"1915 O Εθνικός Διχασμός" Γ.Θ.Μαυρογορδάτος, εκδ. Πατάκη, 2015

Ο Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, στο βιβλίο του «1915 Ο Εθνικός Διχασμός» εξετάζει σε βάθος το Διχασμό του ελληνικού έθνους και κράτους, που ξέσπασε στις αρχές του 20^ου αιώνα, ως σύγκρουση του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου με το βασιλιά Κωνσταντίνο. Αφορμή του διχασμού ήταν η διαφωνία Βενιζέλου -Κωνσταντίνου για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α! Παγκόσμιο Πόλεμο (1914 -1918) και βαρύ επακόλουθο η Μικρασιατική καταστροφή. Ο συγγραφέας σ’ ένα βιβλίο 343 σελίδων, τολμά να πει και να τεκμηριώσει πράγματα που δύσκολα ένα έθνος ομολογεί κι αποδέχεται. Στην Εισαγωγή του βιβλίου του ο συγγραφέας εξηγεί ότι «το ζητούμενο είναι η κατανόηση, η εξήγηση, η ερμηνεία, κι όχι η εξύμνηση, ούτε η καταγγελία  Ωστόσο μπορεί να δημιουργηθεί στον αναγνώστη η εντύπωση ότι το βιβλίο μεροληπτεί υπέρ του Βενιζέλου, αυτό όμως προκύπτει από τα ίδια τα πράγματα κι όχι από πρόθεση (του συγγραφέα)". Επίσης στην ίδια Εισαγωγή εκφράζει την πικρία του ότι «δεν κατάφερα να προκαλέσω με την ερμηνεία μου ευρύτερη και γονιμότερη συζήτηση, όπως θα συνέβαινε σε άλλη χώρα». Το βιβλίο όμως αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο από ανθρώπους των Γραμμάτων και των Επιστημών γράφοντας κριτικές σε εφημερίδες ή αναφέροντας το ως πηγή στις δημόσιες συζητήσεις τους μέσω του ραδιοφώνου.

Αναζητώντας λοιπόν ο συγγραφέας τα βαθύτερα αίτια του Εθνικού Διχασμού μας καταλήγει ότι πίσω από την άγρια σύγκρουση των δυο προσωπικοτήτων Βενιζέλου – Κωνσταντίνου βρίσκεται η κρίση που αντιμετώπισε το ελληνικό έθνος, όταν έφτασε η ώρα να ολοκληρωθεί εθνικά δηλαδή να συμπεριλάβει και να ενσωματώσει στο κράτος του το πλήθος των αλύτρωτων αδελφών Ελλήνων που είχαν απελευθερωθεί κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων κυρίως. Με άλλα λόγια η Μεγάλη Ιδέα που ονειρεύονταν οι Έλληνες και η οποία είχε γίνει επίσημη εξωτερική πολιτική του ελληνικού κράτους για πάνω από 70 χρόνια, τελικά όταν έφτασε η ώρα σχεδόν να ολοκληρωθεί προκάλεσε τέτοιους τριγμούς στο πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο της χώρας, που φτάσαμε μέχρι τον Εθνικό Διχασμό! Αυτός ο Διχασμός που θύμιζε σε πολλά εμφύλιο πόλεμο –μέχρι και στη δημιουργία δυο κρατών φτάσαμε- είχε καταστρεπτικές συνέπειες για τον ελληνισμό, αφού η σύγκρουση αυτή επηρέασε και την εξέλιξη της Μικρασιατικής εκστρατείας ξεριζώνοντας από τις προαιώνιες εστίες τους Έλληνες της Μικράς Ασίας, του Πόντου κι Ανατολικής Θράκης! Αυτή είναι η πικρή αλήθεια την οποία δεν θέλουμε πολλοί να ανασκαλεύουμε εμμένοντας σε στερεότυπα και μύθους.

«Σαίξπηρ, ο σύγχρονος μας» Jan Kott, εκδ. Ηριδανός, 1970

            Εφέτος το 2016 κλείνουν 400 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Άγγλου δραματουργού Ουίλιαμ  Σαίξπηρ και με την ευκαιρία αυτή σας παρουσιάζω το βιβλίο του Πολωνού θεατρολόγου Γιαν Κοττ  «Σαίξπηρ ο σύγχρονος μας» που εκδόθηκε το 1964 και ξεχωρίζει μέσα στη διεθνή βιβλιογραφία ώστε να  θεωρείται πια «κλασσικό» στο είδος του. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1970 σε μετάφραση Αλέξανδρου Κοτζιά. 

