Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης, Γιώργος Χατζηβασιλείου, Εκδ. Διόπτρα

 

 ΣΤΗ ΧΑΡΑΥΓΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Μα τι ακριβώς έχει συμβεί στην χαραυγή της τρίτης χιλιετίας μ.Χ και αλλάζει τόσο η ζωή μας όσο δεν είχε αλλάξει 10.000 χρόνια περίπου αφότου ο άνθρωπος πρωτοδημιούργησε πολιτισμό; πώς συνέβη ο άνθρωπος, ο ονομαζόμενος  Homo Sαpiens να εκχωρήσει το κύριο γνώρισμα της ύπαρξης του, την ανθρώπινη νόηση  σε ένα τεχνητό δημιούργημα του την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία μάλιστα  αλλάζει διαρκώς την πραγματικότητα που βιώνουμε, όπως την ξέραμε, και επαίρεται ότι θα μεταλλάξει και το ίδιο τον άνθρωπο σε υπεράνθρωπο και μετάνθρωπο! Ανήκουστα πράγματα! 

Σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου Γιώργο Χατζηβασιλείου, με σπουδές στη φιλοσοφία της τεχνολογίας, και στην πολιτική φιλοσοφία, ασχολούμενος επαγγελματικά στην ΕΡΤ με την εκλαϊκευση  σχετικών θεμάτων, τρεις τεχνολογικές επαναστάσεις που έλαβαν χώρα στα τέλη 20ου κι αρχές 21ου αι. έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για τον ερχομό αυτού του νέου κόσμου: το Διαδίκτυο, η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Γενετική Μηχανική. Ποια είναι λοιπόν τα κύρια γνωρίσματα αυτούτου νέου κόσμου;       

            Πρώτον η ψηφιακή εποχή  με την εφεύρεση του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή απογειώνεται όταν ανακαλύπτει το Διαδίκτυο το 1989-90 και μέσα σε ελάχιστα χρόνια  έχει συνδέσει σχεδόν όλους τους ανθρώπους της Γης μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου, σε πραγματικό χρόνο (dt) κάνοντας έτσι εύκολη την επικοινωνία μεταξύ τους. Το Διαδίκτυο έχει εισχωρήσει παντού σε όλες τις δραστηριότητες μας: στην επικοινωνία ατόμων και ομάδων, στις οικονομικές συναλλαγές εμπόρων, τραπεζών, εταιρειών  στην ψυχαγωγία, στην επιστημονική έρευνα, στη λειτουργία του κράτους, της υγείας, της εκπαίδευσης κλπ. Google, facebook, Instagram, Amazon, You Tube, ιδού μερικές ψηφιακές πλατφόρμες και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) που χρησιμοποιούμε καθημερινά στη ζωή μας.

Χωρίς να υπάρχει η πρόθεση να υποτιμηθεί η αξία της ψηφιακής τεχνολογίας με το διαδίκτυο και τις οθόνες που  χρησιμοποιεί, πρέπει να τονιστεί όμως ότι αυτή συνέβαλε να δημιουργηθεί μια άλλη πραγματικότητα εικονική, τεχνητά κατασκευασμένη  που εμφανίζεται τώρα στις οθόνες του κινητού και του υπολογιστή, και είναι διαφορετική από την αληθινά υπαρκτή που βρίσκεται εκτός οθόνης και που μέχρι τώρα γνώριζε η ανθρωπότητα. Virtual reality (VR) αποκαλείται με τον διεθνή όρο η πραγματικότητα αυτή, η οποία "ζωντανεύει" φορώντας ο άνθρωπος τα ειδικά γυαλιά ή το κράνος εικονικής πραγματικότητας προσφέροντας έτσι ψευδαισθήσεις μιας άλλης φανταστικής πραγματικότητας.  Η εμφάνιση δε των ολογραμμάτων, δηλαδή  τρισδιάστατων μορφών  πχ ανθρώπων, και ζώων με κίνηση και φωνή, κενών όμως στο εσωτερικό τους κάνουν εμφανή την εντύπωση της επαφής με αληθινά όντα, ενώ τελικά αυτά είναι μια ψευδαίσθηση! Η συνεχής παρακολούθηση τέτοιων σκηνών, που έχουν εμφανιστεί και στην αγορά με τη μορφή παιχνιδιών-game, έχει τρομερές συνέπειες για το ανθρώπινο μυαλό και σώμα, τα οποία καλούνται να προσαρμοστούν σε ένα περιβάλλον ψεύτικο και αντιδρούν ανάλογα, αφού ξεφεύγουν από την υπαρκτή πραγματικότητα των πέντε αισθήσεων μας. Σωματικά ατυχήματα, ζαλάδες, ναυτία είναι μερικές από τις συνέπειες αυτές, ενώ οι υπερασπιστές της εικονικής πραγματικότητας θεωρούν ότι θα συμβάλλει στην επιστημονική έρευνα.  

