές, που τροφοδότησαν στη συνέχεια τρομοκρατικά κτυπήματα στο μετρό της Μόσχας κι αλλού. Η Μόσχα έχει δεχτεί τρομοκρατικά κτυπήματα το 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, το 2006, 2010, το 2011. Ένας νεαρός Τσετσένος στις 6 Φλεβάρη 2004 έβαλε βόμβα στο συρμό του τρένου που εξερράγη καθώς αυτό προχωρούσε, με αποτέλεσμα  39 νεκροί και 122 τραυματίες! Η συγγραφέας προβληματίζεται πάνω στο θέμα της τρομοκρατίας προσπαθώντας αφενός να κατανοήσει τα κίνητρα του τρομοκράτη και αφετέρου τις συνέπειες της πάνω στα θύματα που πληρώνουν χωρίς να φταίνε.   Στέκεται στην ιστορία μιας νεαρής σπουδάστριας- θύματος  του τρομοκρατικού κτυπήματος στο μετρό Μόσχας και περιγράφει τον αβάσταχτο πόνο της μάνας που αναρωτιέται με ποιο δικαίωμα ένας τρομοκράτης σακατεύει και αφήνει ανάπηρο για όλη του τη ζωή ένα παιδί γεμάτο αθωότητα που σφύζει  όλο νιάτα και ζωή, που το καμαρώνει η μάνα του,  και του κόβει τα φτερά, τις ελπίδες, τα όνειρα του και το χειρότερο το καθιστά ανίκανο να επιβιώσει μόνο του στη ζωή;  Η δε συγγραφέας κλείνει την ιστορία της με το τρομακτικό κτύπημα γράφοντας : «Η τρομοκρατία είναι ... μπίζνα / είναι θυσία, όπως στα αρχαία χρόνια/ είναι της μόδας / είναι το ζέσταμα πριν την επανάσταση... /είναι προσωπική υπόθεση του καθενός»

 Η Τσετσενία κόστισε πολύ σε χρήμα και πόνο. Στη διάρκεια των  δυο πολέμων αλλά και στο τρίχρονο μεσοδιάστημα μεταξύ αυτών είχε μετατραπεί σε άντρο συμμοριών, πολιτικής βίας και θρησκευτικού φανατισμού. « γιατί  έστειλαν τα παιδιά μας στη Τσετσενία; Δεν τους έστειλαν να πολεμήσουν για την πατρίδα αλλά για τις πετρελαιοπηγές. Μια σταγόνα πετρέλαιο τώρα πια ισοδυναμεί με μια σταγόνα αίμα» αφηγείται μια μάνα που έχασε την κόρη της, υπαξιωματικό της Αστυνομίας που την έστειλε η πατρίδα εκεί για να ελέγχει την τάξη. Ποια τάξη να επιβληθεί όμως στο χάος που επικρατούσε εκεί; Ο πόλεμος τελείωσε, η Τσετσενία ανήκει ξανά στη Ρωσική Ομοσπονδία και τουριστικά γραφεία διαφημίζουν τουριστικά τουρ στην Τσετσενία! Παίρνουν τους τουρίστες με πολεμικά ελικόπτερα και τους δείχνουν το κατεστραμμένο Γκρόζνι την πρωτεύουσα και τα καμμένα χωριά!    

Από τη συναδέλφωση και τη φιλία των λαών ...  στον εθνικισμό και ρατσισμό.

 Σε κάθε χώρα του Καυκάσου ζούσαν λαοί ανάμικτοι και τώρα με τη δημιουργία εθνικών κρατών αρχίζουν οι διώξεις των αλλοεθνών. Για παράδειγμα Αρμένιοι διώκονται από το Αζερμπαϊτζάν και Αζέροι από την Αρμενία. Πόσα όμως οικογενειακά δράματα δημιουργούνται, όταν σε ένα ζευγάρι ο άντρας τυχαίνει να έχει διαφορετική καταγωγή από τη γυναίκα του; Αφηγείται η  Αρμένισσα Μαργαρίτα που είχε παντρευθεί τον Αζέρο Αμπντουλάχ:

"Αγαπώ πολύ το Μπακού και να κάνω βόλτα στην παραλία του κοιτώντας τη θάλασσα. Εκεί γνώρισα τον Αμπντουλάχ ερωτευθήκαμε και παντρευθήκαμε.[...] Όταν όμως άρχισαν τα πογκρόμ κατά των Αρμενίων και η σφαγή τους στο Μπακού εμένα με έκρυψε στη σοφίτα του σπιτιού της μια Αζέρα φίλη μου [...] Τι ωραία περνούσαμε πριν. Στη γιορτή για τον ερχομό της Άνοιξης καθόμαστε όλοι από τη γειτονιά στο ίδιο τραπέζι και τραγουδούσαμε αρμένικα και αζέρικα τραγούδια και τη ρωσική Κατιούσα και τρώγαμε φαγητά απ’ όλες τις κουζίνες, ρώσικα μπλινί, γεωργιανά χινκάλι, ουκρανικά πιτάκια, κρέας με κάστανα μαγειρεμένο με τον αζέρικο τρόπο και τελειώναμε με την ίδια ποικιλία γλυκών και μιλούσαμε κι αστειευόμαστε μεταξύ μας! [...] Τώρα δεν με θέλουν για νύφη τους η οικογένεια του άντρα μου και επηρεάζουν τον άντρα μου να μη με βλέπει αλλά αυτός έρχεται κρυφά και σμίγουμε. [...]αναγκάστηκα να φύγω πρόσφυγας στη Μόσχα να γεννήσω εκεί το παιδί μας [...] με τον άντρα μου σμίξαμε μετά από αρκετά χρόνια όταν ήλθε κι αυτός στη Μόσχα."

Διώξεις Ρώσων έγιναν από όλες τις πρώην σοβιετικές σοσιαλιστικές  δημοκρατίες, οι οποίοι ζούσαν εκεί κατέχοντας  υψηλές διοικητικές θέσεις. Εκεί που περιμέναμε την ελευθερία μας, το 1992 άρχισε ο εμφύλιος στο Τατζικιστάν «πίσω κομμούνια στην Μόσχα σας» μας φώναζαν. Μόλις που προλάβαμε να φύγουμε αφήνοντας πίσω όλα τα υπάρχοντα μας, γιατί άλλους τους σκότωσαν. Ήρθαμε σε συγγενείς και συγκατοικούμε 9 άτομα σε ένα τριάρι στο Μίνσκ, η οικογένεια μου, της αδελφής μου και τα πεθερικά της.

Πόλεμος στο Αφγανιστάν:  αν και ο πόλεμος αυτός έγινε νωρίτερα  (1978-1988) κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής, εν τούτοις αναφέρεται αρκετά μέσα στο έργο, διότι έχει στοιχειώσει τη μνήμη των Ρώσων. Ηταν  ένας πόλεμος που οι Ρώσοι με την αναπτυγμένη πολεμική βιομηχανία ηττήθηκαν από έναν λαό υποανάπτυκτο μετά από 10 χρόνια πολέμου! Και οι στρατιώτες που πολέμησαν εκεί οι περισσότεροι γύρισαν πίσω σωματικά και ψυχολογικά ράκη.
     

Πρόσφυγες έχουν κατακλύσει τη Μόσχα, 2.000.000 περίπου από το Τατζικιστάν, Παμίρ, Ουζμπεκιστάν, Αρμένιοι, Αζέροι, Γεωργιανοί, Τσετσένοι ... «πριν είμαστε όλοι σοβιετικοί, τώρα καυκασιανής καταγωγής» ή άλλης φυλής λένε και ζητάμε καταφύγιο στην πρωτεύουσα της ΕΣΣΔ, που τώρα είναι πρωτεύουσα ενός άλλου κράτους.Αφηγείται ένας από το Τατζικιστάν «Στο δρόμο μας σταματά η Αστυνομία ακόμα και Ρώσοι και μας ζητάνε να δουν τα χαρτιά μας. Όλο και κάτι λείπει μας λένε, και μας ζητούν λεφτά αλλιώς μας χτυπάνε.  [...] αν μας διώξουν από τη Μόσχα, ποιος θα συνεχίσει το χτίσιμο της Μόσχας; Ποιος θα καθαρίζει τις αυλές τους;» Οι συνθήκες διαβίωσης τους είναι άθλιες. Για παράδειγμα πολλοί από το Τατζικιστάν κατοικούν στα υπόγεια των λεγόμενων «σταλινικών» πολυκατοικιών που κτίστηκαν για την ελίτ των μπολσεβίκων και σήμερα είναι περιζήτητες με τις γύψινες διακοσμήσεις, τα ανάγλυφα και τις κολόνες στην πρόσοψη και τους ψηλούς τοίχους των διαμερισμάτων. Εδώ μετακομίζουν οι Νεορώσοι και παρκάρουν τις Μπέντλεϊ και Φερράρι τους  κάτω στο δρόμο, μπροστά από τις βιτρίνες των πανάκριβων μπουτίκ του ισογείου.

