Το ιστολόγιο της Αγγελικής Π. Σούλη

Η καταγραφή των αναγνώσεων αυτών ξεκίνησε από την επιθυμία μου να μην ξεχασθούν ιδέες και συναισθήματα που κάποτε με είχαν συγκινήσει.
Γράφοντας συνειδητοποίησα ότι ο χρόνος που αφιέρωνα στην ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση του έργου, μου χάριζε ένα αίσθημα δημιουργίας.
Η επαγγελματική μου απασχόληση (φιλόλογος) μου έδωσε τα κίνητρα και τα μέσα για αυτές τις αναγνώσεις. Κι έτσι με συνεπήρε το ταξίδι της ανάγνωσης και της γραφής!
Κι ανοίχτηκε μπροστά μου ένας ολόκληρος κόσμος, σχεδόν ανεξερεύνητος,της δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής.
"Η ανάγνωση δεν μπορεί να είναι ούτε μία ούτε άπειρες" όπως τονίζει ο Ουμπέρτο Έκο, αφού η υποκειμενική ερμηνεία του γράφοντος πρέπει να δένει με τους περιορισμούς που θέτει το κείμενο.

Και μια διευκρίνιση:
Καμμιά ανάγνωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ίδιο το βιβλίο αλλά μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο ανάμεσα στον αναγνώστη και στο βιβλίο φωτίζοντας το, κάνοντας το πιο κατανοητό και καλλιεργώντας συγχρόνως τη φιλαναγνωσία.



Κυριακή 20 Οκτωβρίου 2019

Γαλλική Επανάσταση, η μήτρα της σύγχρονης πολιτικής σκέψης (1789-1799) + η ταινία "Υπόθεση Δαντόν"

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

         Φέτος το 2019, κλείνουν 230 χρόνια από την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης το 1789, και στο διάστημα αυτό έχουν γραφεί πάρα πολλά γι αυτήν και τη σημασία της. Η αναγνώριση της νίκης της αστικής τάξης επί του παλαιού καθεστώτος των ευγενών και της απολυταρχίας επισκιάζει όμως και άλλες επιρροές που άσκησε αυτή στον ευρωπαϊκό πολιτισμό και στον κόσμο ολόκληρο. Πιο συγκεκριμένα η Γαλλική Επανάσταση διαφέρει από την Αμερικάνικη του 1776 και την Αγγλική ή Ένδοξη του 1688, επειδή περιέκλειε μέσα της το σπόρο της  νέας σύγκρουσης που θα ζούσαν οι επερχόμενες γενιές στους επόμενους αιώνες. Η Γαλλική επανάσταση «εφεύρε» τη σύγχρονη πολιτική σκέψη, γι αυτό την επικαλούνται τόσο οι αστοί φιλελεύθεροι όσο και οι σοσιαλιστές για τις αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της προόδου που έφερε. Θα λέγαμε ότι μερίδιο από την κληρονομιά της διεκδικούν  ακόμα ο αναρχισμός, η τρομοκρατία, η αντιδραστική αντεπανάσταση και το στρατιωτικό πραξικόπημα που εκδηλώθηκε στις 18 Μπρυμαίρ του 1799 από τον Ναπολέοντα και με το οποίο κλείνει η  επανάσταση και κάθε επανάσταση, όταν επικαλείται το στρατό να αναλάβει την εξουσία για να επαναφέρει την «τάξη», όπως  την εννοεί βέβαια η κάθε τάξη που νίκησε!    
        Δυο επετειακά τεύχη του HOT HISTORY DOC το πρώτο με τίτλο «Γαλλική Επανάσταση, η μήτρα της σύγχρονης πολιτικής σκέψης» της 8ης Ιουλίου 2018, και το δεύτερο «Το επαναστατικό ρήγμα στην ευρωπαϊκή κοινωνία» της 14ης Ιουλίου 2019 φωτίζουν το μέγα γεγονός της επανάστασης. Δίνουν μια γενικότερη εικόνα για την εξέλιξη των γεγονότων, προβάλλουν τις ταξικές συγκρούσεις όχι μόνο ευγενών-αστών-κατώτερων λαϊκών στρωμάτων(αβράκωτων) αλλά και τη διάσπαση των αστών σε Γιρονδίνους  και Ορεινούς και τις αλληλοδιαχόμενες συμμαχίες που προέκυψαν μεταξύ όλων αυτών. Επίσης τονίζουν το ρόλο που έπαιξαν στην επανάσταση οι εχθροί της: πρώτα ο βασιλιάς με την αδιαλλαξία του για μεταρρυθμίσεις και με την απόπειρα φυγής του ιδίου και της οικογένειας του στο εξωτερικό, που στην πράξη σήμαινε ότι δεν δεχόταν τη Συνταγματική Μοναρχία που είχε ψηφίσει η Γαλλική Εθνοσυνέλευση! Έπειτα οι εξωτερικοί εχθροί της η Αυστρία και η Πρωσία που τους κάλεσε ο βασιλιάς να καταπνίξουν την επανάσταση με τον στρατό τους και η Αγγλία αργότερα, και τρίτον οι εσωτερικοί εχθροί της οι φιλομοναρχικοί που οργάνωσαν εξεγέρσεις (αντεπανάσταση). Ακόμα παρουσιάζουν  τους πρωταγωνιστές-ηγέτες της επανάστασης καθώς και τους σημαντικότερους ιστορικούς που έγραψαν για αυτήν και τη σημασία της από το 18ο αιώνα ως σήμερα.