 Ο Κοττ ερμηνεύει τον Σαίξπηρ κάτω από την οπτική που προσφέρει ο 20^ος αιώνας ανακαλύπτοντας τόσα κοινά σημεία της σαιξπηρικής σκέψης με τη σύγχρονη. «Ο Σαίξπηρ είναι σύγχρονος του Κοττ και ο Κοττ σύγχρονος του Σαίξπηρ» γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου ο σκηνοθέτης Πήτερ Μπρουκ. Ο Σαίξπηρ μπορεί να μιλάει – 4 αιώνες μετά- στον αναγνώστη και θεατή του 20^ου αιώνα με τις υπαρξιακές ανησυχίες των ηρώων του, με τις πολιτικές του ολοκληρωτισμού που εφαρμόζουν αυταρχικά καθεστώτα, με τις ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις της συμπεριφοράς ηρώων του, με στοιχεία του μοντέρνου θεάτρου (γκροτέσκο, παράλογο…), με τη φιλοσοφία της ιστορίας, και συνάμα με τις πάντα επίκαιρες ηθικές αξίες, τον έρωτα, τη βία, το θάνατο…  μηνύματα όλα αυτά που υποκρύπτονται περισσότερο ή λιγότερο μέσα στα σαιξπηρικά έργα. Το χθες και το σήμερα μπορεί να διαφέρουν σε πολλά αλλά κατά βάθος μοιάζουν, διότι επίκεντρο και των δυο είναι ο άνθρωπος και οι αληθινές ανάγκες κι ανησυχίες του. Κι ο Σαίξπηρ γνώριζε πολύ καλά την ανθρώπινη φύση και την παρουσίασε εξ ίσου καλά και στην τραγική και στην κωμική της κατάσταση.

A. ΠΟΙΗΣΗ «Μικρές αγγελίες και Ενήλικα επειδή», Γ.Χ. Παπαδόπουλος, University Studio Press, Θεσ/νίκη, 2015 Β. ΜΥΘΟΙ «Διώροφοι μύθοι», Γ.Χ.Παπαδοπουλος, Κίχλη, Αθήνα,2015

Α. Η ποιητική συλλογή με τον αινιγματικό τίτλο «Μικρές αγγελίες/ Ενήλικα επειδή» του Γεωργίου Χ. Παπαδόπουλου, καθηγητή των νευροεπιστημών στο ΑΠΘ, τράβηξε το ενδιαφέρον μου για το ιδιαίτερο περιεχόμενο της που αφορά κυρίως τη νόηση του ανθρώπου. Κάποιος θα μπορούσε τα ποιήματα αυτά να τα χωρίσει σε δυο κατηγορίες, καθώς παραπέμπει κι ο τίτλος τους. Τα πρώτα θυμίζουν μικρές αγγελίες με τους λίγους στίχους τους, έχουν τίτλους γραμμένους με κεφαλαία γράμματα, και είναι τυπωμένα δυο μαζί ανά σελίδα, που το καθένα μπορεί να λειτουργεί αυτόνομα αλλά και τα δυο μαζί σαν ενότητα ενός ποιήματος. Τα δεύτερα  χωρίς τίτλο, ένα σε κάθε σελίδα με λίγους περισσότερους στίχους σαν να μεγάλωσαν και ενηλικιώθηκαν επειδή…ίσως  η έκφραση και το νόημα τους είναι πιο σύνθετα.

Γραμμένα όλα σε ελεύθερο στίχο, που στην πρώτη ανάγνωση τους γοητεύεσαι από τον ποιητικό ρυθμό τους, που δημιουργείται από τη γειτνίαση των επιλεγμένων λέξεων τους σε έναν λόγο πυκνό που ρέει όμως, χωρίς ίχνος φλυαρίας. Μικρές προτάσεις, που σχεδόν απουσιάζουν τα ρήματα, μεγαλύτερες περίοδοι στα Ενήλικα, επίθετα τα τελείως αναγκαία, ενώ το βάρος πέφτει στα ουσιαστικά που λειτουργούν ως υποκείμενα, αντικείμενα, επεξηγήσεις που όλα αυτά κάνουν το λόγο πυκνό κι ουσιαστικό. Αξιοπρόσεκτοι είναι επίσης οι διασκελισμοί που παρατηρούνται στους στίχους καθώς χωρίζονται και γράφονται στον επόμενο στίχο: άρθρα από τα ουσιαστικά τους, κτητικές αντωνυμίες από λέξεις που προσδιορίζουν … σαν να κόβεται η ανάσα για να τονιστούν λέξεις και νοήματα, που θέλει ο ποιητής. Επιτρεπτά όλα αυτά, ποιητική αδεία, και μάλιστα στον ελεύθερο στίχο. Τέλος η μεταφορική χρήση της γλώσσας, όπου ξεχωρίζουν πολλές προσωποποιήσεις, παρομοιώσεις και κυρίως η λεπτή ειρωνεία που διατρέχει τους στίχους ή επικεντρώνεται στους τελευταίους στίχους, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός λόγου ποιητικότατου, που σε μαγεύει και σε ταξιδεύει να στοχαστείς πάνω σε ανθρώπινες καταστάσεις.