    Στα υπόγεια όμως των πολυκατοικιών αυτών με τους μουχλιασμένους τοίχους και τα σκουριασμένους σωλήνες υπάρχουν δωμάτια, πολλά εκ των οποίων είναι χωρισμένα με κόντρε πλακέ και έχουν κουρτίνες αντί για πόρτες! Σε κάθε δωμάτιο κατοικούν 15-20 άτομα, όπου στην άκρη του δωματίου υπάρχει ένα μάτι κουζίνας, δίπλα στοιβαγμένες καρέκλες και τραπέζια παρμένα από την πιο κοντινή χωματερή και παραδίπλα αυτοσχέδιες δίπατες κουκέτες. Μας δέχτηκαν στην κατοικία τους  και οι παλαιότεροι Τατζικιστανοί μιλούσαν ρώσικα γιατί είχαν φοιτήσει σε σοβιετικά σχολεία. «Έχουμε ένα ίδρυμα για τους μετανάστες αλλά δεν έχουμε ούτε λεφτά ούτε εξουσία, μόνο καλούς ανθρώπους» απαντά μια υπάλληλος που εργάζεται εκεί και συμπληρώνει μια πρόσφυγας «ο άνθρωπος χωρίς πατρίδα είναι σαν το αηδόνι χωρίς τον κήπο του» και η συγγραφέας τιτλοφορεί τη ιστορία της για αυτό το βασανισμένο  κόσμο που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του « Για τον ξένο πόνο που ο Θεός απόθεσε στο κατώφλι μας»

Τέλος η συγγραφέας δεν παραλείπει να αναφερθεί σε κείνες τις Ρωσίδες γυναίκες που έχουν αναλάβει όλα τα βάρη της οικογένειας, επειδή αισθάνονται τους άντρες τους απόντες από αυτήν. Άντρες ανάπηροι και ψυχικά ράκη από τους πολέμους είτε άντρες που δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στις κακουχίες που τους έλαχαν και βρήκαν παρηγοριά στη βότκα, το εθνικό ποτό των Ρώσων. Την ένατη ιστορία της,  η συγγραφέας  την αφιερώνει σε κείνες τις λίγες Ρωσίδες που αγάπησαν βαρυποινίτες, έγκλειστους των φυλακών  τους οποίους γνώρισαν μέσα από την αλληλογραφία μαζί τους. Οι βαρυποινίτες συνηθίζουν να γράφουν γράμματα που κάποιες εφημερίδες δημοσιεύουν.  Ποιο ήταν το κίνητρο των γυναικών αυτών να απαντήσουν στις επιστολές των βαρυποινιτών; Τι περιμένουν οι γυναίκες αυτές που έχουν δικαίωμα να τους επισκέπτονται δυο φορές μόνο το χρόνο και να διασχίζουν χιλιόμετρα μακριά για να τους επισκεφτούν και να μη διστάζουν να τους παντρευτούν για να έχουν το δικαίωμα να τους βλέπουν περισσότερο; «για να τους σώσουν με την αγάπη τους» απαντούν.

 Μέσα από αυτήν την υπερβολή της κατάστασης αυτής μήπως η συγγραφέας θέλει να τονίσει τη δύναμη της αγάπης –θέμα το οποίο επανέρχεται σε πολλές αφηγήσεις- και το οποίο χαρακτηρίζει τη ρώσικη ψυχή; «τι είναι ο άνθρωπος χωρίς αγάπη; Σαν λουλουδάκι χωρίς νερό» και ο Ντοστογιέφσκι έγραψε «η ψυχή του Ρώσου είναι πλατιά σαν τη ρώσικη γη».

Ένας λαός στο επίκεντρο της Ιστορίας, ένα ιστορικό δράμα του 20^ου αιώνα, μια αυτοκρατορία που μετασχηματίζεται διαρκώς, τσαρική, σοβιετική, ρωσικό ομοσπονδιακό κράτος; Πάντα τεράστια σε έκταση και δύναμη με ανόδους και καθόδους στην ιστορική της πορεία!

Προσωπικά αναρωτιέμαι μήπως η πτώση αυτής της πανίσχυρης αυτοκρατορίας θυμίζει «Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου»; Και προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον γιατί ενώ η αυτοκρατορία αυτή μπορούσε να αντιμετωπίσει οποιονδήποτε εχθρό, τελικά δεν μπόρεσε να υπερασπιστεί τον εαυτό της!
Και η συγγραφέας κατάφερε την περίοδο αυτή της ρωσικής ιστορίας να τη μετουσιώσει σε λογοτεχνία χάρη στη σύνθεση του υλικού της και στη ρέουσα γλώσσα που χρησιμοποιεί. Αν και δεν υπάρχει ένας ενιαίος μύθος, οι επιμέρους αφηγήσεις-μαρτυρίες  αποτελούν ο καθένας έναν μικρότερο "μύθο" και όλοι μαζί συνενώνονται γύρω από το κεντρικό της θέμα. Αν και δεν έχω διαβάσει έργα της τεκμηριωτικής λογοτεχνίας - στην Ελλάδα κάτι αντίστοιχο έχει γράψει ο Στρατής Δούκας με την "Ιστορία ενός αιχμαλώτου"- τελικά με κέρδισε το είδος αυτό, αφού κατάφερε να συγκινήσει το νου και την καρδιά μου, όχι πλάθοντας μια φανταστική ιστορία αλλά ενορχηστρώνοντας πραγματικά ιστορικά γεγονότα και μετατρέποντας αυτούς που τα βίωσαν σε πρωταγωνιστές των αφηγήσεων τους. Κι έτσι τεκμηριώνει, αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Σίγουρα η συγγραφέας έχει επενέβη στη γλώσσα των αφηγητών επί το λογοτεχνικότερον, όπως επίσης και στην οργάνωση της ύλης της σε κεφάλαια δίνοντας τίτλους αλλά κυρίως στη σύλληψη της ιδέας ενός τέτοιου βιβλίου και στην υλοποίηση του, γεγονότα που την καθιστούν συγγραφέα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέρος της επιτυχίας του βιβλίου οφείλεται στη μετάφραση του στα ελληνικά.    

---

[1] Βλ. «Το δόγμα του Σοκ» που έχει αναρτηθεί στο ίδιο ιστολόγιο, αναφέρεται και στο πέρασμα της Ρωσίας  στον καπιταλισμό ... και για το ρόλο των ΗΠΑ σε αυτό μέσα από τη Σχολή του Σικάγου.

[2] Η συγγραφέας παραθέτει  το παρακάτω απόσπασμα του Ντοστογιέφσκι από το Μεγάλο Ιεροεξεταστή «ο δρόμος προς την ελευθερία είναι δύσκολος, όλο πόνο, τραγικός [...] γιατί ο άνθρωπος να γνωρίσει αυτό το διαβολικά καλό και κακό, όταν κοστίζει τόσο ακριβά; Ο άνθρωπος καλείται κάθε φορά να διαλέξει την ελευθερία του αποκτώντας την όμως  με πόνο ή να διαλέξει μια ευτυχία χωρίς ελευθερία; Κι ο Μεγας Ιεροεξεταστής λέει στο Χριστό «ενώ τον σεβόσουν τον άνθρωπο γιατί απαιτείς από αυτόν τόσα πολλά; Τι φταίει μια αδύναμη ψυχή που δεν είναι σε θέση να αποδεχτεί τόσα σπουδαία δώρα, όπως αυτό της ελευθερίας με το οποίο γεννιέται η δυστυχής αυτή ύπαρξη; 

[3] Αλτάι: περιοχή στα βάθη της Ασίας, στα σύνορα Ρωσίας, Κίνας, Καζαχστάν, Μογγολίας

[4] Η Ρωσική Ομοσπονδία ιδρύθηκε το 1991 από την αποδόμηση της ΕΣΣΔ. Είναι η επίσημη διπλωματική ονομασία της Ρωσίας και αποτελείται από 83 (ημι)αυτόνομα κρατίδια,  περιοχές και κράτη.

"Στο Ιόνιο Λιμπερτά: Οι Τζακομπίνοι (Ιακωβίνοι)" Ν. Λούντζη, εκδ. Περίπλους 1990

Εισαγωγή:
Θέμα σχετικό με την προηγούμενη ανάρτηση μου για τη Γαλλική επανάσταση είναι το πως σχετίζεται αυτή με τα Ιόνια νησιά στην Ελλάδα. Μια άγνωστη σελίδα από την ελληνική ιστορία για το ευρύ κοινό, που νομίζω, αξίζει να ακουστεί !
Δυο  χρόνια πριν λήξει η Γαλλική Επανάσταση, οι  Γάλλοι επαναστάτες, οι επονομαζόμενοι Δημοκρατικοί  φθάνουν  στα  Ιόνια νησιά  το 1797 και μεταδίδουν το επαναστατικό κλίμα εκεί!  Ο Ναπολέων, ως στρατηγός της  επανάστασης   έχει καταλύσει τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας  που την παραχωρεί στην Αυστρία, ενώ ο ίδιος κρατά το σημαντικότερο τμήμα της, τα νησιά του  Ιονίου που  χρησίμευαν ως ναυτικές βάσεις στη Μεσόγειο.  Στο μέγα αυτό γεγονός  του τέλους της επί 300 σχεδόν χρόνια Βενετοκρατίας στα Επτάνησα και του ερχομού της Γαλλοκρατίας, πώς  υποδέχεται ο κόσμος τους Γάλλους που ειναι φορείς νέων επαναστατικών ιδεών;  Πώς συμπεριφέρονται  οι τάξεις  των ευγενών και των  αστών;

 Η επίσημη ιστορία έχει ήδη καταγράψει τα γεγονότα. Εγώ όμως προτιμώ να σας παρουσιάσω τη δική μου ανάγνωση πάνω στο ιστορικό μυθιστόρημα «Τζακομπίνοι», που αποτελεί τον πρώτο τόμο του 6τομου  έργου  «Στο Ιόνιο Λιμπερτά» του Νίκια Λούντζη,   Ζακυνθινού ευπατρίδη,  σύγχρονου μελετητή του Επτανησιακού πολιτισμού και συγγραφέα πολλών βιβλίων γύρω από αυτόν. Κι αυτό, διότι όπως  εύστοχα έχει διατυπωθεί «Τα ιστορικά γεγονότα εισέρχονται στο χώρο της μνήμης μόνο όταν έχουν μετασχηματιστεί σε αφηγηματικά γεγονότα» και το ιστορικό μυθιστόρημα είναι ένα αφηγηματικό γεγονός! Παρακολουθείστε το λοιπόν:

  

       «ΟΙ ΤΖΑΚΟΜΠΙΝΟΙ» (Ιακωβίνοι)

          Το τέλος της Βενετοκρατίας στα νησιά του Ιονίου συμπίπτει με την αρχή της Γαλλοκρατίας εκεί. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ως διοικητής του  γαλλικού  στρατού για να αντιμετωπίσει την Αυστρία και τις ιταλικές πόλεις που εχθρεύονταν τη Γαλλική Επανάσταση,  από το Μάρτιο του 1796 προελαύνει στην Ιταλία και καταλαμβάνει τις ιταλικές πόλεις και μαζί  την πάλαι ποτέ θαλασσοκράτειρα Βενετία!  Με τη Συνθήκη του Καμποφόρμιο (Ιούνιος 1797) ο Ναπολέων παραχωρεί τη Βενετία  στην Αυστρία και ο ίδιος προτιμά να κρατήσει  τα νησιά του Ιονίου, το πολυτιμότερο τμήμα της Βενετίας για τη γεωστρατηγική θέση τους στη Μεσόγειο, όπως χαρακτηριστικά είπε.