             Οι πρώτοι ιστορικοί της επανάστασης, ο Γάλλος Ολάρ και ο Άγγλος Μπεργκ, εξιστορούν τα γεγονότα εστιάζοντας στη σύγκρουση με την παράδοση, ο δε Μισ(ε)λέ λίγο αργότερα προβάλλει τα πάθη, το μεγαλείο, τις προδοσίες και ηρωϊκές πράξεις των πρωταγωνιστών της κι όχι μόνο. Ο μεγάλος όμως ιστορικός της επανάστασης θεωρείται ο Ζορζ Λεφέμπρ, που το 1930 γράφει το έργο «Γαλλική Επανάσταση» ακολουθώντας τις αρχές της σχολής των  Annales, η οποία  γράφει histoire totale, εντάσσοντας τα γεγονότα στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που ανήκουν και δείχνοντας  την αλληλεπίδραση που ασκούν σε αυτά διάφοροι παράγοντες,  οικονομικοί, πολιτικοί, γεωγραφικοί, ψυχολογικοί, κοινωνιολογικοί. Προς τα τέλη του 20ου αιώνα, όταν πέφτουν τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού, εμφανίζονται τα λεγόμενα αναθεωρητικά ρεύματα στη μελέτη της ιστορίας, επειδή αναθεωρούν το ιστορικό γίγνεσθαι σύμφωνα με το πνεύμα του μετα-μοντερνισμού. Παρουσιάζουν τη δική τους αλήθεια για τα ιστορικά γεγονότα υποβαθμίζοντας ή προβάλλοντας διάφορα ιστορικά στοιχεία τους για να φανερώνουν έτσι τη μετα-αλήθεια των γεγονότων, που περισσότερο εντυπωσιάζουν και λιγότερο ερμηνεύουν ορθολογικά. Στα διακόσια λοιπόν χρόνια από την έναρξη της Γαλλικής επανάστασης ακούσθηκε και η άποψη από αντιδραστικούς κύκλους, ότι  η Γαλλική Επανάσταση καλύτερα να μην είχε γίνει!

     Τελευταία κάποιοι ιστορικοί προσπαθούν να προβάλλουν την παγκόσμια σημασία  της επανάστασης εστιάζοντας στις ιδεολογίες που αναδύθηκαν από αυτήν και που έχουν διαδοθεί σε όλον τον πλανήτη. Ο Βαλλερστάϊν, επικεφαλής του Ινστιτούτου των Annales στην Νέα Υόρκη και συγγραφέας της «Παγκόσμιας Ιστορίας του καπιταλισμού», πιστεύει ότι τρεις ιδεολογίες γεννήθηκαν από αυτήν: πρώτον ο συντηρητισμός δηλαδή η απάντηση όσων αρνούνται τη Γαλλική Επανάσταση και τις αξίες της, δεύτερον  ο φιλελευθερισμός που έγινε κυρίαρχη, ηγεμονεύουσα ιδεολογία από το 1848 –έτος που ηττήθηκε η Γαλλική Κομμούνα- ως το 1968 –έτος που σημειώθηκε η παγκόσμια επανάσταση (αμφισβήτησης του φιλελευθερισμού;), όπως λέει,  και τρίτον ο ριζοσπατισμός που εκφράζει η Αριστερά, όταν  αντελήφθη ότι αυτά που εκφράζει ο αστικός φιλελευθερισμός δεν αφορούν αυτούς που δεν κατέχουν περιουσία.
Ακόμα οι  ιστορικοί της λεγόμενης  ρεαλιστικής σχολής των δημοσίων σχέσεων με σπουδαιότερους τον Έντουαρ Καρ και τον Άρνο Μάγερ μελετούν την αντίθετη πλευρά της επανάστασης δηλαδή  την αντεπανάσταση των αντιδραστικών δυνάμεων και βλέπουν μια συνέχεια της  ως τις μέρες μας, κομμάτι της οποίας είναι και ο φασισμός που αναδύεται όταν το πολιτικό πλαίσιο του καπιταλισμού βρίσκεται σε κρίση και αδιέξοδο.  Έχοντας υπόψη όλα αυτά  κάποιοι ισχυρίζονται ότι η Γαλλική επανάσταση δεν ήταν μια αλλά πολλές ή ότι αυτή δεν έχει τελειώσει ακόμα και ότι είναι μια διαρκής επανάσταση!

 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

       Η πρώτη περίοδος της Γαλλικής επανάστασης (Μάης 1789- Σεπτέμβριος 1792) σημαδεύεται από τη νίκη των αστών γι αυτό χαρακτηρίζεται ως αστική επανάσταση. 

 Αρχίζει με τη σύγκληση των αντιπροσώπων των τριών Γενικών τάξεων (ευγενών, κλήρου, Τρίτη τάξη) από το βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ!  στις Βερσαλίες για να αποφασίσουν   για το θέμα της φορόλογησης τους λόγω της οικονομικής κρίσης και της επικείμενης χρεοκοπίας του κράτους. Τελειώνει δε με την καρατόμηση του βασιλιά ΛουδοβίκουΙΣΤ! στη λαιμητόμο και την κατάργηση της μοναρχίας. Πώς όμως από τη σύγκληση των τριών τάξεων φθάσανε οι Γάλλοι στην εκτέλεση του βασιλιά τους;
Οι αντιπρόσωποι της Τρίτης τάξης που στην πλειονότητα της περιελάμβανε τους μεγαλοαστούς (τραπεζίτες, επιχειρηματίες) και μεσοαστούς (δικηγόρους, εμπόρους) αρνήθηκε να επωμιστεί μόνο αυτή τα υπέρογκα βάρη των φόρων, όπως έκανε μέχρι τότε. Έτσι οι αντιπρόσωποι της αποχωρούν από τη Συνέλευση, κλείνονται στην αίθουσα του σφαιριστηρίου του παλατιού και ανακηρύσσουν  τους εαυτούς τους σε Εθνική Συνέλευση των Γάλλων. Η τάξη των ευγενών διασπάται, και θέλοντας ένα μέρος της να περιορίσει την απόλυτη εξουσία της μοναρχίας για να αναδειχτεί η ίδια, συμμαχεί με την αστική τάξη, και το ίδιο πράττει και η πλειονότητα του κλήρου. Όλοι μαζί προσχωρούν στην Εθνοσυνέλευση κι ορκίζονται να μη διαλυθούν προτού δώσουν Σύνταγμα. Ο βασιλιάς όμως αρνείται κάθε μεταρρύθμιση.