Ξέχωρα όμως από την κατασκευασμένη αυτή εικονική πραγματικότητα, προσωπικά θα ήθελα να αναφέρω  τις συνέπειες από τη συνεχή έκθεση των ατόμων μπροστά από μια οθόνη του κινητού ή του υπολογιστή. Μετά από 30 χρόνια Διαδικτύου και ενώ μια γενιά έχει ήδη μεγαλώσει αγκαλιά με τις οθόνες, πολλοί μπερδεύουν το αληθινό με το ψεύτικο, εκλαμβάνοντας το πλαστό ως αληθινό και τέλειο πρότυπο ζωής που αξίζει κάποιος να ακολουθήσει.  Οι οθόνες μονοπωλούν τον ελεύθερο χρόνο πολλών ιδίως παιδιών και εφήβων εγκλωβίζοντας τους σε μια  εικονική πραγματικότητα, η οποία συχνότατα δίνει την εντύπωση ότι αντανακλά την πραγματική εκτός οθόνης ζωή. Κάθε όμως εικονική πραγματικότητα είναι πλαστή, ψεύτικη γιατί είναι κομμένη και ραμμένη πάνω στα μέτρα, στις αξίες και στα συμφέροντα αυτού που τη συναρμολογεί, τη σκηνοθετεί και την προβάλλει! Ανάλογα λοιπόν τις ιδεολογίες και τα συμφέροντα αυτών που δημιουργούν τα βίντεο, τηλεοπτικές σειρές, τηλεπαιχνίδια κλπ προβάλλονται πρότυπα ζωής συχνά "εξιδανικευμένα"  που γίνονται εύκολα πιστευτά από ανθρώπους ανώριμους, που στη συνέχεια  απογοητεύονται, όμως, οργίζονται, μισούν κλπ,  όταν διαψευστούν τα όνειρα τους που στήριξαν σε τέτοια πρότυπα. Η κοσμοϊστορική σημασία λοιπόν του Διαδικτύου είναι τεράστια, ώστε αυτό να αποτελεί ορόσημο χωρίζοντας εφεξής τον ημερολογιακό χρόνο στην περίοδο πριν το Διαδίκτυο και μετά από αυτό.

 Η ψηφιακή επικοινωνία όμως γεννά κάτι που δεν είναι ορατό εκ πρώτης όψεως. Οι χρήστες την ώρα που επικοινωνούν μεταξύ τους ανταλλάσσοντας πληροφορίες, αφήνουν τα ψηφιακά αποτυπώματα τους στο Διαδίκτυο, κάτι σαν δακτυλικά αποτυπώματα,  τα οποία  αποκαλούνται «δεδομένα» ή  data και φανερώνουν τις κάθε λογής προσωπικές προτιμήσεις, ανάγκες, συμπεριφορές, στοιχεία της ταυτότητας τους. Για παράδειγμα λίγα like, σχόλια, αναρτήσεις κειμένων και φωτογραφιών αρκούν  για να συμπεράνει κανείς τις προτιμήσεις του χρήστη σε καταναλωτικά αγαθά,  πολιτικές ιδεολογίες, αισθητικές αναζητήσεις, τρόπους διασκέδασης κλπ  Πρακτικά τα δεδομένα μεταγράφονται σε μαθηματικούς αλγορίθμους, που χρησιμοποιούν το δυαδικό αριθμητικό σύστημα, το αποκαλούμενο ψηφιακό, κι όχι το γνωστό δεκαδικό αριθμητικό που ξέρουμε όλοι.

Η απόκτηση των δεδομένων αυτών από τις εταιρείες που τα διαχειρίζονται με τη βοήθεια της Τεχνικής Νοημοσύνης αποτελεί πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο. Τα δεδομένα είναι ο χρυσός της νέας εποχής, επειδή όσα περισσότερα δεδομένα κατέχει κάποιος τόσο η ΤΝ δουλεύει  καλύτερα, διότι εξάγει περισσότερα και λεπτότερα συμπεράσματα για τη συμπεριφορά των χρηστών. Και σήμερα  έχουν συγκεντρωθεί ωκεανοί ολόκληροι από data, τα λεγόμενα big data, αν αναλογιστεί κανείς ότι διάγουμε το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητας μας στο Διαδίκτυο ως εργαζόμενοι ή ξοδεύοντας εκεί πολύ από τον ελεύθερο χρόνο μας.  Έτσι η ΤΝ «προβλέπει»  τι θα μας προβάλλει στην οθόνη του κινητού μας ή του υπολογιστή μας καθώς πατάμε Αναζήτηση ή κάνοντας ζαπινγκ! Έτσι προκαταλαμβάνει τις επιθυμίες μας και μπορεί να μας χειραγωγεί επιβάλλοντας μας οτιδήποτε τη συμφέρει!

              Γεννάται όμως το ηθικό ερώτημα: Ποιος οφείλει να είναι ο κάτοχος των προσωπικών δεδομένων; Οι εταιρείες; Οι κυβερνήσεις; Οι διακρατικοί θεσμοί;         Εμείς οι ίδιοι ή μήπως κανένας; Και γιατί;

Η πίστη στη δύναμη των δεδομένων ή  data έκανε κάποιους να τα λατρέψουν σαν θεούς και να οραματίζονται την έλευση της τεχνοθρησκείας Νταταϊσμός :  Ο ιστορικός και φιλόσοφος Γιουβάλ Χαράρι πιστεύει ότι οι προηγούμενες θρησκείες στις οποίες πιστεύουν ακόμα οι άνθρωποι, εκφράζουν τη γεωργική φάση της ανθρωπότητας. Όταν φθάσουμε στο «Διαδίκτυο όλων των Πραγμάτων» όπου θα είναι τα πάντα επί Γης συνδεδεμένα (άνθρωποι, ζώα, φυτά, οικιακές συσκευές, μεταφορικά μέσα κι επικοινωνίας ….  και γιατί όχι και με το Σύμπαν), και θα επικοινωνούν έμψυχα κι άψυχα πχ ζητώντας το δέντρο να ποτιστεί ή φάρμακο αν αρρώστησε, τότε ο νταταϊσμός θα έχει επικρατήσει!                                                                                                                                                                                                                                                                                               