             Οι Επτανησιώτες όλο αυτό το διάστημα ζουν μέσα σ’ ένα κλίμα αβεβαιότητας, φόβου, αλλά και  άκρατου ενθουσιασμού και γενικότερων προβληματισμών, που συνυφαίνονται με την καθημερινή  ζωή τους. Αυτή ακριβώς την ιστορία φιλοδοξεί να μας αφηγηθεί ο Ν. Λούντζης, τη ζωντανή, την παραμυθένια, για να χρησιμοποιήσω την έκφραση του ίδιου του συγγραφέα. Η επερχόμενη καθεστωτική αλλαγή ανησυχεί τους πάντες στα νησιά του Ιονίου, ιδιαίτερα τους ευγενείς και τους αστούς.  "Τι θα γίνει τώρα που φεύγουν οι Βενετοί;" αγωνιούν οι ευγενείς που είχαν δέσει τη μοίρα τους μαζί τους για περίπου 300 χρόνια! "Επιτέλους οι Γάλλοι επαναστάτες καταφθάνουν στα νησιά μας και μαζί τους η Δημοκρατία που θα βελτιώσει τη ζωή μας" ελπίζουν και ενθουσιάζονται οι ποπολάροι και ιδιαίτερα αυτοί που είχαν μυηθεί στον ιακωβινισμό, την επαναστατική ιδεολογία που επεδίωκε να καταργήσει τα προνόμια των ευγενών για να αναλάβουν αυτοί την πολιτική εξουσία. Το διακύβευμα είναι πολύ μεγάλο. Ποια από τις δυο τάξεις θα νικήσει; πως σκέπτεται κάθε τάξη να κινηθεί;

         Και οι δυο τάξεις προσπαθούν να οργανωθούν για να προλάβουν τις εξελίξεις. Οι ευγενείς έχουν μαζί τους την πλειονότητα των χωρικών, διότι οι τελευταίοι αισθάνονται βαθιά εξαρτημένοι από τη γη και συνεπώς από τους ιδιοκτήτες της. Η κάθε τάξη ιδεολογικά δεν είναι συμπαγής αλλά παρατηρούνται διάφορες τάσεις στο εσωτερικό της καθεμιάς. Συγκεκριμένα ο συγγραφέας αναφέρει πολλά από τα ονόματα των Ζακυνθίων ευγενών και την τάση στην οποία ο καθένας ανήκε. Ενδεικτικά αναφέρω ότι στους σκληρούς, στους ασυμβίβαστους ανήκαν οι αδελφοί Γκρατενίγκο και  Βασίλειος Μακρής που όριζαν την περιοχή του Μουζακίου, ο Νικόλαος Σολωμός πατέρας του εθνικού ποιητή μας, ο Σιγούρος-Δεσύλλας, ο Λογοθέτης-Γούλιαρης και άλλοι. Στους μετριοπαθείς ο Δημήτριος Κουμούτος, ο Αναστάσιος Λούντζης προ-προ-πάππος του συγγραφέα Νικία, στους δημοκρατικούς οι αδελφοί Φλεμοτόμος και οι αδελφοί Τάσης και Μάρκος Φλαμπουριάρης, Μίμης Μερκάτης…, στους σχετικά αδιάφορους που συνήθως είναι οι εκλεκτικοί του αισθητισμού, ο Ναδάλες ντα Κανάλ. Τέλος στους καιροσκόπους ευγενείς αυτοί που ήλπιζαν  ότι στη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται πάλι αυτοί θα είναι στην εξουσία λέγοντας «είμαστε οι λετεράτοι (οι γραμματιζούμενοι), οι μανουβράντηδες  τους ποπολάρους θα τους κολακέψουμε με την πολιτική, με την κομπορρημοσύνη, με τη ρουφιανιά, με τη διαίρεση, ακόμα και με τα μάτια μιας αρχοντοπούλας…». Η νέα γενιά, τα αρχοντόπουλα, που συγχρωτίζονται καθημερινά με παιδιά των αστών, είναι σχετικά διαλλακτικοί κι αρκετοί από αυτούς διαφοροποιούνται από τις ιδέες των πατεράδων τους.
 Απ’ την άλλη  οι Τζακομπίνοι ή Ιακωβίνοι, οι αστοί που έχουν οργανωθεί σε Λέσχη κατά τα πρότυπα της Γαλλικής Επανάστασης, είναι οι ένθερμοι υποστηρικτές των ιδανικών του Διαφωτισμού. «Καρμανιόλες» τους αποκαλούν οι εχθροί τους, ενώ συναμεταξύ τους αποκαλούνται «πατριώτες» και «πολίτες», προσδιορισμούς που προτάσσουν του ονόματός τους σε ένδειξη των επαναστατικών φρονημάτων τους. Οι Επτανήσιοι αστοί ασχολούνται με το εμπόριο, τη ναυτιλία και πολλοί έχουν σπουδάσει στα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Προέρχονται από τους ντόπιους ελεύθερους κατοίκους της πόλης τους ποπολάρους ή από πρόσφυγες απ’ την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, που είχαν εγκατασταθεί στο νησί. Η πολιτική τους λέσχη, το Ιακωβινείο, πιθανόν  βρισκόταν λίγο έξω από την πόλη, στους Κήπους. Εκεί συναντιούνται και συνεδριάζουν με επικεφαλής το Γάλλο πρόξενο στο νησί, τον Αύγουστο-Υάκινθο Γκύς,  τον οποίον ο λαός αποκαλεί με το παρατσούκλι «Μουσουγή», εξαιτίας της ανηθικότητας και του τυχοδιωκτισμού του. Οι Τζακομπίνοι έχουν τη δική τους ηγεσία, η οποία αποτελείται από το γιατρό Μαρίνο Δικόπουλο, το γιατρό Ρώτα, το συμβολαιογράφο Ρενώ, το Σωμερίτη, το νομομαθή Παύλο Κλάδη, τον Παλέρμο, τον Ταγιαπιέρα, φίλο του Καποδίστρια και του Κοραή, και το Σπύρο Ψημάρη.

         
      Η σύγκρουση των ευγενών και αστών είναι αναμενόμενη, διότι τα προνόμια που κατέχουν οι ευγενείς εμποδίζουν την κοινωνική πρόοδο των αστών. Πολλές σκέψεις και προτάσεις έγιναν κι από τις δυο πλευρές με στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Πολιτικές δολοφονίες σκέπτονται οι ευγενείς για να εξολοθρευτεί η ηγεσία της αντίπαλης τάξης, οι αστοί σκέπτονται τη λύση του δικτάτορα που θα προστάτευε τα συμφέροντα της τάξης τους. Μάλιστα, ο Αντώνης Μαρτινέγκος με τα λαοπλάνα του λόγια καλλιεργούσε την ιδέα αυτή στηριζόμενος στην αρχή στους Γάλλους αλλά μετά προσέφυγε στους Άγγλους. Οι ευγενείς σκέπτονται να ζητήσουν την προστασία της Ρωσίας ή και της Αγγλίας, όπως κι έγινε λίγο αργότερα με τον ερχομό των Ρωσότουρκων και αργότερα με τον ερχομό των Άγγλων στα νησιά του Ιονίου! Η σύγκρουση ευγενών-αστών στα Επτάνησα είχε πολλά επεισόδια και στο μυθιστόρημα αυτό περιγράφεται μόνο η αρχή της. Ο συγγραφέας Ν. Λούντζης φροντίζει όμως να μας διηγηθεί τη συνέχεια στο υπόλοιπο έργο του.
Το καλοκαίρι λοιπόν του 1796 οργανώνεται συνωμοσία κατά των Τζακομπίνων. Με πρωτοβουλία του Γκραντενίγκο Μακρή, του άρχοντα της Μπρούμας Μουζακίου, συγκαλούνται οι ομοϊδεάτες του ευγενείς στο αρχοντικό του Κομούτου για να αποφασίσουν για το φονικό. Ο Γκραντενίγκο υποστηρίζει ότι έτσι «…θα φινίρουμε μια για πάντα με το κακό…» και προσκαλεί το μισθοφόρο Άγγελο Μπαρότσι για να βοηθήσει στην εκτέλεση των σχεδίων του. Σημειωτέον ότι το πρόσωπο του Μπαρότσι είναι φανταστικό που εξυπηρετεί την πλοκή του μύθου του έργου. Γράφει ο συγγραφέας «πλέκω αλήθειες με ψευτιές, όπως λέει ο Καζαντζάκης, δίχως όμως ποτέ οι ψευτιές ν΄αναιρέσουνε ή να αποσκεπάσουνε τις αλήθειες» (1^ος τόμος, σ. 15). Ευτυχώς επικράτησαν οι απόψεις των μετριοπαθών αρχόντων και το φονικό απετράπη. Ο Κομούτος επιχειρηματολογεί λέγοντας: «Μαχόμαστε ιδέες και οι ιδέες δεν κρεπάρουνε με σπαθίες…που σαν τη Λερναία Ύδρα θα φουντώνουν. Οι εχθροί δεν είναι οι Τζακομπίνοι αλλά οι ιδέες…». Η αποκάλυψη επίσης των σχεδίων της συνωμοσίας στους Τζακομπίνους  απέτρεψε τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου που σχεδιαζόταν για τις 13 Αυγούστου 1796 στo μικρό Τζάντε.