          Κι ενώ οι συζητήσεις στις Βερσαλίες βρισκόντουσαν σε αδιέξοδο, ο λαός του Παρισιού οργισμένος από τη φτώχεια, την ανεργία, την αύξηση των τιμών των τροφίμων ακόμα και του ψωμιού κι απογοητευμένος χρόνια τώρα που δεν δινόταν λύση στα προβλήματα του, αρπάζει  όπλα από τα στρατιωτικά φυλάκια και τις αποθήκες του στρατού, κατεβαίνει στους δρόμους και καταλαμβάνει το φρούριο-φυλακή της Βαστίλλης, σύμβολο του καταπιεστικού βασιλικού καθεστώτος. Η άλωση της Βαστίλλης   στις 14 Ιουλίου 1789 σηματοδοτεί τυπικά την έναρξη της Γαλλικής επανάστασης αλλά και την είσοδο των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων, των μαζών, των ονομαζόμενων αβράκωτων στο προσκήνιο της ιστορίας!  Οι αβράκωτοι ονομάστηκαν έτσι σκωπτικά  γιατί φορούσαν παντελόνια κι όχι βράκες (sans culottes) μέχρι το γόνατο, όπως φορούσαν οι αριστοκράτες. Τότε άρχισαν να οργανώνονται πολιτικές λέσχες με κυριότερες την λέσχη των Ιακωβίνων και τη λέσχη των Κορντελιέ, που μαζί με την Κομμούνα (Δημοτική Αρχή του Παρισιού) αποτελούν τα συλλογικά όργανα των εξεγερμένων. Τελικά ο βασιλιάς αναγκάζεται να αναγνωρίσει την Εθνοσυνέλευση των Γάλλων και μάλιστα ως Συντακτική που θα δώσει Σύνταγμα και αυτή προχωρά αμέσως στην κατάργηση των προνομίων των ευγενών και στην ψήφιση της Διακήρυξης  των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη! Μετά από δυο χρόνια επιτέλους, το 1791, ψηφίζεται  το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας και το πολίτευμα μετατρέπεται σε Συνταγματική Μοναρχία.   

          Στη συνέχεια προκηρύσσονται  εκλογές το Σεπτέμβρη του 1791 και στη νέα εθνοσυνέλευση, την ονομαζόμενη Νομοθετική κυριαρχούν οι απόψεις των ενωμένων αστών, (Γιρονδίνων-Ιακωβίνων) που ψηφίζουν νέους νόμους σύμφωνα με το πνεύμα του Διαφωτισμού. Θεσπίζονται η καθολική ψηφοφορία για τους άνδρες κι όχι η με πληρωμή απόκτηση δικαιώματος ψήφου, η δήμευση -χάρη του κοινού συμφέροντος- των περιουσιών των ευγενών (εμιγκρέδων) που είχαν καταφύγει στο εξωτερικό, ο χωρισμός κράτους - εκκλησίας και άλλα. Ο βασιλιάς  όμως αποπειράται να φύγει στο εξωτερικό, γεγονός που αποδεικνύει  ότι δεν αποδέχεται την αλλαγή του πολιτεύματος σε συνταγματική μοναρχία. Συλλαμβάνεται και φυλακίζεται.  Προηγουμένως όμως είχε προσπαθήσει  να εξάγει το φόβο της  επανάστασης σε άλλες ευρωπαϊκές μοναρχίες για να τις αναγκάσει να επέμβουν υπέρ του.  Ο αυστριακός και  ο πρωσικός στρατός ανταποκρίνονται και επιτίθενται στη Γαλλία. Οι Γάλλοι πατριώτες τρέχουν να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς τραγουδώντας ένα ενθουσιώδες εμβατήριο, τη Μασσαλιώτιδα, που έγινε αργότερα ο εθνικός ύμνος των Γάλλων. Στο Παρίσι τώρα αρχίζουν να μιλούν για το διπλό πρόσωπο του βασιλιά, κι ακούγονται οι λέξεις προδότης και δημοκρατία (αβασίλευτο πολίτευμα). Η αστική τάξη όμως διχάζεται για την προτεραιότητα του πολέμου με τους εξωτερικούς ή με τους εσωτερικούς εχθρούς της επανάστασης, με τη στάση τους απέναντι στο βασιλιά και με τη στάση τους να δεχτούν ή όχι  αιτήματα των αβράκωτων που ζητούσαν όχι μόνο πολιτικά αλλα και κοινωνικά δικαιώματα!

Ο Σεπτέμβρης του 1792 αποτελεί ορόσημο για την επανάσταση.
1.      Ο επαναστατικός στρατός νικά την Πρωσσία στη μάχη στο Βαλμύ και σώζει την επανάσταση προσωρινά.
2.      Η μοναρχία καταργείται και ανακηρύσσεται Δημοκρατία, η ονομαζόμενη Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία και αλλάζουν τη χρονολόγηση των ετών μετρώντας ως αρχή της το έτος Ι της Δημοκρατίας.
3.      Γίνονται εκλογές, εκλέγεται νέα Εθνοσυνέλευση, η περίφημη Συμβατική, στην οποία συμμετέχουν και πολλοί μικροαστοί ριζοσπάστες.

          Η δεύτερη περίοδος της Γαλλικής επανάστασης (Σεπτ. 1792–Ιούλιος 1794)
χαρακτηρίζεται ως ριζοσπαστική και είναι η πιο ταραχώδης και η πιο ενδιαφέρουσα, αφότου η αστική τάξη διασπάστηκε. Κι αν τα γεγονότα της πρώτης περιόδου ήταν αναμενόμενα κι αποδεκτά, αυτά που συνέβησαν στη δεύτερη περίοδο  δεν τα περίμενε κανείς, διέσπασαν την επαναστατική ηγεσία  και σημάδεψαν την πολιτική σκέψη  εισάγοντας νέες ιδέες που συζητιούνται μέχρι σήμερα. Ο σκηνοθέτης Βάιντα στην ταινία "Υπόθεση Δαντόν" - που την παρουσιάζω παρακάτω - αποδίδει ωραιότατα την ταραχώδη αυτή περίοδο!