                                                                 *

                  Δεύτερον γνώρισμα της νέας εποχής, που έχει μπει  για τα καλά στη ζωή μας τις τελευταίες δεκαετίες είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη TN  - (Artificial Intelligence, AI). Η ΤΝ είναι ένα ανώτερο σύστημα αλγορίθμων που στηρίζονται σε πλήθος Δεδομένων για να παράγουν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Είναι μια μηχανιστική νοημοσύνη που συναντάται ενσωματωμένη μέσα σε συσκευές που αποκαλούνται «έξυπνες» κι επιτελούν μια συγκεκριμένη εργασία. Έξυπνα κινητά,  έξυπνα αυτοκίνητα,  οι έξυπνοι χάρτες της google  που σε ταξιδεύουν σε διάφορα μέρη «περπατώντας» εκεί, ιατρικές εφαρμογές κι άλλα. Αντίθετα η Ανθρώπινη Νοημοσύνη είναι πολύ πιο σύνθετη, πολύπλοκη, έχει φαντασία, δημιουργικότητα, κριτική σκέψη, ενσυναίσθηση και τελικά Συνείδηση δηλαδή επίγνωση γιατί πράττει έτσι κάθε φορά προσθέτοντας έτσι και ηθικό βάρος στις πράξεις της. Η  Τεχνητή Νοημοσύνη όμως είναι μηχανιστική, έχει παρωπίδες και βλέπει όσο της επιτρέπουν τα δεδομένα που χρησιμοποιεί. Μπορεί όμως να επεξεργάζεται με άπιαστες υψηλές ταχύτατες, χιλιάδες δεδομένα ταυτόχρονα -κάτι που κανένα άτομο ή ομάδα δεν προλαβαίνει να κάνει- και να παράγει έτσι άμεσα απτά αποτελέσματα, με ανυπολόγιστες συνέπειες για τη Φύση, τον Άνθρωπο, την Κοινωνία. Απειλεί μάλιστα ότι μπορεί να ξεπεράσει την Ανθρώπινη Νοημοσύνη και να αφανίσει πληθώρα σημερινών επαγγελμάτων! Γι' αυτό οι εντολές που της δίνουμε μέσω των αλγορίθμων πρέπει να είναι πολύ ακριβείς και σαφείς διαφορετικά δεν θα μπορούμε να τη σταματήσουμε και να την ελέγξουμε!

                                                              *

                      Τρίτο γνώρισμα του νέου κόσμου, που έρχεται, είναι η Γενετική Μηχανική. Σε αυτήν τη νέα εποχή, που μας έλαχε να ζήσουμε, έχει δημιουργηθεί μια καινούργια επαναστατική επιστήμη, η  Γενετική η οποία έχει  φθάσει στην καρδιά της έμβιας ύλης, εκεί  απ’ όπου αυτή ξεκινά, (γεννιέται>γενετική) η νέα ζωή! Αυτή ερευνά τον πυρήνα του κυττάρου που περιέχει τα γονίδια που είναι οι φορείς της κληρονομικότητας,  και τα οποία γονίδια έχουν τη μορφή της διπλής έλικας του DNA . Κοσμοϊστορικό γεγονός και πιο μεγάλο ακόμα η Γενετική Μηχανική η οποία μπορεί να επεμβαίνει στα γονίδια και να μεταφέρει γενετικό υλικό από έναν οργανισμό σε κάποιον άλλον, να αφαιρεί ελαττωματικά γονίδια, τροποποιώντας τις λειτουργίες του οργανισμού! Μάλιστα  η μέθοδος CRISP που ανακαλύφθηκε το 2013 και πήραν οι δημιουργοί της το βραβείο Νόμπελ 2020, έχει επέμβη  σε γονίδια ατόμων κι έχει θεραπεύσει περίπτωση μεσογειακής αναιμίας και διαβήτη! Το αισιόδοξο σενάριο είναι να γιατρευθούν ανίατες και κληρονομικές ασθένειες και να επιμηκυνθεί το προσδόκιμο όριο ζωής!  Το εφιαλτικό όμως να σχεδιαστεί εκ νέου ο άνθρωπος κατά παραγγελία με τα χαρακτηριστικά του σώματος που κάποιοι επιθυμούν ή να καταλήξουν στην ευγονική, ή ακόμα  να «θεραπεύσουν  το θάνατο»! Από τη φυσική επιλογή των εμβίων όντων που χρειάζεται αιώνες  για να συμβεί, όπως ανακάλυψε ο Δαρβίνος,  φθάσαμε στην ανθρώπινη τεχνική επιλογή, που με τη θέληση μας θα επιδιώξουμε να δημιουργηθεί ο υπεράνθρωπος ! Ήδη κάποιοι πάμπλουτοι της Γης  χρηματοδοτούν τις έρευνες αυτές σε γενετικά εργαστήρια! Μπορείτε να φανταστείτε το μέλλον του ανθρώπου, αν  δημιουργήσουμε επάλληλες γενιές μεταλλαγμένων ανθρώπων, 1^η ,  2^{η, ,} 3^η.  κοκ,  οι οποίες θα παντρεύονται τους;

Στις τρείς αυτές τεχνολογικές ανακαλύψεις  Διαδίκτυο, Τεχνητή Νοημοσύνη, Γενετική Μηχανική βρίσκεται το θερμοκήπιο της νέας κοσμογονίας που εκκολάπτεται το μέλλον της ανθρωπότητας, αναφέρει ο συγγραφέας, πλέοντας όμως σε αχαρτογράφητους  ορίζοντες, παρόλο που και άλλες επιστήμες , όπως  εξερεύνηση του Διαστήματος, τρισδιάστατη εκτύπωση πραγμάτων αναπτύσσονται ραγδαία.