          Οι μήνες περνούν μέσα σε μεγάλη αναμονή, μέχρι που ο Κορσικανός στρατηγός Άνσελμο Ζεντιλί κατ’ εντολή του Ναπολέοντα “κάνει γαλλικό” το Ιόνιο. Τα νησιά του Ιονίου τώρα ανήκουν στο Γαλλικό κράτος (!) στο οποίο η Επανάσταση δεν έχει τελειώσει ακόμα και το οποίο έχει ανακηρύξει για πολίτευμα του τη  Δημοκρατία! Ο ίδιος ο Ναπολέοντας αναφωνεί «αποκτήσαμε για μας το πιο πολύτιμο τμήμα της Βενετίας». Ο Ζεντιλί, λοιπόν, επικεφαλής της Βενετοφραντσέζικης αρμάδας «Η Μεραρχία του Λεβάντε» καταφθάνει πρώτα στην Κέρκυρα, όπου δεν συναντά αντίσταση, και οργανώνει τη πολιτική διοίκηση του νησιού σύμφωνα με τα επαναστατικά πρότυπα της Α! Γαλλικής Δημοκρατίας! Διορίζει το Προσωρινό Δημαρχείο (Μουνιτσιπαλιτά) με 31 μέλη που προέρχονταν από όλες τις τάξεις (δύο δεσποτάδες (καθολικός και ορθόδοξος), δύο κληρικοί, έξι ευγενείς, έξι χωριάτες, έντεκα αστοί, δύο βιοτέχνες, δύο Οβραίοι) με πρόεδρο τον κόντε Σπύρο-Γεώργιο Θεοτόκη. Το πόπολο υποδέχεται το Ζεντιλί ως ελευθερωτή!

       Τα Επτάνησα ήταν η μόνη περιοχή στην Ελλάδα που "συμμετείχε", με το δικό της βέβαια τρόπο, στο κοσμοϊστορικό γεγονός της Γαλλικής Επανάστασης. Δυο χρόνια πριν λήξει η Γαλλική Επανάσταση (1789-1799), οι Επαναστάτες Γάλλοι  Δημοκρατικοί έρχονται στα Επτάνησα και μεταφέρουν εκεί το επαναστατικό κλίμα της Γαλλίας. «Όσο κι αν ήλθαν μασκαρεμένοι, αφού επρόκειτο για κατακτητές, δεν έπαυαν να είναι συγχρόνως κι αγγελιαφόροι νέων ιδεών, που πυρπολούσαν τις ψυχές των ανθρώπων με ελπίδες κι οράματα για μια καλύτερη ζωή», αναφέρει ο συγγραφέας. Φυσικό ήταν λοιπόν ο λαός να τους δει ως ελευθερωτές από τα δεινά της φεουδαρχίας!

Γαλλική Επανάσταση, η μήτρα της σύγχρονης πολιτικής σκέψης (1789-1799) + η ταινία "Υπόθεση Δαντόν"

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

         Φέτος το 2019, κλείνουν 230 χρόνια από την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης το 1789, και στο διάστημα αυτό έχουν γραφεί πάρα πολλά γι αυτήν και τη σημασία της. Η αναγνώριση της νίκης της αστικής τάξης επί του παλαιού καθεστώτος των ευγενών και της απολυταρχίας επισκιάζει όμως και άλλες επιρροές που άσκησε αυτή στον ευρωπαϊκό πολιτισμό και στον κόσμο ολόκληρο. Πιο συγκεκριμένα η Γαλλική Επανάσταση διαφέρει από την Αμερικάνικη του 1776 και την Αγγλική ή Ένδοξη του 1688, επειδή περιέκλειε μέσα της το σπόρο της  νέας σύγκρουσης που θα ζούσαν οι επερχόμενες γενιές στους επόμενους αιώνες. Η Γαλλική επανάσταση «εφεύρε» τη σύγχρονη πολιτική σκέψη, γι αυτό την επικαλούνται τόσο οι αστοί φιλελεύθεροι όσο και οι σοσιαλιστές για τις αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της προόδου που έφερε. Θα λέγαμε ότι μερίδιο από την κληρονομιά της διεκδικούν  ακόμα ο αναρχισμός, η τρομοκρατία, η αντιδραστική αντεπανάσταση και το στρατιωτικό πραξικόπημα που εκδηλώθηκε στις 18 Μπρυμαίρ του 1799 από τον Ναπολέοντα και με το οποίο κλείνει η  επανάσταση και κάθε επανάσταση, όταν επικαλείται το στρατό να αναλάβει την εξουσία για να επαναφέρει την «τάξη», όπως  την εννοεί βέβαια η κάθε τάξη που νίκησε!    

        Δυο επετειακά τεύχη του HOT HISTORY DOC το πρώτο με τίτλο «Γαλλική Επανάσταση, η μήτρα της σύγχρονης πολιτικής σκέψης» της 8^ης Ιουλίου 2018, και το δεύτερο «Το επαναστατικό ρήγμα στην ευρωπαϊκή κοινωνία» της 14^ης Ιουλίου 2019 φωτίζουν το μέγα γεγονός της επανάστασης. Δίνουν μια γενικότερη εικόνα για την εξέλιξη των γεγονότων, προβάλλουν τις ταξικές συγκρούσεις όχι μόνο ευγενών-αστών-κατώτερων λαϊκών στρωμάτων(αβράκωτων) αλλά και τη διάσπαση των αστών σε Γιρονδίνους  και Ορεινούς και τις αλληλοδιαχόμενες συμμαχίες που προέκυψαν μεταξύ όλων αυτών. Επίσης τονίζουν το ρόλο που έπαιξαν στην επανάσταση οι εχθροί της: πρώτα ο βασιλιάς με την αδιαλλαξία του για μεταρρυθμίσεις και με την απόπειρα φυγής του ιδίου και της οικογένειας του στο εξωτερικό, που στην πράξη σήμαινε ότι δεν δεχόταν τη Συνταγματική Μοναρχία που είχε ψηφίσει η Γαλλική Εθνοσυνέλευση! Έπειτα οι εξωτερικοί εχθροί της η Αυστρία και η Πρωσία που τους κάλεσε ο βασιλιάς να καταπνίξουν την επανάσταση με τον στρατό τους και η Αγγλία αργότερα, και τρίτον οι εσωτερικοί εχθροί της οι φιλομοναρχικοί που οργάνωσαν εξεγέρσεις (αντεπανάσταση). Ακόμα παρουσιάζουν  τους πρωταγωνιστές-ηγέτες της επανάστασης καθώς και τους σημαντικότερους ιστορικούς που έγραψαν για αυτήν και τη σημασία της από το 18^ο αιώνα ως σήμερα.

             Οι πρώτοι ιστορικοί της επανάστασης, ο Γάλλος Ολάρ και ο Άγγλος Μπεργκ, εξιστορούν τα γεγονότα εστιάζοντας στη σύγκρουση με την παράδοση, ο δε Μισ(ε)λέ λίγο αργότερα προβάλλει τα πάθη, το μεγαλείο, τις προδοσίες και ηρωϊκές πράξεις των πρωταγωνιστών της κι όχι μόνο. Ο μεγάλος όμως ιστορικός της επανάστασης θεωρείται ο Ζορζ Λεφέμπρ, που το 1930 γράφει το έργο «Γαλλική Επανάσταση» ακολουθώντας τις αρχές της σχολής των  Annales, η οποία  γράφει histoire totale, εντάσσοντας τα γεγονότα στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που ανήκουν και δείχνοντας  την αλληλεπίδραση που ασκούν σε αυτά διάφοροι παράγοντες,  οικονομικοί, πολιτικοί, γεωγραφικοί, ψυχολογικοί, κοινωνιολογικοί. Προς τα τέλη του 20^ου αιώνα, όταν πέφτουν τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού, εμφανίζονται τα λεγόμενα αναθεωρητικά ρεύματα στη μελέτη της ιστορίας, επειδή αναθεωρούν το ιστορικό γίγνεσθαι σύμφωνα με το πνεύμα του μετα-μοντερνισμού. Παρουσιάζουν τη δική τους αλήθεια για τα ιστορικά γεγονότα υποβαθμίζοντας ή προβάλλοντας διάφορα ιστορικά στοιχεία τους για να φανερώνουν έτσι τη μετα-αλήθεια των γεγονότων, που περισσότερο εντυπωσιάζουν και λιγότερο ερμηνεύουν ορθολογικά. Στα διακόσια λοιπόν χρόνια από την έναρξη της Γαλλικής επανάστασης ακούσθηκε και η άποψη από αντιδραστικούς κύκλους, ότι  η Γαλλική Επανάσταση καλύτερα να μην είχε γίνει!