 Η διάσπαση της αστικής τάξης επισημοποιείται και έτσι η Συμβατική Εθνοσυνέλευση, όπως ονομάζεται τώρα, αποτελείται από τους Γιροδίνους που κάθονται στη δεξιά πτέρυγα της Βουλής, κι από τους Ιακωβίνους και τους Κορντελιέ, που ονομάζονται μαζί Ορεινοί, γιατί κάθονται στα ψηλά έδρανα της αριστερής πτέρυγας,  της Βουλής, ενώ  στα μεσαία έδρανα κάθονται οι Πεδινοί που υποστηρίζουν πότε τους μεν πότε τους δε. Οι όροι "δεξιοί" και "αριστεροί" έκτοτε επικράτησαν στην πολιτική ορολογία. Η Συμβατική είχε να λύσει ακανθώδη ζητήματα, οι λύσεις των οποίων δεν βρίσκουν όλους σύμφωνους: Πρώτο, τη θανάτωση ή όχι του βασιλιά, με δίκη ή χωρίς δίκη. Μετά από πολλές αγορεύσεις πλειοψήφησε η άποψη του νεαρού βουλευτή Σαιν Ζυστ ότι «του αξίζει να θανατωθεί και μάλιστα χωρίς δίκη, γιατί απλά είναι βασιλιάς, και σε μια επανάσταση ή αυτός έχει δίκιο ή η επανάσταση»! Έτσι ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ! αποκεφαλίζεται στη λαιμητόμο σαν κοινός θνητός, χωρίς να δικαστεί, ενώ οι Γιρονδίνοι διαφωνούν!
Δεύτερο, η Συμβατική είχε να αποφασίσει για τις διατιμήσεις τροφίμων και προϊόντων, διότι από τις αρχές του 1793 ο πληθωρισμός είχε εξανεμίσει μεροκάματα και μισθούς, τα τρόφιμα είχαν εξαφανισθεί και το φάσμα της πείνας είχε απλωθεί παντού. Ακόμα έπρεπε να αποφασίσει το εύρος των μεταρρυθμίσεων που αφορούσαν την ιδιοκτησία, και για όλα αυτά υπήρχε διαφωνία μεταξύ Γιρονδίνων-Ορεινών δηλαδη Δεξιών-Αριστερών. Επίσης  ο πόλεμος με τα συνασπισμένα κράτη εναντίον της επανάστασης, στα οποία συμμετέχει τώρα ενεργά και η Αγγλία, καθώς και οι εξεγέρσεις φιλομοναρχικών σε πολλές επαρχίες της Γαλλίας δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό κλίμα που απειλούσε τη νεοαποκτηθείσα Δημοκρατία.
Τότε η πλειοψηφία της Συμβατικής στρέφεται στους Ορεινούς για τη σωτηρία της επανάστασης, η οποία προτείνει έκτακτα μέτρα και δημιουργεί την Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας (κυβέρνηση), την Επιτροπή Γενικής Ασφάλειας (Αστυνομία) και τα Επαναστατικά Δικαστήρια.  Η ρήξη της αστικής τάξης σε Γιρονδίνους και Ορεινούς είναι πια οριστική!  Η αρχική διαφωνία Γιρονδίνων και Ορεινών για το ποια στάση θα κρατήσουν απέναντι στους Αβράκωτους, διασπά αμετάκλητα την αστική τάξη, αφού οι Ορεινοί δέχονται τη συμμαχία με τους Αβράκωτους για να έχουν την υποστήριξη τους στα έκτακτα μέτρα που θα πάρουν. Τα πολιτικά πάθη ανάβουν κι ο Μαρά, ένας από τους ηγέτες τους δολοφονείται μέσα στο μπάνιο του από τη Σαρλότ Κορντιέ, οπαδό των Γιρονδίνων!
Η Επαναστατική Κυβέρνηση που συγκροτείται στις 4 Δεκέμβρη 1793 με πρόεδρο το Ροβεσπιέρο σώζει την επανάσταση νικώντας την Αυστρία, διώχνοντας τους Άγγλους  από την Τουλόν και καταπνίγοντας την αντεπανάσταση στην Βανδέα. Στο εσωτερικό όμως της χώρας επιβάλλεται Τρομοκρατία! Τα επαναστατικά δικαστήρια δικάζουν με συνοπτικές διαδικασίες και στέλνουν στη λαιμητόμο τους εχθρούς της επανάστασης αλλά κι όσους υποπτεύονται για την αντεπαναστατική δράση τους! Μεταξύ αυτών ο Δαντόν, ένας από τους κυριότερους ηγέτες της επανάστασης που πρωτοστάτησε στην κατάργηση της βασιλείας, πρόεδρος της εκτελεστικής εξουσίας στην εποχή της Νομοθετικής και εισηγητής της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας. Στην περιβόητη Δίκη του και στα αδιέξοδα της Επανάστασης αναφέρεται η κινηματογραφική ταινία που επισυνάπτω στην ανάρτηση μου!   Επίσης συλλαμβάνονται και δικάζονται  κι άλλοι επαναστάτες: ο Ντεμουλέν, εκδότης εφημερίδων, κι ο Εμπέρ που είχε μεγάλη απήχηση στις μάζες με το λαϊκισμό του, όλοι πρώην μέλη της λέσχης των Ιακωβίνων και συναγωνιστές του Ροβεσπιέρου! Στην προσπάθεια του Ροβεσπιέρου και των οπαδών του, ιδίως του Σαιν Ζυστ, να θεμελιώσουν μια νέα Δημοκρατία στηριζόμενη στον Ορθό Λόγο, καταργείται η χριστιανική θρησκεία και εισάγεται η λατρεία του Ανωτάτου Όντος, αλλάζουν το ημερολόγιο και τα ονόματα των μηνών π.χ σε Θερμιδόρ (από 20/7-18/8), Μπρυμαίρ (22/10 - 21/11) κλπ.
Οι απόλυτες ιδέες και πρακτικές του Ροβεσπιέρου τρομάζουν τον κόσμο, οι εχθροί του πληθαίνουν, οι Αβράκωτοι αποσύρουν την εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του και η Συμβατική ψηφίζει τη σύλληψη του ίδιου του Ροβεσπιέρου ( ! ) στις 9 Θερμιδόρ του έτους ΙΙ της Επανάστασης (27 Ιουλίου 1794). Την επόμενη μέρα ο Ροβεσπιέρος, ο Σαιν Ζυστ, ο Κουτόν και άλλοι οπαδοί τους οδηγούνται στη λαιμητόμο! Στη συνέχεια εξαπολύεται η ονομαζόμενη Λευκή Τρομοκρατία από τους λεγόμενους Θερμιδοριανούς με διώξεις κατά των ριζοσπαστών μέχρι τον Οκτώβρη του 1975. Μπροστά στο πολιτικό χάος και στον κίνδυνο να χαθεί η επανάσταση,  την εκτελεστική εξουσία αναλαμβάνει ένα πενταμελές Διευθυντήριο που κυβερνά τη Γαλλία για τα επόμενα 4 χρόνια.
      Στο σχολικό βιβλίο της Γ! Λυκείου, έκδοση 2002, σ.215 αναφέρεται συγκεκριμένα ότι ο θάνατος του Ροβεσπιέρου συμβολίζει την αντίδραση της αστικής τάξης στις ριζοσπαστικές λύσεις. Αφού αυτή εξασφάλισε χάρη στην Τρομοκρατία (του Ροβεσπιέρου), την επιβίωση της επανάστασης, τώρα η αστική τάξη επεδίωκε μακριά από τις πιέσεις των «ξεβράκωτων» που ζητούσαν περισσότερα, να χαρεί τη νίκη της μέσα στα πλάισια του φιλελευθερισμού που η ίδια είχε χαράξει (από την εποχή της Συντακτικής και της Νομοθετικής Εθνοσυνέλευσης, θα πρόσθετα εγώ).