                                            *                  *                      *

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ

Στη συνέχεια ο συγγραφέας εστιάζει το φακό του στη Φιλοσοφία της Τεχνολογίας που τη θεωρεί ασπίδα προστασίας απέναντι σε αυτόν τον νέο κόσμο που υπόσχεται θαύματα αλλά και απειλεί να παρασύρει τα πάντα στο διάβα του. Η φιλοσοφία είναι η γενική επιστήμη που εποπτεύει όλες τις άλλες επιστήμες και προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο συνολικά, κι αυτό την καθιστά κατάλληλη  για  να προσδιορίσει τα ηθικά όρια μέσα στα οποία οφείλει να κινηθεί ο άνθρωπος για να χρησιμοποιήσει αυτή τη συγκλονιστικά καινοτόμα γνώση. Η τεχνολογική ανάπτυξη δεν προοικονομεί το τέλος της φιλοσοφίας, όπως κάποιοι ισχυρίζονται αλλά την αναγέννηση της, διότι στον πολύπλοκο κόσμο που αναδύεται, είναι απαραίτητη πιο πολύ από ποτέ. Κάτω από το φως αυτών των νέων γνώσεων αποκαλύπτονται πτυχές του νέου κόσμου αλλά και κάτω από τις σκιές του αποκρύβονται πτυχές  που το σκιάζουν. Τα αιώνια ερωτήματα της φιλοσοφίας στην Οντολογία και στη Γνωσιολογία, που αναζητούν την αλήθεια για το πώς δημιουργήθηκε ο Κόσμος και πως είμαστε σίγουροι ότι κατακτήσαμε την αλήθεια αυτή και καθώς επίσης και στην Ηθική που αναζητά την «Τέχνη του ευ ζην», για την ευημερία του ανθρώπου, παραμένουν πάντα επίκαιρα. Τι σημασία έχει να αναπτυχθεί η Τεχνική Νοημοσύνη, το Διαδίκτυο όλων των Πραγμάτων, η Γενετική Μηχανική, αν δεν οδηγήσουν στην ευημερία των ανθρώπων και των υπολοίπων έμβιων όντων; αναρωτιέται ο συγγραφέας.

 Και ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον επί γης που έχει μέριμνα για το Είναι του κόσμου. Κι αν αυτή η μέριμνα στην αρχαιότητα περνούσε μέσα από την αναζήτηση της αλήθειας του   φυσικού κόσμου, στο μεσαίωνα μέσα από το Θεό που έπλασε τον κόσμο, στα νεότερα χρόνια περνά μέσα από τον άνθρωπο και την τεχνολογία του που τον κάνει να αισθάνεται παντοδύναμος επί γης. Σε αυτό το σημείο ο συγγραφέας επικαλείται το φιλόσοφο Μάρτιν Χαϊντέγκερ, από τους ιδρυτές της Φιλοσοφίας της Τεχνολογίας  κατά τον 20^ου αιώνα και ο οποίος προχώρησε στην οντολογική διάσταση της. Η τεχνολογία αποτελεί αξεχώριστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, διότι η επινόηση της χάρη στη λογική του, του έδωσε τη δυνατότητα να επιβιώσει επί γης. Η ετυμολογία της λέξης τεχνο-λογία επιβεβαιώνει αυτό. Το να καταγγέλλει κάποιος την τεχνολογία είναι σαν να καταγγέλλει τον ίδιο του τον εαυτό. Χωρίς αυτή ο άνθρωπος δεν θα ξεχώριζε από τον χιμπατζή.

 Η δράση της τεχνολογίας όμως μεταμορφώνει τον ψυχισμό του ανθρώπου και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη ζωή. «Ο μέγας κίνδυνος της τεχνολογίας είναι να αποξενώσει τον άνθρωπο από το Είναι του, το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης του και να τον οδηγήσει σε μια μονοδιάστατη, επιδερμική κι αδιέξοδη επαφή με τον εαυτό του». Κι αυτό το νόημα δεν μπορεί να το βρει μέσα από τη λογική αλλά μέσα από το βίωμα προτάσσοντας έτσι την πράξη έναντι της θεωρίας. Αυτή η τεχνολογική νοοτροπία, τον εμποδίζει όμως να κατανοήσει άλλες προβιομηχανικές νοοτροπίες,  κι αποτελεί και την αχίλλειο φτέρνα του, διότι τον κάνει να πιστεύει ότι θα είναι για πάντα παντοδύναμος.

 Κατά το πρώιμο στάδιο της τεχνολογίας αυτή τον βοήθησε να παράγει ενέργεια από ανεμόμυλους, υδρόμυλους, ατμό δημιουργώντας έτσι κίνηση. Μετά  στη βιομηχανική εποχή η ενέργεια παράγεται   από ορυκτά καύσιμα δημιουργώντας τον ηλεκτρισμό, που εκτελεί πληθώρα εργασιών αλλά το τίμημα ενέργειας αυτής για τον πλανήτη της είναι η κλιματική κρίση.  Στο νέο κόσμο που αναδύεται η ενέργεια – που αναζητά επειγόντως νέες πηγές, ανανεώσιμες ή υδρογόνο - χρησιμοποιείται  για να παράγει κάτι αδιανόητο, τη  σκέψη μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη! Πώς ο άνθρωπος λοιπόν να μη πιστέψει ότι έγινε παντοδύναμος! Η πιθανή  όμως στέρηση ή έλλειψη της ενέργειας θα τον ξυπνήσει από την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας του!  

 Ο συγγραφέας κάνει μάλιστα μια μικρή αναδρομή στην ιστορία της  τεχνολογίας τονίζοντας ότι αυτή δεν είναι μόνο η κατασκευή εργαλείων αλλά και η επίγνωση της χρήσης τους από τα πρώτα κιόλας λίθινα εργαλεία μέχρι τον τροχό, τη χρήση φωτιάς κ.ο.κ Οι μεγάλες μάλιστα τεχνολογικές εφευρέσεις αποτέλεσαν κοσμοϊστορικά γεγονότα που σημάδεψαν το πέρασμα σε άλλους πολιτισμούς. Για παράδειγμα με την ανακάλυψη της φωτιάς περάσαμε από την εποχή του λίθου στην εποχή των μετάλλων, με την ανακάλυψη της γραφής -που διασώζει γραπτά το ιστορικό παρελθόν- περάσαμε από την Προϊστορία στην Ιστορία , με την ανακάλυψη της τυπογραφίας στη μαζική διάδοση της γνώσης στα Νεωτερικά χρόνια, με την ανακάλυψη των αυτόματων μηχανών και του ηλεκτρισμού στην Βιομηχανική εποχή, με την ατομική  βόμβα στην πυρηνική εποχή.          