     Τελευταία κάποιοι ιστορικοί προσπαθούν να προβάλλουν την παγκόσμια σημασία  της επανάστασης εστιάζοντας στις ιδεολογίες που αναδύθηκαν από αυτήν και που έχουν διαδοθεί σε όλον τον πλανήτη. Ο Βαλλερστάϊν, επικεφαλής του Ινστιτούτου των Annales στην Νέα Υόρκη και συγγραφέας της «Παγκόσμιας Ιστορίας του καπιταλισμού», πιστεύει ότι τρεις ιδεολογίες γεννήθηκαν από αυτήν: πρώτον ο συντηρητισμός δηλαδή η απάντηση όσων αρνούνται τη Γαλλική Επανάσταση και τις αξίες της, δεύτερον  ο φιλελευθερισμός που έγινε κυρίαρχη, ηγεμονεύουσα ιδεολογία από το 1848 –έτος που ηττήθηκε η Γαλλική Κομμούνα- ως το 1968 –έτος που σημειώθηκε η παγκόσμια επανάσταση (αμφισβήτησης του φιλελευθερισμού;), όπως λέει,  και τρίτον ο ριζοσπατισμός που εκφράζει η Αριστερά, όταν  αντελήφθη ότι αυτά που εκφράζει ο αστικός φιλελευθερισμός δεν αφορούν αυτούς που δεν κατέχουν περιουσία.

Ακόμα οι  ιστορικοί της λεγόμενης  ρεαλιστικής σχολής των δημοσίων σχέσεων με σπουδαιότερους τον Έντουαρ Καρ και τον Άρνο Μάγερ μελετούν την αντίθετη πλευρά της επανάστασης δηλαδή  την αντεπανάσταση των αντιδραστικών δυνάμεων και βλέπουν μια συνέχεια της  ως τις μέρες μας, κομμάτι της οποίας είναι και ο φασισμός που αναδύεται όταν το πολιτικό πλαίσιο του καπιταλισμού βρίσκεται σε κρίση και αδιέξοδο.  Έχοντας υπόψη όλα αυτά  κάποιοι ισχυρίζονται ότι η Γαλλική επανάσταση δεν ήταν μια αλλά πολλές ή ότι αυτή δεν έχει τελειώσει ακόμα και ότι είναι μια διαρκής επανάσταση!

 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

       Η πρώτη περίοδος της Γαλλικής επανάστασης (Μάης 1789- Σεπτέμβριος 1792) σημαδεύεται από τη νίκη των αστών γι αυτό χαρακτηρίζεται ως αστική επανάσταση. 

 Αρχίζει με τη σύγκληση των αντιπροσώπων των τριών Γενικών τάξεων (ευγενών, κλήρου, Τρίτη τάξη) από το βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ!  στις Βερσαλίες για να αποφασίσουν   για το θέμα της φορόλογησης τους λόγω της οικονομικής κρίσης και της επικείμενης χρεοκοπίας του κράτους. Τελειώνει δε με την καρατόμηση του βασιλιά ΛουδοβίκουΙΣΤ! στη λαιμητόμο και την κατάργηση της μοναρχίας. Πώς όμως από τη σύγκληση των τριών τάξεων φθάσανε οι Γάλλοι στην εκτέλεση του βασιλιά τους;

Οι αντιπρόσωποι της Τρίτης τάξης που στην πλειονότητα της περιελάμβανε τους μεγαλοαστούς (τραπεζίτες, επιχειρηματίες) και μεσοαστούς (δικηγόρους, εμπόρους) αρνήθηκε να επωμιστεί μόνο αυτή τα υπέρογκα βάρη των φόρων, όπως έκανε μέχρι τότε. Έτσι οι αντιπρόσωποι της αποχωρούν από τη Συνέλευση, κλείνονται στην αίθουσα του σφαιριστηρίου του παλατιού και ανακηρύσσουν  τους εαυτούς τους σε Εθνική Συνέλευση των Γάλλων. Η τάξη των ευγενών διασπάται, και θέλοντας ένα μέρος της να περιορίσει την απόλυτη εξουσία της μοναρχίας για να αναδειχτεί η ίδια, συμμαχεί με την αστική τάξη, και το ίδιο πράττει και η πλειονότητα του κλήρου. Όλοι μαζί προσχωρούν στην Εθνοσυνέλευση κι ορκίζονται να μη διαλυθούν προτού δώσουν Σύνταγμα. Ο βασιλιάς όμως αρνείται κάθε μεταρρύθμιση.

          Κι ενώ οι συζητήσεις στις Βερσαλίες βρισκόντουσαν σε αδιέξοδο, ο λαός του Παρισιού οργισμένος από τη φτώχεια, την ανεργία, την αύξηση των τιμών των τροφίμων ακόμα και του ψωμιού κι απογοητευμένος χρόνια τώρα που δεν δινόταν λύση στα προβλήματα του, αρπάζει  όπλα από τα στρατιωτικά φυλάκια και τις αποθήκες του στρατού, κατεβαίνει στους δρόμους και καταλαμβάνει το φρούριο-φυλακή της Βαστίλλης, σύμβολο του καταπιεστικού βασιλικού καθεστώτος. Η άλωση της Βαστίλλης   στις 14 Ιουλίου 1789 σηματοδοτεί τυπικά την έναρξη της Γαλλικής επανάστασης αλλά και την είσοδο των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων, των μαζών, των ονομαζόμενων αβράκωτων στο προσκήνιο της ιστορίας!  Οι αβράκωτοι ονομάστηκαν έτσι σκωπτικά  γιατί φορούσαν παντελόνια κι όχι βράκες (sans culottes) μέχρι το γόνατο, όπως φορούσαν οι αριστοκράτες. Τότε άρχισαν να οργανώνονται πολιτικές λέσχες με κυριότερες την λέσχη των Ιακωβίνων και τη λέσχη των Κορντελιέ, που μαζί με την Κομμούνα (Δημοτική Αρχή του Παρισιού) αποτελούν τα συλλογικά όργανα των εξεγερμένων. Τελικά ο βασιλιάς αναγκάζεται να αναγνωρίσει την Εθνοσυνέλευση των Γάλλων και μάλιστα ως Συντακτική που θα δώσει Σύνταγμα και αυτή προχωρά αμέσως στην κατάργηση των προνομίων των ευγενών και στην ψήφιση της Διακήρυξης  των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη! Μετά από δυο χρόνια επιτέλους, το 1791, ψηφίζεται  το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας και το πολίτευμα μετατρέπεται σε Συνταγματική Μοναρχία.   

          Στη συνέχεια προκηρύσσονται  εκλογές το Σεπτέμβρη του 1791 και στη νέα εθνοσυνέλευση, την ονομαζόμενη Νομοθετική κυριαρχούν οι απόψεις των ενωμένων αστών, (Γιρονδίνων-Ιακωβίνων) που ψηφίζουν νέους νόμους σύμφωνα με το πνεύμα του Διαφωτισμού. Θεσπίζονται η καθολική ψηφοφορία για τους άνδρες κι όχι η με πληρωμή απόκτηση δικαιώματος ψήφου, η δήμευση -χάρη του κοινού συμφέροντος- των περιουσιών των ευγενών (εμιγκρέδων) που είχαν καταφύγει στο εξωτερικό, ο χωρισμός κράτους - εκκλησίας και άλλα. Ο βασιλιάς  όμως αποπειράται να φύγει στο εξωτερικό, γεγονός που αποδεικνύει  ότι δεν αποδέχεται την αλλαγή του πολιτεύματος σε συνταγματική μοναρχία. Συλλαμβάνεται και φυλακίζεται.  Προηγουμένως όμως είχε προσπαθήσει  να εξάγει το φόβο της  επανάστασης σε άλλες ευρωπαϊκές μοναρχίες για να τις αναγκάσει να επέμβουν υπέρ του.  Ο αυστριακός και  ο πρωσικός στρατός ανταποκρίνονται και επιτίθενται στη Γαλλία. Οι Γάλλοι πατριώτες τρέχουν να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς τραγουδώντας ένα ενθουσιώδες εμβατήριο, τη Μασσαλιώτιδα, που έγινε αργότερα ο εθνικός ύμνος των Γάλλων. Στο Παρίσι τώρα αρχίζουν να μιλούν για το διπλό πρόσωπο του βασιλιά, κι ακούγονται οι λέξεις προδότης και δημοκρατία (αβασίλευτο πολίτευμα). Η αστική τάξη όμως διχάζεται για την προτεραιότητα του πολέμου με τους εξωτερικούς ή με τους εσωτερικούς εχθρούς της επανάστασης, με τη στάση τους απέναντι στο βασιλιά και με τη στάση τους να δεχτούν ή όχι  αιτήματα των αβράκωτων που ζητούσαν όχι μόνο πολιτικά αλλα και κοινωνικά δικαιώματα!

Ο Σεπτέμβρης του 1792 αποτελεί ορόσημο για την επανάσταση.

1.      Ο επαναστατικός στρατός νικά την Πρωσσία στη μάχη στο Βαλμύ και σώζει την επανάσταση προσωρινά.

2.      Η μοναρχία καταργείται και ανακηρύσσεται Δημοκρατία, η ονομαζόμενη Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία και αλλάζουν τη χρονολόγηση των ετών μετρώντας ως αρχή της το έτος Ι της Δημοκρατίας.

3.      Γίνονται εκλογές, εκλέγεται νέα Εθνοσυνέλευση, η περίφημη Συμβατική, στην οποία συμμετέχουν και πολλοί μικροαστοί ριζοσπάστες.

          Η δεύτερη περίοδος της Γαλλικής επανάστασης (Σεπτ. 1792–Ιούλιος 1794)
χαρακτηρίζεται ως ριζοσπαστική και είναι η πιο ταραχώδης και η πιο ενδιαφέρουσα, αφότου η αστική τάξη διασπάστηκε. Κι αν τα γεγονότα της πρώτης περιόδου ήταν αναμενόμενα κι αποδεκτά, αυτά που συνέβησαν στη δεύτερη περίοδο  δεν τα περίμενε κανείς, διέσπασαν την επαναστατική ηγεσία  και σημάδεψαν την πολιτική σκέψη  εισάγοντας νέες ιδέες που συζητιούνται μέχρι σήμερα. Ο σκηνοθέτης Βάιντα στην ταινία "Υπόθεση Δαντόν" - που την παρουσιάζω παρακάτω - αποδίδει ωραιότατα την ταραχώδη αυτή περίοδο!