          Η Τρίτη περίοδος της Επανάστασης: το Διευθυντήριο (Οκτ. 1795-Νοέμβ.1799)

Η άσχημη οικονομική κατάσταση του λαού συνεχίζεται και επί εποχής Διεθυντηρίου, ενώ εξεγέρσεις φιλοβασιλικών και η τελευταία εξέργεση των Ιακωβίνων με τον Γράκχο Μπαμπέφ που ηγείτο στο «Κίνημα των οποδών της ισότητας», που χαρακτηρίστηκε ως το πρώτο κομμουνιστικό κίνημα στη Γαλλία,  καταπνίγηκαν. Το Διευθυντήριο διευθέτησε το ζήτημα των εθνικών γαιών ευνοώντας βέβαια την  αστική τάξη. Γενικά το Διευθυντήριο δεν μπόρεσε να λύσει τα προβλήματα, ήταν διεφθαρμένο, ακύρωνε αποτελέσματα εκλογών, όταν δεν εξυπηρετούσαν τους σκοπούς του, απαξίωνε τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς,  γεγονότα που το έκαναν αντιδημοφιλές και έτσι μεγάλη μερίδα του πληθυσμού στράφηκε προς τους στρατιωτικούς, οι οποίοι έφερναν στη Γαλλία νίκες, λάφυρα και ελπίδες κατακτώντας το Βέλγιο, τη Βενετία, την Ιταλία, τα Ιόνια νησιά στην Ελλάδα! 
 Έτσι με την ενθάρυνση του ίδιου του ανίκανου Διευθυντηρίου, ο Ναπολέων Βοναπάρτης που είχε διακριθεί ως στρατηγός της Επανάστασης και ήταν αγαπητός στο λαό οργανώνει πραξικόπημα στις 18 Μπρυμαίρ του 1799 (9 Νοεμβρίου) καταργεί το Διευθυντήριο και ανακηρύσσεται πρώτος Ύπατος της Γαλλίας αναλαμβάνοντας την πολιτική εξουσία (1799-1804) και στη συνέχεια στέφεται αυτοκράτορας (1804-1815)! Έτσι τελείωσε η Γαλλική Επανάσταση, αν και κάποιοι εντάσσουν την περίοδο Υπατείας του Ναπολέοντα στην Επανάσταση, διότι τότε υλοποίησε τις αστικές μεταρρυθμίσεις της Επανάστασης στο Γαλλικό κράτος και διέδωσε με το Γαλλικό εθνικό  στρατό που δημιούργησε -κι όχι πια μισθοφορικό- τις ιδέες της Επανάστασης από όπου πέρασε! Τυπικά η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία τελείωσε με τη στέψη του Ναπολέοντα ως αυτοκράτορα το 1804, οπότε αρχίζει η περίοδος της Πρώτης Γαλλικής Αυτοκρατορίας (1804-1815). Χαρακτηριστικό όμως είναι ότι και μετά το σίφουνα της επανάστασης που ανέτρεψε τα πάντα στη Γαλλία, οι εναλλαγές των καθεστώτων συνεχίζονται σε όλο τον 19ο αιώνα και κάνουν τη γαλλική ιστορία πολύ ενδιαφέρουσα!
  