Είναι όμως μέσα στη φύση της τεχνολογίας να περιέχει και κινδύνους, τους οποίους ο άνθρωπος ανακαλύπτει κατά τη χρήση της. Ο μύθος του Προ-μηθέα εκφράζει ωραιότατα την αξία της χρήσης της φωτιάς, αυτού του θεϊκού δώρου που έκλεψε από το Δία και τη χάρισε στους ανθρώπους αλλά και την τιμωρία που υπέστη για την τόλμη του αυτή  από το Δία! Ο μύθος επίσης  του αδελφού του Επι-μηθέα και της γυναίκας του της Πανδώρας που άνοιξε το κουτί που της χάρισε και από τότε σκορπίστηκαν όλα τα δεινά στον κόσμο, εκφράζει την άλλη όψη του νομίσματος, όταν ο άνθρωπος δεν προ-νοεί αλλά σκέπτεται εκ των υστέρων τις συνέπειες των πράξεων του.

                                                                    *

Αυτό που με εξέπληξε όμως είναι οι ταχύτατοι ρυθμοί που αναπτύσσεται η τεχνολογία όταν φτάσει στην καμπύλη ανάπτυξης της και ειδικότερα στο σημείο καμπής της, Μελετώντας την εξέλιξη της τεχνολογίας στο χρόνο, οι σημερινοί ειδικοί επιστήμονες είναι σίγουροι ότι αυτή αναπτύσσεται κατά γεωμετρική πρόοδο, διπλασιάζοντας κάθε φορά την τελευταία τιμή στην οποία  φθάνει πχ  2,4,8,16,32, 64, 128, 256 κ.ο.κ μέχρι που φθάνει σε ένα σημείο καμπής και μετά στην τρίτη φάση της εξελίσσεται ευθύγραμμα ανοδικά μόνο. Η Τεχνολογία σήμερα έχει περάσει την πρώτη φάση της με τους χαμηλούς επίπεδους ρυθμούς της ( αρχαιότητα, Μεσαίωνας), έχει μπει στην δεύτερη φάση της Βιομηχανικής ανάπτυξης  που έχει αρχίσει να καμπυλώνει και προχωρά προς το σημείο καμπής της. Γι αυτό η ανάπτυξη της τα τελευταία 100 χρόνια [Μέσα μεταφοράς (αεροπλάνα…), Μέσα επικοινωνίας (ραδιοφωνο τηλεόραση, Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης), κινηματογράφος, έρευνα Διαστήματος και Ταξίδι στο Φεγγάρι, κομπιούτερ και διαδίκτυο, Τεχνητή Νοημοσύνη Φανταστείτε τι σαρωτικές αλλαγές πρόκειται να επιφέρει αυτή μέσα σε λίγα χρόνια, αν δεν συμβεί κάτι να ανακοπεί η ανάπτυξη της !!Τρόμος με πιάνει, αν αυτή δεν μπορεί να ελεγχθεί προς όφελος του ανθρωπότητας σε συνδυασμό μάλιστα και με την κλιματική κρίση.   

                                                                      *

Εστιάζοντας τώρα στην Τεχνητή Νοημοσύνη και  με το Λόγο, που αυτή παράγει,  επηρεάζει ήδη  πλήθος επιλογών μας, όπως ποια ταινία θα δούμε από όσες μας προτείνει η ψηφιακή πλατφόρμα Νετφλιξ, η ποιο τραγούδι και μουσική από το Υου Tube, τι προτείνει η Amazon να αγοράσουμε κλπ. Ακόμα  ο λόγος της τεχνητής νοημοσύνη γίνεται ο ψηφιακός σύμβουλος μας για δύσκολες προσωπικές αποφάσεις  όπως επιλογή επαγγέλματος, συντρόφου, γάμου, κόμματος και ψήφου … για τον απλούστατο λόγο ότι μας αυτή μας «ξέρει» πολύ καλύτερα απ’ ότι εμείς τον εαυτό μας, αφού έχει επεξεργαστεί τόσα πολλά δεδομένα μας!!   Μήπως έτσι καταργείται η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου; Μήπως έτσι η χειραγώγηση γίνεται πανεύκολα; Τελικά η αυτογνωσία, το αρχαίο «γνώθι σαυτόν» του Σωκράτη θα αναδύεται  από το έμψυχο σώμα του χόμο σάπιενς ή από τα άψυχα είδωλα της ΤΝ;

Μόλις ένα χρόνο τώρα από το Δεκέμβρη του 2θ22 έχει δημιουργηθεί μια νέα κατηγορία ΤΝ που αφορά τη Γλώσσα και την παραγωγή κειμένων. Το πρόγραμμα   ChatGPT, μέσα σε λίγα λεπτά μπορεί να παράγει λόγο, όπως άρθρα εφημερίδων, δοκίμια, διηγήματα, ποιήματα κλπ. Η εφαρμογή αυτή έχει αναστατώσει πολιτικούς, διανοούμενους, επιστήμονες από διάφορα κράτη της Γης γιατί η διάκριση μεταξύ Λόγου προερχόμενου από ΤΝ ή από συγκεκριμένο άνθρωπο με ονοματεπώνυμο είναι πολύ δυσχερής και έτσι διακυβεύεται η Αλήθεια των πραγμάτων! Και χωρίς αλήθεια  για πού βαδίζει η ανθρωπότητα.