 Η διάσπαση της αστικής τάξης επισημοποιείται και έτσι η Συμβατική Εθνοσυνέλευση, όπως ονομάζεται τώρα, αποτελείται από τους Γιροδίνους που κάθονται στη δεξιά πτέρυγα της Βουλής, κι από τους Ιακωβίνους και τους Κορντελιέ, που ονομάζονται μαζί Ορεινοί, γιατί κάθονται στα ψηλά έδρανα της αριστερής πτέρυγας,  της Βουλής, ενώ  στα μεσαία έδρανα κάθονται οι Πεδινοί που υποστηρίζουν πότε τους μεν πότε τους δε. Οι όροι "δεξιοί" και "αριστεροί" έκτοτε επικράτησαν στην πολιτική ορολογία. Η Συμβατική είχε να λύσει ακανθώδη ζητήματα, οι λύσεις των οποίων δεν βρίσκουν όλους σύμφωνους: Πρώτο, τη θανάτωση ή όχι του βασιλιά, με δίκη ή χωρίς δίκη. Μετά από πολλές αγορεύσεις πλειοψήφησε η άποψη του νεαρού βουλευτή Σαιν Ζυστ ότι «του αξίζει να θανατωθεί και μάλιστα χωρίς δίκη, γιατί απλά είναι βασιλιάς, και σε μια επανάσταση ή αυτός έχει δίκιο ή η επανάσταση»! Έτσι ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ! αποκεφαλίζεται στη λαιμητόμο σαν κοινός θνητός, χωρίς να δικαστεί, ενώ οι Γιρονδίνοι διαφωνούν!

Δεύτερο, η Συμβατική είχε να αποφασίσει για τις διατιμήσεις τροφίμων και προϊόντων, διότι από τις αρχές του 1793 ο πληθωρισμός είχε εξανεμίσει μεροκάματα και μισθούς, τα τρόφιμα είχαν εξαφανισθεί και το φάσμα της πείνας είχε απλωθεί παντού. Ακόμα έπρεπε να αποφασίσει το εύρος των μεταρρυθμίσεων που αφορούσαν την ιδιοκτησία, και για όλα αυτά υπήρχε διαφωνία μεταξύ Γιρονδίνων-Ορεινών δηλαδη Δεξιών-Αριστερών. Επίσης  ο πόλεμος με τα συνασπισμένα κράτη εναντίον της επανάστασης, στα οποία συμμετέχει τώρα ενεργά και η Αγγλία, καθώς και οι εξεγέρσεις φιλομοναρχικών σε πολλές επαρχίες της Γαλλίας δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό κλίμα που απειλούσε τη νεοαποκτηθείσα Δημοκρατία.

Τότε η πλειοψηφία της Συμβατικής στρέφεται στους Ορεινούς για τη σωτηρία της επανάστασης, η οποία προτείνει έκτακτα μέτρα και δημιουργεί την Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας (κυβέρνηση), την Επιτροπή Γενικής Ασφάλειας (Αστυνομία) και τα Επαναστατικά Δικαστήρια.  Η ρήξη της αστικής τάξης σε Γιρονδίνους και Ορεινούς είναι πια οριστική!  Η αρχική διαφωνία Γιρονδίνων και Ορεινών για το ποια στάση θα κρατήσουν απέναντι στους Αβράκωτους, διασπά αμετάκλητα την αστική τάξη, αφού οι Ορεινοί δέχονται τη συμμαχία με τους Αβράκωτους για να έχουν την υποστήριξη τους στα έκτακτα μέτρα που θα πάρουν. Τα πολιτικά πάθη ανάβουν κι ο Μαρά, ένας από τους ηγέτες τους δολοφονείται μέσα στο μπάνιο του από τη Σαρλότ Κορντιέ, οπαδό των Γιρονδίνων!

Η Επαναστατική Κυβέρνηση που συγκροτείται στις 4 Δεκέμβρη 1793 με πρόεδρο το Ροβεσπιέρο σώζει την επανάσταση νικώντας την Αυστρία, διώχνοντας τους Άγγλους  από την Τουλόν και καταπνίγοντας την αντεπανάσταση στην Βανδέα. Στο εσωτερικό όμως της χώρας επιβάλλεται Τρομοκρατία! Τα επαναστατικά δικαστήρια δικάζουν με συνοπτικές διαδικασίες και στέλνουν στη λαιμητόμο τους εχθρούς της επανάστασης αλλά κι όσους υποπτεύονται για την αντεπαναστατική δράση τους! Μεταξύ αυτών ο Δαντόν, ένας από τους κυριότερους ηγέτες της επανάστασης που πρωτοστάτησε στην κατάργηση της βασιλείας, πρόεδρος της εκτελεστικής εξουσίας στην εποχή της Νομοθετικής και εισηγητής της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας. Στην περιβόητη Δίκη του και στα αδιέξοδα της Επανάστασης αναφέρεται η κινηματογραφική ταινία που επισυνάπτω στην ανάρτηση μου!   Επίσης συλλαμβάνονται και δικάζονται  κι άλλοι επαναστάτες: ο Ντεμουλέν, εκδότης εφημερίδων, κι ο Εμπέρ που είχε μεγάλη απήχηση στις μάζες με το λαϊκισμό του, όλοι πρώην μέλη της λέσχης των Ιακωβίνων και συναγωνιστές του Ροβεσπιέρου! Στην προσπάθεια του Ροβεσπιέρου και των οπαδών του, ιδίως του Σαιν Ζυστ, να θεμελιώσουν μια νέα Δημοκρατία στηριζόμενη στον Ορθό Λόγο, καταργείται η χριστιανική θρησκεία και εισάγεται η λατρεία του Ανωτάτου Όντος, αλλάζουν το ημερολόγιο και τα ονόματα των μηνών π.χ σε Θερμιδόρ (από 20/7-18/8), Μπρυμαίρ (22/10 - 21/11) κλπ.

Οι απόλυτες ιδέες και πρακτικές του Ροβεσπιέρου τρομάζουν τον κόσμο, οι εχθροί του πληθαίνουν, οι Αβράκωτοι αποσύρουν την εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του και η Συμβατική ψηφίζει τη σύλληψη του ίδιου του Ροβεσπιέρου ( ! ) στις 9 Θερμιδόρ του έτους ΙΙ της Επανάστασης (27 Ιουλίου 1794). Την επόμενη μέρα ο Ροβεσπιέρος, ο Σαιν Ζυστ, ο Κουτόν και άλλοι οπαδοί τους οδηγούνται στη λαιμητόμο! Στη συνέχεια εξαπολύεται η ονομαζόμενη Λευκή Τρομοκρατία από τους λεγόμενους Θερμιδοριανούς με διώξεις κατά των ριζοσπαστών μέχρι τον Οκτώβρη του 1975. Μπροστά στο πολιτικό χάος και στον κίνδυνο να χαθεί η επανάσταση,  την εκτελεστική εξουσία αναλαμβάνει ένα πενταμελές Διευθυντήριο που κυβερνά τη Γαλλία για τα επόμενα 4 χρόνια.

      Στο σχολικό βιβλίο της Γ! Λυκείου, έκδοση 2002, σ.215 αναφέρεται συγκεκριμένα ότι ο θάνατος του Ροβεσπιέρου συμβολίζει την αντίδραση της αστικής τάξης στις ριζοσπαστικές λύσεις. Αφού αυτή εξασφάλισε χάρη στην Τρομοκρατία (του Ροβεσπιέρου), την επιβίωση της επανάστασης, τώρα η αστική τάξη επεδίωκε μακριά από τις πιέσεις των «ξεβράκωτων» που ζητούσαν περισσότερα, να χαρεί τη νίκη της μέσα στα πλάισια του φιλελευθερισμού που η ίδια είχε χαράξει (από την εποχή της Συντακτικής και της Νομοθετικής Εθνοσυνέλευσης, θα πρόσθετα εγώ).

          Η Τρίτη περίοδος της Επανάστασης: το Διευθυντήριο (Οκτ. 1795-Νοέμβ.1799)

Η άσχημη οικονομική κατάσταση του λαού συνεχίζεται και επί εποχής Διεθυντηρίου, ενώ εξεγέρσεις φιλοβασιλικών και η τελευταία εξέργεση των Ιακωβίνων με τον Γράκχο Μπαμπέφ που ηγείτο στο «Κίνημα των οποδών της ισότητας», που χαρακτηρίστηκε ως το πρώτο κομμουνιστικό κίνημα στη Γαλλία,  καταπνίγηκαν. Το Διευθυντήριο διευθέτησε το ζήτημα των εθνικών γαιών ευνοώντας βέβαια την  αστική τάξη. Γενικά το Διευθυντήριο δεν μπόρεσε να λύσει τα προβλήματα, ήταν διεφθαρμένο, ακύρωνε αποτελέσματα εκλογών, όταν δεν εξυπηρετούσαν τους σκοπούς του, απαξίωνε τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς,  γεγονότα που το έκαναν αντιδημοφιλές και έτσι μεγάλη μερίδα του πληθυσμού στράφηκε προς τους στρατιωτικούς, οι οποίοι έφερναν στη Γαλλία νίκες, λάφυρα και ελπίδες κατακτώντας το Βέλγιο, τη Βενετία, την Ιταλία, τα Ιόνια νησιά στην Ελλάδα! 