         Κλείνοντας την παρουσίαση αυτή, παραλείπω το μικρό λεξιλόγιο που αναφέρεται σε όρους και πρόσωπα της Γαλλικής Επανάστασης, επειδή αρκετά από αυτά έχουν ήδη αναφερθεί. Αξίζει όμως συνοπτικά να σταθούμε στο διαχρονικό έργο της επανάστασης, αυτό που δικαιολογεί τους τίτλους των προαναφερθέντων περιοδικών-αφιερωμάτων «Γαλλική Επανάσταση, η μήτρα του σύγχρονου κόσμου» και «το επαναστατικό ρήγμα στην ευρωπαϊκή ιστορία».
 Η Γαλλική επανάσταση έφερε στην επιφάνεια νέες αντιλήψεις και πρακτικές για την οργάνωση όχι μόνο της  πολιτικής αλλά και κοινωνικής ζωής. Αναφέρονται τα βασικότερα:
- Η εξουσία πηγάζει από το λαό για το λαό και  μέσα από την καθολική ψηφοφορία των πολιτών  εκλέγεται η κυβέρνηση του. 
- Ο λαός εκφράζεται επίσης συλλογικά μέσα από τη δημιουργία των πολιτικών λεσχών, οι οποίες αποτέλεσαν τον πρόδρομο των πολιτικών κομμάτων.
- Εμφανίζεται ο Τύπος ως εκφραστής των αντιλήψεων των κοινωνικών τάξεων και παίζει σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. 
- Εμφανίζεται η έννοια της πατρίδας που ταυτίζεται με το έθνος  και το δικό του εθνικό κράτος 
-  Ο στρατός παύει να είναι μισθοφορικός και γίνεται εθνικός που πολεμά για την πατρίδα του
- Το σημαντικότερο όμως είναι η εμφάνιση των μαζών, οι οποίες καθοδηγούμενες ή όχι συμμετέχουν στην εξέλιξη της  ιστορίας και δεν περιορίζονται στα πολιτικά μόνο αιτήματα αλλά θέτουν και αιτήματα κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης για όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως καταγωγής, φύλου, θρησκείας, πεποιθήσεων!  
- Τα αιτήματα όμως της κοινωνικής ισότητας τελικά έφεραν ένα νέο επαναστατικό ρήγμα, στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, αυτό του σοσιαλισμού. Ένα νέο κοινωνικοοικονομικό σύστημα αρχίζει δειλά να εμφανίζεται από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης στον ορίζοντα της ανθρωπότητας  που αμφισβητεί  την αστική ιδεολογία και τον καπιταλισμό και που η αναμεταξύ τους πάλη συνεχίστηκε κατά τον 19ο και 20ο αιώνα και κρατεί ως τα σήμερα!           

  
 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ  "ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΑΝΤΟΝ"  

Η ταινία που με συνεπήρε γιατί απαντούσε σε απορίες μου σχετικά με τη θυελλώδη δεύτερη περίοδο της επανάστασης, όταν αυτή άρχισε να διολισθαίνει προς την Τρομοκρατία! Γυρισμένη το 1983, από τον σπουδαίο Πολωνό σκηνοθέτη Αντρέι Βάιντα με πρωταγωνιστή τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ βασισμένο πάνω στο ομώνυμο θεατρικό έργο της Πολωνής συγγραφέως Στανισλάβας Πρζιμπισέφσκα,  παρουσίαζε  τη σύγκρουση Δαντόν- Ροβεσπιέρου και εμβάθυνε στα αδιέξοδα που είχε φθάσει η Επανάσταση!

Ο σκηνοθέτης Αντρέι  Βάιντα  ευαισθητοποιημένος απ΄ όσα είχαν συμβεί στην πατρίδα του το 1982, --όπου το  κομμουνιστικό  καθεστώς  του στρατηγού Γιαρουζέλσκι  είχε φυλακίσει  στελέχη του  επαναστημένου εργατικού συνδικάτου   «Αλληλεγγύη» και απειλούσε με θανάτωση τον αρχηγό της ,  τον Λέχ Βαλέσα —γυρίζει την ταινία αυτή, διότι, αν και  οι εποχές αλλάζουν, τα ερωτήματα  που  αφορούν τις επαναστάσεις παραμένουν τα ίδια. 

             «Οι επαναστάσεις τρώνε τα παιδιά τους σαν τον Κρόνο», αναφωνεί ο Δαντόν, όταν βλέπει ότι οδηγείται στη λαιμητόμο!  Σε κάθε επανάσταση  καθώς αυτή εξελίσσεται εύλογα αναφύονται διάφορα  ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις , που είναι δύσκολο να δοθούν αλλά  καθορίζουν την έκβαση της επανάστασης και τη στάση των συμμετεχόντων σε αυτή, όπως:  Ποια είναι τα όρια της επανάστασης, στα οποία αυτή  μπορεί  να φθάσει; Κατά πόσο  δηλαδή μπορεί να  υλοποιήσει  και να εφαρμόσει τα  ιδανικά για τα οποία αγωνίζεται;  Επιτρέπονται οι συμβιβασμοί  σε μια επανάσταση; Πότε και από ποιους χωρίς οι συμβιβασμένοι να κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν προδότες;  Ποιος ο ρόλος του λαού; Και πότε αυτός μετατρέπεται σε όχλο; Πώς ο υπήκοος μετατρέπεται σε πολίτη; Ποιος και πότε μπορεί να προστατεύσει  το άτομο και τα δικαιώματα του;  Ερωτήματα που επαναλαμβάνονται σε κάθε επανάσταση ...  μέχρι που ο νικητής γράφει την επίσημη ιστορία δίνοντας τις δικές του αλήθειες κι απαντήσεις. Εηκφράζουν  όμως έτσι όλη την αλήθεια;

 Η κινηματογραφική ταινία " Υπόθεση Δαντόν" εστιάζει στην στημένη Δίκη που ο Ροβεσπιέρος και η ομάδα του οργάνωσαν  για να απαλλαγούν από  τον Δαντόν τον Απρίλη του 1794, με αποτέλεσμα την καταδίκη του και τελικά στην καρατόμηση του στη λαιμητόμο! 