Το νόημα τους στην αρχή το διαισθάνεσαι μεν αλλά περιμένεις  να το ανακαλύψεις κατά την επόμενη ή επόμενες αναγνώσεις των ποιημάτων, κι όταν αυτό αναδυθεί τότε ο νους φωτίζεται, η καρδιά συγκινείται κι έτσι σου αποκαλύπτεται όλη  η ουσία της ποίησης! Ο αναγνώστης έτσι, ας μην ξεχνάμε, γίνεται συνδημιουργός του νοήματος της μοντέρνας ποίησης, όπως λένε, οι σύγχρονες θεωρίες.

Επιλέγω μια από τις ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΕΣ ΑΓΓΕΛΙΕΣ

                                      «Ζητείται ουσία/

                                  εξαφανισθέντος ονείρου»

σε άλλη σελίδα διαβάζουμε: ΤΩΝ ΗΜΕΔΑΠΩΝ

                                          Εξαρτημένοι της βεβαιότητας

                                          προσέρχονται αθρόως

                                          σε αμειβόμενα προγράμματα

                                          αποτοξίνωσης

                                          του τυχαίου.

                                          ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ

                                       Χελιδονοφωλιές ελπίδας

                                       ψάχνουν τον λιπόσαρκο κόρφο τους

                                       σε υπολείμματα ξένων ημερών.

Στα ποιήματα με τίτλο αντιπαραβάλλονται σχεδόν πάντα δυο έννοιες. Στο παραπάνω ποίημα των ημεδαπών (ντόπιων) και των αλλοδαπών (προσφύγων, μεταναστών) που καταφθάνουν στον τόπο μας. Ο ποιητής συγκρίνοντας τις ζωές τους, πόσους συνειρμούς καταφέρνει να δημιουργεί στον αναγνώστη με αυτούς μόνο τους 8 ή έστω 10 στίχους μαζί με τους τίτλους τους! Τι συμπύκνωση ιδεών και συναισθημάτων μας προσφέρει  χρησιμοποιώντας μόνο 25 λέξεις! Από τη μια οι ημεδαποί, η πλειονότητα τους (προσέρχονται αθρόως) ζουν με την ψευδαίσθηση ότι η ζωή τους είναι βέβαιη, εξασφαλισμένη λόγω των προγραμμάτων που τους χορηγεί το κράτος. και προσέξτε αμειβόμενα προγράμματα! ποιος αμείβει ποιον; οι κυβερνώντες τους ψηφοφόρους τους ή το αντίθετο; Εξαρτημένοι λοιπόν από αυτήν την πλαστή βεβαιότητα νομίζουν ότι έχουν αποτοξινωθεί από το δηλητήριο του αβέβαιου της τύχης που καραδοκεί πάντα να εισβάλλει στη ζωή τους και να την ανατρέψει.

Αντίθετα οι αλλοδαποί πρόσφυγες κρύβουν στο λιπόσαρκο κόρφο τους χελιδονοφωλιές ελπίδας(!) τρεφόμενοι από τα υπολείμματα των ημερών τους. Οι μέρες τους σε ξένους τόπους είναι λειψές, από τη στιγμή που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την αγαπημένη τους πατρίδα και να ζουν μακριά της. Αμύνονται όμως με τις ελπίδες που φωλιάζουν μέσα στην ψυχή τους για μια καλύτερη ζωή!

Και δυο άλλα ποιήματα από μια άλλη σελίδα:

«Το μαύρο βιβλίο», Ορχάν Παμούκ, Ωκεανίδα, 1997

Ο Ορχάν Παμούκ σύγχρονος Τούρκος συγγραφέας, που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2006,  στο μυθιστόρημα του «Το μαύρο βιβλίο» που μεταφράστηκε σε περισσότερες από 20 χώρες, μας γοήτευσε για τον τρόπο που παρουσιάζει την ιστορία της Κωνσταντινούπολης και της Τουρκίας γενικότερα  γκρεμίζοντας μύθους και στερεότυπα σχετικά με τη γείτονα χώρα. Ένα έργο που συμφιλιώνει την παράδοση της χώρας του με το μοντερνισμό ως κίνημα λογοτεχνικό και που συνεπαίρνει τον αναγνώστη σ’ ένα ταξίδι αναζήτησης της ταυτότητας της σύγχρονης Τουρκίας και του νοήματος της ζωής και του κόσμου. Ο Ορχάν Παμούκ είναι «ένας δυτικός ανατολίτης» κατά έναν εύστοχο χαρακτηρισμό, που του έχει αποδοθεί, ενώ η σουηδική Ακαδημία. τον τίμησε γιατί ανακάλυψε νέα σύμβολα για να περιγράψει τη σύγκρουση αλλά και τη σύνδεση διαφορετικών πολιτισμών.