 Έτσι με την ενθάρυνση του ίδιου του ανίκανου Διευθυντηρίου, ο Ναπολέων Βοναπάρτης που είχε διακριθεί ως στρατηγός της Επανάστασης και ήταν αγαπητός στο λαό οργανώνει πραξικόπημα στις 18 Μπρυμαίρ του 1799 (9 Νοεμβρίου) καταργεί το Διευθυντήριο και ανακηρύσσεται πρώτος Ύπατος της Γαλλίας αναλαμβάνοντας την πολιτική εξουσία (1799-1804) και στη συνέχεια στέφεται αυτοκράτορας (1804-1815)! Έτσι τελείωσε η Γαλλική Επανάσταση, αν και κάποιοι εντάσσουν την περίοδο Υπατείας του Ναπολέοντα στην Επανάσταση, διότι τότε υλοποίησε τις αστικές μεταρρυθμίσεις της Επανάστασης στο Γαλλικό κράτος και διέδωσε με το Γαλλικό εθνικό  στρατό που δημιούργησε -κι όχι πια μισθοφορικό- τις ιδέες της Επανάστασης από όπου πέρασε! Τυπικά η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία τελείωσε με τη στέψη του Ναπολέοντα ως αυτοκράτορα το 1804, οπότε αρχίζει η περίοδος της Πρώτης Γαλλικής Αυτοκρατορίας (1804-1815). Χαρακτηριστικό όμως είναι ότι και μετά το σίφουνα της επανάστασης που ανέτρεψε τα πάντα στη Γαλλία, οι εναλλαγές των καθεστώτων συνεχίζονται σε όλο τον 19^ο αιώνα και κάνουν τη γαλλική ιστορία πολύ ενδιαφέρουσα!

  

         Κλείνοντας την παρουσίαση αυτή, παραλείπω το μικρό λεξιλόγιο που αναφέρεται σε όρους και πρόσωπα της Γαλλικής Επανάστασης, επειδή αρκετά από αυτά έχουν ήδη αναφερθεί. Αξίζει όμως συνοπτικά να σταθούμε στο διαχρονικό έργο της επανάστασης, αυτό που δικαιολογεί τους τίτλους των προαναφερθέντων περιοδικών-αφιερωμάτων «Γαλλική Επανάσταση, η μήτρα του σύγχρονου κόσμου» και «το επαναστατικό ρήγμα στην ευρωπαϊκή ιστορία».

 Η Γαλλική επανάσταση έφερε στην επιφάνεια νέες αντιλήψεις και πρακτικές για την οργάνωση όχι μόνο της  πολιτικής αλλά και κοινωνικής ζωής. Αναφέρονται τα βασικότερα:

- Η εξουσία πηγάζει από το λαό για το λαό και  μέσα από την καθολική ψηφοφορία των πολιτών  εκλέγεται η κυβέρνηση του. 

- Ο λαός εκφράζεται επίσης συλλογικά μέσα από τη δημιουργία των πολιτικών λεσχών, οι οποίες αποτέλεσαν τον πρόδρομο των πολιτικών κομμάτων.

- Εμφανίζεται ο Τύπος ως εκφραστής των αντιλήψεων των κοινωνικών τάξεων και παίζει σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. 

- Εμφανίζεται η έννοια της πατρίδας που ταυτίζεται με το έθνος  και το δικό του εθνικό κράτος 

-  Ο στρατός παύει να είναι μισθοφορικός και γίνεται εθνικός που πολεμά για την πατρίδα του

- Το σημαντικότερο όμως είναι η εμφάνιση των μαζών, οι οποίες καθοδηγούμενες ή όχι συμμετέχουν στην εξέλιξη της  ιστορίας και δεν περιορίζονται στα πολιτικά μόνο αιτήματα αλλά θέτουν και αιτήματα κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης για όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως καταγωγής, φύλου, θρησκείας, πεποιθήσεων!  

- Τα αιτήματα όμως της κοινωνικής ισότητας τελικά έφεραν ένα νέο επαναστατικό ρήγμα, στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, αυτό του σοσιαλισμού. Ένα νέο κοινωνικοοικονομικό σύστημα αρχίζει δειλά να εμφανίζεται από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης στον ορίζοντα της ανθρωπότητας  που αμφισβητεί  την αστική ιδεολογία και τον καπιταλισμό και που η αναμεταξύ τους πάλη συνεχίστηκε κατά τον 19ο και 20ο αιώνα και κρατεί ως τα σήμερα!           

  

 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ  "ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΑΝΤΟΝ"  

Η ταινία που με συνεπήρε γιατί απαντούσε σε απορίες μου σχετικά με τη θυελλώδη δεύτερη περίοδο της επανάστασης, όταν αυτή άρχισε να διολισθαίνει προς την Τρομοκρατία! Γυρισμένη το 1983, από τον σπουδαίο Πολωνό σκηνοθέτη Αντρέι Βάιντα με πρωταγωνιστή τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ βασισμένο πάνω στο ομώνυμο θεατρικό έργο της Πολωνής συγγραφέως Στανισλάβας Πρζιμπισέφσκα,  παρουσίαζε  τη σύγκρουση Δαντόν- Ροβεσπιέρου και εμβάθυνε στα αδιέξοδα που είχε φθάσει η Επανάσταση!

Ο σκηνοθέτης Αντρέι  Βάιντα  ευαισθητοποιημένος απ΄ όσα είχαν συμβεί στην πατρίδα του το 1982, --όπου το  κομμουνιστικό  καθεστώς  του στρατηγού Γιαρουζέλσκι  είχε φυλακίσει  στελέχη του  επαναστημένου εργατικού συνδικάτου   «Αλληλεγγύη» και απειλούσε με θανάτωση τον αρχηγό της ,  τον Λέχ Βαλέσα —γυρίζει την ταινία αυτή, διότι, αν και  οι εποχές αλλάζουν, τα ερωτήματα  που  αφορούν τις επαναστάσεις παραμένουν τα ίδια. 

             «Οι επαναστάσεις τρώνε τα παιδιά τους σαν τον Κρόνο», αναφωνεί ο Δαντόν, όταν βλέπει ότι οδηγείται στη λαιμητόμο!  Σε κάθε επανάσταση  καθώς αυτή εξελίσσεται εύλογα αναφύονται διάφορα  ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις , που είναι δύσκολο να δοθούν αλλά  καθορίζουν την έκβαση της επανάστασης και τη στάση των συμμετεχόντων σε αυτή, όπως:  Ποια είναι τα όρια της επανάστασης, στα οποία αυτή  μπορεί  να φθάσει; Κατά πόσο  δηλαδή μπορεί να  υλοποιήσει  και να εφαρμόσει τα  ιδανικά για τα οποία αγωνίζεται;  Επιτρέπονται οι συμβιβασμοί  σε μια επανάσταση; Πότε και από ποιους χωρίς οι συμβιβασμένοι να κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν προδότες;  Ποιος ο ρόλος του λαού; Και πότε αυτός μετατρέπεται σε όχλο; Πώς ο υπήκοος μετατρέπεται σε πολίτη; Ποιος και πότε μπορεί να προστατεύσει  το άτομο και τα δικαιώματα του;  Ερωτήματα που επαναλαμβάνονται σε κάθε επανάσταση ...  μέχρι που ο νικητής γράφει την επίσημη ιστορία δίνοντας τις δικές του αλήθειες κι απαντήσεις. Εηκφράζουν  όμως έτσι όλη την αλήθεια;

 Η κινηματογραφική ταινία " Υπόθεση Δαντόν" εστιάζει στην στημένη Δίκη που ο Ροβεσπιέρος και η ομάδα του οργάνωσαν  για να απαλλαγούν από  τον Δαντόν τον Απρίλη του 1794, με αποτέλεσμα την καταδίκη του και τελικά στην καρατόμηση του στη λαιμητόμο! 

 Πώς έφθασαν όμως ως εδώ τα πράγματα, τη στιγμή που η Γαλλική Επανάσταση  είχε πετύχει τόσες  κατακτήσεις , όπως κατάργηση της Μοναρχίας, απόκτηση Συντάγματος , Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων; Πως οι δυο πρώην συναγωνιστές βρέθηκαν τώρα αντιμέτωποι; Φαίνεται ότι η Επανάσταση περνούσε τώρα στην πιο κρίσιμη φάση της θέλοντας να εφαρμόσει το πολίτευμα για το οποίο αγωνιζόταν: τη Δημοκρατία  για πρώτη φορά στην ιστορία της Γαλλίας! Και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον ήταν τοσο δυσμενές  γι αυτήν, αφού βαλλόταν από παντού από εχθρούς εξωτερικούς και εσωτερικούς  και οι στόχοι τόσο υψηλοί και ασαφείς ταυτόχρονα!  Η Αυστρία, Πρωσσία, Αγγλία  την πολεμούσαν κρυφά και φανερά, οι φιλομοναρχικοί  Γάλλοι αντεπαναστατούσαν, η αστική τάξη δεν ήταν πια ενωμένη αλλά είχε διασπαστεί σε συντηρητικούς και σε  ριζοσπάστες ενώ η πολυπληθής κατώτερη τάξη  οι Αβράκωτοι διεκδικούσαν μερίδιο στην εξουσία συμμαχώντας στην αρχή με τους ριζοσπάστες και μετά εγκαταλείποντας τους. Συγχρόνως η έλλειψη τροφίμων, ο πληθωρισμός και οι μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να γίνουν κι αφορούσαν το μέγα θέμα  της  ιδιοκτησίας γης  (ποιοί και πόση γη θα κατέχουν οι πολίτες ) έκαναν την κατάσταση εκρηκτική !  Και τότε εμφανίζεται η σύγκρουση Δαντόν- Ροβεσπιέρου!