 Πώς έφθασαν όμως ως εδώ τα πράγματα, τη στιγμή που η Γαλλική Επανάσταση  είχε πετύχει τόσες  κατακτήσεις , όπως κατάργηση της Μοναρχίας, απόκτηση Συντάγματος , Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων; Πως οι δυο πρώην συναγωνιστές βρέθηκαν τώρα αντιμέτωποι; Φαίνεται ότι η Επανάσταση περνούσε τώρα στην πιο κρίσιμη φάση της θέλοντας να εφαρμόσει το πολίτευμα για το οποίο αγωνιζόταν: τη Δημοκρατία  για πρώτη φορά στην ιστορία της Γαλλίας! Και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον ήταν τοσο δυσμενές  γι αυτήν, αφού βαλλόταν από παντού από εχθρούς εξωτερικούς και εσωτερικούς  και οι στόχοι τόσο υψηλοί και ασαφείς ταυτόχρονα!  Η Αυστρία, Πρωσσία, Αγγλία  την πολεμούσαν κρυφά και φανερά, οι φιλομοναρχικοί  Γάλλοι αντεπαναστατούσαν, η αστική τάξη δεν ήταν πια ενωμένη αλλά είχε διασπαστεί σε συντηρητικούς και σε  ριζοσπάστες ενώ η πολυπληθής κατώτερη τάξη  οι Αβράκωτοι διεκδικούσαν μερίδιο στην εξουσία συμμαχώντας στην αρχή με τους ριζοσπάστες και μετά εγκαταλείποντας τους. Συγχρόνως η έλλειψη τροφίμων, ο πληθωρισμός και οι μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να γίνουν κι αφορούσαν το μέγα θέμα  της  ιδιοκτησίας γης  (ποιοί και πόση γη θα κατέχουν οι πολίτες ) έκαναν την κατάσταση εκρηκτική !  Και τότε εμφανίζεται η σύγκρουση Δαντόν- Ροβεσπιέρου!

            Η ταινία παρουσιάζει τις διαφορές στο χαρακτήρα, στην προσωπικότητα και στις ιδέες των δυο μεγάλων ανδρών της Γαλλικής Επανάστασης: Ο Δαντόν  με τον ανοικτό  χαρακτήρα, τη γενναιότητα  του  στις μάχες κατά της Αυστρίας, τους αγώνες του κατά της Μοναρχίας και την πετυχημένη προεδρία του στη Νομοθετική εθνοσυνέλευση της Πρώτης περιόδου είχε  αναδειχθεί σε σε λαϊκό ηγέτη της Επανάστασης!  Αντίθετα ο Ροβεσπιέρος μαχητικός αγωνιστής μεν αλλά απόλυτος κι άκαμπτος  στις ιδέες και στα ιδανικά του δεν μπορούσε να συναινέσει με τις πιο διαλλακτικές  προτάσεις του Δαντόν. Οι μαζικές εκτελέσεις βασιλοφρόνων  που ετοίμαζε ο Ροβεσπιέρος, η  λειτουργία της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας  που είχε ιδρυσει ο Δαντόν τον Απρίλη του 1793 κι άλλα έφεραν σε σύγκρουση τους δυο  πρώην  συναγωνιστές και τις ομάδες στις οποίες ηγούνταν ο καθένας. Από την ομάδα του Δαντόν ξεχωρίζει ο Καμίλ Ντεμουλέ γνωστός και δημοφιλής εκδότης εφημερίδας στο Παρίσι και στην ομάδα του Ροβεσπιέρου ο νεαρός και πολύ κυνικός Σαιν Ζυστ!

 Στη συνέχεια  αποκαλύπτεται  όλο το παρασκήνιο της  στημένης  Δίκης του Δαντόν. Όλοι αναγνώριζαν ότι επρόκειτο για Πολιτική δίκη όπου η απόδειξη της αλήθειας δεν είχε σημασία!  Αστήριχτες δικαιολογίες λοιπόν για την  απουσία  μαρτύρων, για την καταπάτηση του δικαιώματος του κατηγορούμενου  να απολογηθεί  αυτός και οι συγκατηγορούμενοι του,  εκμαίευση αποδείξεων για τη συνωμοσία τάχα που ο Δαντόν οργάνωνε κατά του καθεστώτος Ροβεσπιέρου. Εξαιρετικοί  οι διάλογοι μεταξύ δικαστών και Δαντόν και γενικότερα μεταξύ συγκατηγορούμενων,  που  αξίζουν να διδάσκονται στα σχολεία!                                                                                                              Δυστυχώς ελαχιστες φράσεις μπόρεσα να συγκρατήσω από την ταινία ! Δαντόν: "έχω την υποστήριξη του λαού, δεν φοβάμαι"  Ντεμουλέ "ο λαός εύκολα αλλάζει γνώμη" / Δαντόν " Ροβεσπιέρε, κυβερνάμε ανθρώπους όχι πλάσματα τέλεια που έχει πλάσει ο νους σου" /  Ντεμουλέ "έχω ανθρώπινα δικαιώματα, δεν μπορεί αυτοί να μου τα καταπατάνε" Συγκατηγορούμενος του "έχεις δικαιώματα, όσο καιρό μπορεις να τα προστατεύεις" . Ο διορατικός πολιτικός άνδρας Δαντόν οδηγούμενος στην λαιμητόμο αναφωνεί "μπορείς το θνητό μου σώμα να το σκοτώσεις αλλά το όνομα μου θα μείνει αθάνατο" και  λίγο πριν αποκεφαλιστεί  φωνάζει "Ροβεσπιέρο, μην έχεις ψευδαισθήσεις , θα ρθει και η δική σου σειρά σου σε λίγους μήνες που θα οδηγηθείς  στη λαιμητόμο" όπως κι έγινε, όταν οι θερμιδοριανοί (αστοί) έβαλαν τέλος στην Τρομοκρατία!   