 

ΤΑ 4  ΚΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΠΟΥ ΕΡΧΟΝΤΑΙ

Η τεχνητή νοημοσύνη επιταχύνει το μέλλον με την εκθετική γεωμετρική της ανάπτυξη. Μάλιστα λένε ότι μέχρι το τέλος του 20ου  αιώνα θα συμβούν χιλιάδες αλλαγές που θα εμφανίζονται κατά κύματα  και θα κτυπούν την ανθρωπότητα σύμφωνα με την παρακάτω σειρά εμφάνισης τους,

Το πρώτο  κύμα: Θα επηρεάσει την Αγορά εργασίας και είναι πιο σίγουρο σε σύγκριση με τα πιο μακρινά

Πλήθος από παραδοσιακά επαγγέλματα, όπως γραμματείς, εκπαιδευτικοί, δικαστές, γιατροί, πωλητές, λογιστές, οδηγοί, μουσικοσυνθέτες και ζωφράφοι θα περιοριστούν και θα χαθούν, αφού οι εργασίες τους θα εκτελούνται από την Τεχνική Νοημοσύνη, η οποία θα δίνει συμβουλές ιατρικές, θα απονέμει δικαιοσύνη, θα εκπαιδεύει, θα συνθέτει μουσική και εικαστικά έργα κλπ. Ο homo Sapiens μετατοπίζεται από το επίκεντρο στο περιθώριο της επαγγελματικής αγοράς, αφού οι έξυπνες μηχανές έχουν και το πλεονέκτημα ακόμα να εργάζονται 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, χωρίς να διαμαρτύρονται και να απεργούν! Η μεσαία τάξη, δημιούργημα περίπου του τελευταίου αιώνα συρρικνώνεται μέχρι που εξαφανίζεται, στρατιές ανέργων δημιουργούνται μέχρι που οι μαζικοί πληθυσμοί κάθε χώρας μετατρέπονται σε μια «άχρηστη» τάξη σύμφωνα με τον Χαράρι, αφού το σύστημα δεν θα τους έχει ανάγκη ούτε ως εργαζόμενους ούτε ως πολίτες, ούτε ως στρατιώτες! Όταν οι μηχανές της ΤΝ ξεπεράσουν τη δύναμη του σώματος και του νου του ανθρώπου, τι θα απομείνει να κάνει ο άνθρωπος ;

 Η Κριστιν Λαγκάρντ του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου επισημαίνει ότι σε μια τέτοια περίπτωση πιθανόν να ακολουθήσει η Εποχή του μεγάλου Θυμού με μαζικές εξεγέρσεις των λαών και καταστροφές! Άλλοι ισχυροί της Γης προτείνουν τη χορήγηση ενός Παγκόσμιου ελαχίστου εισοδήματος για τις ογκώδεις μάζες των ανέργων της άχρηστης τάξης!  Εφιαλτικά σενάρια για το μέλλον, αρκεί η παγκόσμια οικονομική ελίτ  να διαχειρίζεται την εξουσία στον πλανήτη! Αλίμονο, ο μύθος του Πύργου της Βαβέλ πάντα επίκαιρος, για όσους ονειρεύονται να φτάσουν το Θεό!

Το δεύτερο κύμα : κτυπά τη Δημοκρατία

Το δεύτερο κύμα της ΤΝ θα κτυπήσει το πολίτευμα της Δημοκρατίας.  Η πίεση που δέχεται η φιλελεύθερη Δημοκρατία από τα big data είναι τεράστια. Το κέντρο λήψης αποφάσεων θα μετατοπιστεί από τον Sapiens στους αλγορίθμους, που η Τεχνητή Νοημοσύνη χρησιμοποιεί. Η ψηφιακή τεχνολογία τρέχει με εκθετικούς ρυθμούς και η Δημοκρατία με ανθρώπινους, κι αυτοί οι δυο ρυθμοί είναι ασύμμετρα άνισοι. Η ΤΝ φέρνει τη Δημοκρατία ενώπιον μιας πρωτόγνωρης δοκιμασίας. Στο Νταβός ετέθη το ερώτημα, αν στις εκλογές που θα διεξαχθούν το 2024 σε 40 χώρες του πλανήτη κι αφορά 4 δις ανθρώπους, η ΤΝ μπορεί να αλλοιώσει την ελεύθερη βούληση των πολιτών.

            Ο συγγραφέας φέρνει ως παραδείγματα πολιτικής χειραγώγησης το Brexit  και την εκλογή του Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ. Συγκεκριμένα περιγράφοντας την εκλογή του Τραμπ το 2016 αναφέρει ότι η Κέμπριτζ  Αναλύτικα   χρησιμοποίησε τα δεδομένα που της παρείχε (πούλησε;)  ο ιδρυτής του   Facebook Ζάκενμπεργκ Με βάση αυτά εντόπισε ποιοι ήταν οι αναποφάσιστοι ψηφοφόροι και ύστερα τους έστρεψε να ψηφίσουν τον Τραμπ. Αυτό το κατάφερε  προβάλλοντας στις οθόνες των κινητών μόνο των αναποφάσιστων τα fake news, που ήθελαν ακριβώς να ακούσουν οι αναποφάσιστοι! Ο δε Τράμπ βέβαια ήταν ο ενορχηστρωτής της χειραγώγησης αυτής και στην προεκλογική του εκστρατεία μιλούσε για όσα άρεσαν στους αναποφάσιστους  (που αυτοί σχολίαζαν θετικά ή κτυπούσαν like) χειραγωγώντας  έτσι το αναποφάσιστο κοινό! Το θέμα αυτό όμως αργότερα αποκαλύφθηκε και ο ισχυρός Ζάκενμπεργκ εκλήθη και απολογήθηκε στο Αμερικάνικο Κογκρέσο  ως κατηγορούμενος  αλλά η τιμωρία του ήταν η πτώση της  μετοχής του Facebook. Αν και ζητήθηκε η φυλάκιση του και άλλες αυστηρές ποινές δεν μπόρεσαν να επιβληθούν όχι λόγω του αμύθητου πλούτου του αλλά λόγω κενού που υπήρχε στην ποινική νομοθεσία των ΗΠΑ, η οποία ακολουθεί πάντα καθυστερημένα τις τεχνολογικές εξελίξεις της ΤΝ, που προπορεύονται!! Τι έγκλημα να δικαστεί, αφού δεν είχε καταγραφεί ως τέτοιο, και η Νομοθεσία δεν μπορούσε να το προβλέψει και να λάβει τα μέτρα της;

Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι: Μπορεί η Δημοκρατία να επιβιώσει της   υψηλής τεχνολογίας του 21^ου αιώνα;

Η ελευθερία ως πολιτική αξία έχει αποδειχτεί το καλύτερο ιδεολογικό θεμέλιο του φιλελευθερισμού και θεωρείται αυτονόητη κατά τον τελευταίο αιώνα.  Αναγκαίο όμως να γίνει μια διάκριση μεταξύ της πολιτικής και της φιλοσοφικής έννοιας  της ελευθερίας για να μη συγχέονται οι όροι. Η έννοια της ελευθερίας φιλοσοφικά έχει εκφραστεί είτε ως ντετερμινισμός (απουσία ελευθερίας βούλησης) είτε ως ιντετερμινισμός (ύπαρξη ελευθερίας βούλησης) είτε ως σκεπτικισμός (όπου γενετικοί και κοινωνικοί παράγοντες περιορίζουν μεν την ελευθερία βούλησης αλλά ο άνθρωπος από την άλλη ως λογικό ον έχει την ελευθερία επιλογής.)

Ανεξάρτητα λοιπόν από τη φιλοσοφική θεώρηση της λέξης η πολιτική ελευθερία έχει τεράστια πρακτική αξία. Ως ελευθερία λόγου και πληροφόρησης καλλιεργεί στο άτομο τη γνώση, την αυτογνωσία και τη συνείδηση. Η ελευθερία επίσης επιτρέπει σε κάποιον να διαλέγεται με τους συμπολίτες του, να αναζητά την αλήθεια και να παίρνει αποφάσεις για τις συνθήκες ζωής του. Έτσι η ελευθερία τον καθιστά υπεύθυνο για τις επιλογές του, διαφορετικά θα έμοιαζε με ζώο. Εδώ ακριβώς όμως βρίσκεται και το αδύναμο σημείο της Δημοκρατίας: η αδιαφορία, ή άγνοια, η αποχή αφήνουν χώρο στον αυταρχισμό, στη βία, στην τεχνοκρατία που μια παγκόσμια ελίτ προσπαθεί να τα επιβάλλει για τα δικά της  συμφέροντα.

Μια δημοκρατική Πολιτεία για την αυτοπροστασία της ενδιαφέρεται να θεσμοθετεί νόμους που θα προστατεύουν τους πολίτες της κι όχι τους λίγους, Για παράδειγμα γύρω επείγει ο ηθικός προγραμματισμός των αλγορίθμων της ΤΝ (δες επόμενο κεφ.), ο έλεγχος της ψηφιακής παρακολούθησης που αναγνωρίζει πρόσωπα από κάμερες, ο έλεγχος της γενετικής παρέμβασης, της βιομετρικής καταγραφής μέσω της συλλογής δεδομένων από το DNA κλπ

Μια νέα εκπαιδευτική πολιτική πρέπει να  εφαρμόζεται στο εξής, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει και το μάθημα της Φιλοσοφίας της Τεχνητής Νοημοσύνης

 

Τρίτο κύμα: Ηθικός προγραμματισμός της τεχνητής νοημοσύνης 

Ο Έλεγχος της ΤΝ είναι το πιο σημαντικό ζήτημα για να μη μας ξεφύγει και αρχίσει να λειτουργεί σε βάρος του ανθρωπίνου είδους. Συχνά ακούμε ότι ο έλεγχος εξαρτάται από το ποιος κατέχει τα δεδομένα, πώς  τα χρησιμοποιεί και τελικά τί είδους προγράμματα ΤΝ δημιουργούνται. Πριν φτάσουμε όμως εκεί προηγείται η εγκατάσταση των ηθικών αξιών μέσα στους  αλγορίθμους για να μπορεί η ΤΝ να λειτουργεί εύρυθμα για τις κοινωνίες. Το γεγονός αυτό με εξέπληξε πολύ. Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαι προγραμματίστρια αλλά  οι ηθικές αξίες  μεταγράφονται κι αυτές σε αλγορίθμους; Έτσι φαίνεται, διότι  για το ψηφιακό αριθμητικό σύστημα όλα είναι δυνατά. Από τη στιγμή μάλιστα που πληροφορήθηκα ότι και βιο-χημικά δεδομένα της βιο-λογίας μεταγράφονται σε αλγορίθμους παντρεύοντας έτσι την οργανική ύλη με την ανόργανη, τί να πω; Κάτι τέτοιο δεν έχει ξανασυμβεί στη Φύση!!

Για να επανέλθουμε όμως  στο θέμα μας, το βασικό ερώτημα που απασχολεί τους ειδικούς  είναι: Ποιον ηθικό κώδικα εγκαθιστούμε στους αλγορίθμους;  

Οι ηθικές αξίες αλλάζουν στο χρόνο, στο χώρο, και ανάλογα την προσωπικότητα του καθενός, αν και υπάρχουν κοινές πανανθρώπινες αξίες. Ποιος λοιπόν είναι ο κατάλληλος ηθικός κώδικας; Αυτός που πηγάζει από τη λογική ή το συναίσθημα ή και από τα δυο; Επίσης οι αξίες είναι αφηρημένες έννοιες που χρειάζονται λεπτομερή αποσαφήνιση για να μην υπάρχουν παρανοήσεις. 