            Η ταινία παρουσιάζει τις διαφορές στο χαρακτήρα, στην προσωπικότητα και στις ιδέες των δυο μεγάλων ανδρών της Γαλλικής Επανάστασης: Ο Δαντόν  με τον ανοικτό  χαρακτήρα, τη γενναιότητα  του  στις μάχες κατά της Αυστρίας, τους αγώνες του κατά της Μοναρχίας και την πετυχημένη προεδρία του στη Νομοθετική εθνοσυνέλευση της Πρώτης περιόδου είχε  αναδειχθεί σε σε λαϊκό ηγέτη της Επανάστασης!  Αντίθετα ο Ροβεσπιέρος μαχητικός αγωνιστής μεν αλλά απόλυτος κι άκαμπτος  στις ιδέες και στα ιδανικά του δεν μπορούσε να συναινέσει με τις πιο διαλλακτικές  προτάσεις του Δαντόν. Οι μαζικές εκτελέσεις βασιλοφρόνων  που ετοίμαζε ο Ροβεσπιέρος, η  λειτουργία της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας  που είχε ιδρυσει ο Δαντόν τον Απρίλη του 1793 κι άλλα έφεραν σε σύγκρουση τους δυο  πρώην  συναγωνιστές και τις ομάδες στις οποίες ηγούνταν ο καθένας. Από την ομάδα του Δαντόν ξεχωρίζει ο Καμίλ Ντεμουλέ γνωστός και δημοφιλής εκδότης εφημερίδας στο Παρίσι και στην ομάδα του Ροβεσπιέρου ο νεαρός και πολύ κυνικός Σαιν Ζυστ!

 Στη συνέχεια  αποκαλύπτεται  όλο το παρασκήνιο της  στημένης  Δίκης του Δαντόν. Όλοι αναγνώριζαν ότι επρόκειτο για Πολιτική δίκη όπου η απόδειξη της αλήθειας δεν είχε σημασία!  Αστήριχτες δικαιολογίες λοιπόν για την  απουσία  μαρτύρων, για την καταπάτηση του δικαιώματος του κατηγορούμενου  να απολογηθεί  αυτός και οι συγκατηγορούμενοι του,  εκμαίευση αποδείξεων για τη συνωμοσία τάχα που ο Δαντόν οργάνωνε κατά του καθεστώτος Ροβεσπιέρου. Εξαιρετικοί  οι διάλογοι μεταξύ δικαστών και Δαντόν και γενικότερα μεταξύ συγκατηγορούμενων,  που  αξίζουν να διδάσκονται στα σχολεία!                                                                                                              Δυστυχώς ελαχιστες φράσεις μπόρεσα να συγκρατήσω από την ταινία ! Δαντόν: "έχω την υποστήριξη του λαού, δεν φοβάμαι"  Ντεμουλέ "ο λαός εύκολα αλλάζει γνώμη" / Δαντόν " Ροβεσπιέρε, κυβερνάμε ανθρώπους όχι πλάσματα τέλεια που έχει πλάσει ο νους σου" /  Ντεμουλέ "έχω ανθρώπινα δικαιώματα, δεν μπορεί αυτοί να μου τα καταπατάνε" Συγκατηγορούμενος του "έχεις δικαιώματα, όσο καιρό μπορεις να τα προστατεύεις" . Ο διορατικός πολιτικός άνδρας Δαντόν οδηγούμενος στην λαιμητόμο αναφωνεί "μπορείς το θνητό μου σώμα να το σκοτώσεις αλλά το όνομα μου θα μείνει αθάνατο" και  λίγο πριν αποκεφαλιστεί  φωνάζει "Ροβεσπιέρο, μην έχεις ψευδαισθήσεις , θα ρθει και η δική σου σειρά σου σε λίγους μήνες που θα οδηγηθείς  στη λαιμητόμο" όπως κι έγινε, όταν οι θερμιδοριανοί (αστοί) έβαλαν τέλος στην Τρομοκρατία!   

              Εντύπωση προκαλεί επίσης και η συμπεριφορά του αδιάλλαχτου Ροβεσπιέρου που εβλεπε το αδιέξοδο της Επανάστασης και ην  απελπισία του γι αυτό. Οταν τον ρώτησε η σύντροφος του για την έκβαση της  Δίκης απάντησε «Αν αθωωθεί ο Δαντόν, η επανάσταση θα αποτύχει» αλλά κι «Αν θανατωθεί πάλι θα αποτύχει»!  παρόλα αυτά όμως  αφέθηκε να οδηγηθούν τα πράγματα στα άκρα!  Ανήμπορος να διορθώσει την πορεία που είχε πάρει η επανάσταση αφήνεται να ακούει τις θριαμβολογίες  του νεαρού  Σαιντ Ζυστ  που χωρίς να εμβαθύνει χαίρεται για την καρατόμηση του Δαντόν. Μα κι ο επίλογος της ταινίας  με το μικρό ανηψιό του να απαγγέλλει στον άρρωστο και  καταπονημένο ψυχικά Ροβεσπιέρο  τα πρώτα θεμελιώδη ατομικά και πολιτικά άρθρα της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εκφράζει τη μεγάλη συνειδησιακή κρίση του ανθρώπου που συνέδεσε το όνομα του με την Τρομοκρατία!   Αναγνωρίζει ότι απόσταση μεγάλη  χωρίζει  την καταγραφή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων  στην αρχή της Επανάστασης  με τη σημερινή κατάσταση της  καταπάτησης τους και μάλιστα από τον ίδιο ! Και η αναγνώριση αυτή προσδίδει μια τραγικότητα στο πρόσωπο του Ροβεσπιέρου!

Ο σκηνοθέτης Αντρέι Βάιντα  έγραψε το δικό του  πολιτικό και φιλοσοφικό δοκίμιο για την Γαλλική Επανάσταση πλησιάζοντας με ανθρώπινη κατανόηση τους δυο βασικούς πρωταγωνιστές   της  πιο ταραχώδους κι ενδιαφέρουσας περιόδου της!  Τραγικό πρόσωπο ο Δαντόν διότι η Επανάσταση  στην οποία ηγήθηκε με τόλμη κι αξιοσύνη , τελικά τον κατασπάραξε κι ήταν μόλις 35 χρονών!                    Ο σκηνοθέτης όμως αντιμετωπίζει με συμπάθεια και το Ροβεσπιέρο, διότι παρόλα τα εγκλήματα του, στο τέλος συνειδητοποιεί το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιπέσει ο ίδιος και η Επανάσταση κι αισθάνεται ενοχές για τις πράξεις του αυτές.                                                                                     Αυτός που δεν  πήρε το μάθημα του από τα παθήματα της Επανάστασης ήταν ο υπερφίαλος Σαιν Ζυστ, που νόμιζε ότι με το θάνατο του Δαντόν η πολιτική εξουσία θα περνούσε  στα χέρια του Ροβεσπιέρου και του ίδιου! Η λαιμητόμος όμως τον περίμενε κι αυτόν μαζί με τον Ροβεσπιέρο! και ήταν μόλις 27 ετών και ο Ροβεσπιέρος 36 χρονών! Από την τριανδρία Μαρά- Δαντόν- Ροβεσπιέρος  που είχε διακριθεί κατά την επανάσταση δεν επέζησε κανένας . "Η επανάσταση σαν τον Κρόνο τρώει τα παιδιά της"  μια φράση που η αλήθεια της επιβεβαιώνεται συχνά!                 

 Σημείωση:

Ποιος ηταν ακριβώς ο ρόλος των αβράκωτων;  Επηρέασαν την εξέλιξη της επανάστασης και την εμφάνιση της Τρομοκρατίας;  Κι αν ναι,  πώς; οι ίδιοι τι κέρδισαν με την επανάσταση;

Αυτές τις μέρες έτυχε να διαβάσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Άγγλου ιστορικού Έρικ Χομπσμπάουμ  "Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848"  που αναφερόταν στο "Ο φόβος των μαζών"

κι εκεί  ανέλυε το κίνημα των αβράκωτων στη Γαλλική Επανάσταση.

Έγραφε λοιπόν για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα της υπαίθρου και των πόλεων (τεχνίτες, μικροεπαγγελματίες , ταβερνιάρηδες ...)  ότι μέρος αυτών είχε ενταχθεί στην κοινωνία αλλά και άλλοι φυτοζωούσαν με κλοπές κι επαιτείες. Αυτά τα στρώματα λοιπόν αποτέλεσαν " την ομάδα κρούσης δίνοντας τη δυναμική ώθηση στην Επανάσταση: βγαίνοντας στους δρόμους και διαδηλώνοντας, στήνοντας οδοφράγματα, πολεμώντας και αρκετοί συμμετέχοντας και στις πολιτικές λέσχες! Μπόλιασαν την Επανάσταση με ριζοσπαστικό περιεχόμενο και πρακτικές ενδεχομένως πέρα απο αυτές που η ηγέτιδα τάξη των αστών επεδίωκε  ... και η δυναμική της ηταν τέτοια που την έκανε επικίνδυνη ακόμα και για τα φιλελεύθερα αστικά στρώματα. ... Όμως είχαν ένα ασαφές κι αντιφατικό κοινωνικό ιδεώδες που δεν μπορούσε να προσφέρει μια πραγματική εναλλακτική λύση. Επιζητούσαν τον πολιτικό και κοινωνικό εξισωτισμό όλων, την ελευθερία σκέψης, σέβονταν την μικρή ιδιοκτησία, εχθρεύονταν τους πλούσιους και  προ πάντων ήθελαν να υπάρχει δουλειά για όλους.  

Οι αβράκωτοι (sans culottes), όπως περιφρονητικά τους αποκαλούσαν διότι δεν φορούσαν βρακιά μεχρι το γόνατο, όπως τα ανώτεροι στρώματα, την περίοδο της Συμβατικής συμμάχησαν με τους ριζοσπάστες  αστούς . Υποστήριξαν την Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας , τον Δαντόν και τον Ροβεσπιέρο αλλά τον  Ιούλιο του 1794 απέσυραν την εμπιστοσύνη τους από το Ροβεσπιέρο ο οποίος έτσι έχασε την εξουσία και οδηγήθηκε στη λαιμητόμο!                                                                                                Αυτά τα λίγα προς το παρόν για τους Αβράκωτους.