              Εντύπωση προκαλεί επίσης και η συμπεριφορά του αδιάλλαχτου Ροβεσπιέρου που εβλεπε το αδιέξοδο της Επανάστασης και ην  απελπισία του γι αυτό. Οταν τον ρώτησε η σύντροφος του για την έκβαση της  Δίκης απάντησε «Αν αθωωθεί ο Δαντόν, η επανάσταση θα αποτύχει» αλλά κι «Αν θανατωθεί πάλι θα αποτύχει»!  παρόλα αυτά όμως  αφέθηκε να οδηγηθούν τα πράγματα στα άκρα!  Ανήμπορος να διορθώσει την πορεία που είχε πάρει η επανάσταση αφήνεται να ακούει τις θριαμβολογίες  του νεαρού  Σαιντ Ζυστ  που χωρίς να εμβαθύνει χαίρεται για την καρατόμηση του Δαντόν. Μα κι ο επίλογος της ταινίας  με το μικρό ανηψιό του να απαγγέλλει στον άρρωστο και  καταπονημένο ψυχικά Ροβεσπιέρο  τα πρώτα θεμελιώδη ατομικά και πολιτικά άρθρα της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εκφράζει τη μεγάλη συνειδησιακή κρίση του ανθρώπου που συνέδεσε το όνομα του με την Τρομοκρατία!   Αναγνωρίζει ότι απόσταση μεγάλη  χωρίζει  την καταγραφή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων  στην αρχή της Επανάστασης  με τη σημερινή κατάσταση της  καταπάτησης τους και μάλιστα από τον ίδιο ! Και η αναγνώριση αυτή προσδίδει μια τραγικότητα στο πρόσωπο του Ροβεσπιέρου!

Ο σκηνοθέτης Αντρέι Βάιντα  έγραψε το δικό του  πολιτικό και φιλοσοφικό δοκίμιο για την Γαλλική Επανάσταση πλησιάζοντας με ανθρώπινη κατανόηση τους δυο βασικούς πρωταγωνιστές   της  πιο ταραχώδους κι ενδιαφέρουσας περιόδου της!  Τραγικό πρόσωπο ο Δαντόν διότι η Επανάσταση  στην οποία ηγήθηκε με τόλμη κι αξιοσύνη , τελικά τον κατασπάραξε κι ήταν μόλις 35 χρονών!                    Ο σκηνοθέτης όμως αντιμετωπίζει με συμπάθεια και το Ροβεσπιέρο, διότι παρόλα τα εγκλήματα του, στο τέλος συνειδητοποιεί το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιπέσει ο ίδιος και η Επανάσταση κι αισθάνεται ενοχές για τις πράξεις του αυτές.                                                                                     Αυτός που δεν  πήρε το μάθημα του από τα παθήματα της Επανάστασης ήταν ο υπερφίαλος Σαιν Ζυστ, που νόμιζε ότι με το θάνατο του Δαντόν η πολιτική εξουσία θα περνούσε  στα χέρια του Ροβεσπιέρου και του ίδιου! Η λαιμητόμος όμως τον περίμενε κι αυτόν μαζί με τον Ροβεσπιέρο! και ήταν μόλις 27 ετών και ο Ροβεσπιέρος 36 χρονών! Από την τριανδρία Μαρά- Δαντόν- Ροβεσπιέρος  που είχε διακριθεί κατά την επανάσταση δεν επέζησε κανένας . "Η επανάσταση σαν τον Κρόνο τρώει τα παιδιά της"  μια φράση που η αλήθεια της επιβεβαιώνεται συχνά!                 

 Σημείωση:

Ποιος ηταν ακριβώς ο ρόλος των αβράκωτωνΕπηρέασαν την εξέλιξη της επανάστασης και την εμφάνιση της Τρομοκρατίας;  Κι αν ναι,  πώς; οι ίδιοι τι κέρδισαν με την επανάσταση;

Αυτές τις μέρες έτυχε να διαβάσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Άγγλου ιστορικού Έρικ Χομπσμπάουμ  "Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848"  που αναφερόταν στο "Ο φόβος των μαζών"
κι εκεί  ανέλυε το κίνημα των αβράκωτων στη Γαλλική Επανάσταση.
Έγραφε λοιπόν για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα της υπαίθρου και των πόλεων (τεχνίτες, μικροεπαγγελματίες , ταβερνιάρηδες ...)  ότι μέρος αυτών είχε ενταχθεί στην κοινωνία αλλά και άλλοι φυτοζωούσαν με κλοπές κι επαιτείες. Αυτά τα στρώματα λοιπόν αποτέλεσαν " την ομάδα κρούσης δίνοντας τη δυναμική ώθηση στην Επανάσταση: βγαίνοντας στους δρόμους και διαδηλώνοντας, στήνοντας οδοφράγματα, πολεμώντας και αρκετοί συμμετέχοντας και στις πολιτικές λέσχες! Μπόλιασαν την Επανάσταση με ριζοσπαστικό περιεχόμενο και πρακτικές ενδεχομένως πέρα απο αυτές που η ηγέτιδα τάξη των αστών επεδίωκε  ... και η δυναμική της ηταν τέτοια που την έκανε επικίνδυνη ακόμα και για τα φιλελεύθερα αστικά στρώματα. ... Όμως είχαν ένα ασαφές κι αντιφατικό κοινωνικό ιδεώδες που δεν μπορούσε να προσφέρει μια πραγματική εναλλακτική λύση. Επιζητούσαν τον πολιτικό και κοινωνικό εξισωτισμό όλων, την ελευθερία σκέψης, σέβονταν την μικρή ιδιοκτησία, εχθρεύονταν τους πλούσιους και  προ πάντων ήθελαν να υπάρχει δουλειά για όλους.  

Οι αβράκωτοι (sans culottes), όπως περιφρονητικά τους αποκαλούσαν διότι δεν φορούσαν βρακιά μεχρι το γόνατο, όπως τα ανώτεροι στρώματα, την περίοδο της Συμβατικής συμμάχησαν με τους ριζοσπάστες  αστούς . Υποστήριξαν την Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας , τον Δαντόν και τον Ροβεσπιέρο αλλά τον  Ιούλιο του 1794 απέσυραν την εμπιστοσύνη τους από το Ροβεσπιέρο ο οποίος έτσι έχασε την εξουσία και οδηγήθηκε στη λαιμητόμο!                                                                                                Αυτά τα λίγα προς το παρόν για τους Αβράκωτους.