 Παραδείγματα:

1^Ο Ας υποθέσουμε ότι ένα «έξυπνο» αυτοκίνητο κινείται στο δρόμο και είναι προγραμματισμένο να επιλέξει μεταξύ δυο ή τριών περιπτώσεων  σε περίπτωση δυστυχήματος: να παρακάμψει δεξιά στον παράδρομο πέφτοντας πάνω στους τρεις πεζούς που περπατούν εκεί; Ή να στρίψει αριστερά πέφτοντας σε έναν πεζό που βρίσκεται εκεί; Ή ακόμα να συνεχίσει ευθεία και να σκοτωθεί ο επιβάτης του; εσείς θα αγοράζατε ένα τέτοιο «έξυπνο» αυτοκίνητο;

2^ο Δίνεται η εντολή στην ΤΝ «Κάνε τον άνθρωπο ευτυχισμένο» Η γενίκευση Της εντολής αυτής είναι ασαφής γι αυτό απαιτείται η ακριβής εννοιολόγηση των λέξεων ευτυχισμένο ( τι εννοείς; Με ποιο τρόπο;)

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι για τον ηθικό προγραμματισμό των αλγορίθμων χρειάζεται η επιστήμη της πληροφορικής να συνεργαστεί με την Φιλοσοφία, η οποία πρέπει να αποτελέσει βασικό μέρος των σπουδών στην επιστήμη των υπολογιστών. Κι αυτή η συνέργεια πρέπει να ξεκινήσει αρκετά νωρίς διαφορετικά θα προκύψουν προβλήματα ασυνεννοησίας με τα επακόλουθα τους. Οι προγραμματιστές της ΤΝ μετατρέποντας  ηθικές έννοιες και ηθικά ζητήματα σε αλγορίθμους φτιάχνουν έτσι μια νέα παγκόσμια γλώσσα προγραμματισμού της νέας παγκόσμιας εποχής.

 

Τέταρτο Κύμα: Υπερανθρωπισμός και Μετανθρωπισμός

Πριν εμφανιστεί στον πλανήτη Γη ο Homo Sapiens περί το 250.000 χρόνια π.Χ έζησαν κι άλλα είδη του «ανθρωπίνου» γένους, γνωστοί ως ο άνθρωπος του Νεαντερτάλ και ως homo erectus επειδή  σηκώθηκε και περπάτησε στα δυο του πόδια. Αυτά όμως τα είδη ήταν επακόλουθο  της Φυσικής Εξέλιξης του ανθρωπίνου γένους, που διήρκεσε εκατομμύρια χρόνια μέχρι να φτάσουμε στον  Sapiens, τον άνθρωπο με Λογική Σκέψη, την κορωνίδα της Δημιουργίας.

Τώρα όμως η υψηλή Τεχνολογία της Γενετικής Μηχανικής  καυχιέται ότι θα ξεγεννήσει τον Υπεράνθρωπο κόβοντας τον ομφάλιο λώρο από τη Φυσική Εξέλιξη και τον Σάπιενς επεμβαίνοντας στη σωματικότητα του!  Πού ξανακούσθηκε; Βέβαια όταν παρουσιάστηκε η ευγονική στον 20^ο αιώνα φιλοδόξησε κι αυτή να φτιάξει τον ωραίο άνθρωπο με αποκορύφωμα το ναζισμό και τον Χίτλερ που σχεδίαζαν τη δημιουργία της ιδανικής  Αρίας φυλής!

Ο υπερανθρωπισμός έχει στόχο, λεει,  να αναβαθμίσει τον άνθρωπο σε 4 επίπεδα: σωματικά, συναισθηματικά, διανοητικά, ηθικά δηλαδή επιδιώκουν με διάφορα εμφυτεύματα στο σώμα, παροχή χημικών «αντικαταθλιπτικών»  και αλλαγή ακόμα  του DNA να βελτιώσουν  όχι μόνο τις σωματικές και διανοητικές ικανότητες αλλά                              να  χαρίσουν  στον υπεράνθρωπο μια «χημική» ευτυχία, επιμήκυνση ζωής ως τα 180 χρόνια μέσα σε δυο γενιές και να «θεραπεύσουν» το θάνατο λίγο αργότερα και φυσικά ένα νέο ηθικό κόσμο μέσα στον οποίο θα ζει! Εξάλλου οι αλλεπάλληλες επεμβάσεις στα γονίδια μας μπορούν να γεννήσουν μέσα σε λίγες γενιές ένα νέο ανθρώπινο είδος ισχυρότερο στην ευφυία και στο σώμα αλλά απρόβλεπτο στην συμπεριφορά του, και ίσως καταστροφικό για τον Sapiens!    

Ο υπερανθρωπισμός αποτελεί ένα από τα σημαίνοντα τεχνολογικά και ιδεολογικά ρεύματα του καιρού μας, που ξεκίνησε από τη Σίλικον Βάλλεϋ  και το ΜΙΤ στις ΗΠΑ, εκεί που εργάζονται πυρετωδώς στα εργαστήρια τους πλήθος τεχνολόγων, προγραμματιστών, κοινωνιολόγων κι ιστορικών  κάτω από την επίβλεψη  δισεκατομμυριούχων  που τους χρηματοδοτούν αφειδώς! Εκπρόσωποι του κινήματος αυτού οι Νικ Μπόστρομ, Γιουβάλ Χαράρι, Τζέιμς Χαγκς, Ρέι Κουρτσβάιλ, Πιρς και άλλοι.Το κίνημα αυτό έχει ιδρύσει την Παγκόσμια Ένωση Υπερανθρωπιστών που έχει μετονομαστεί σε Ανθρωπότητα+ και την Επιθεώρηση Μετανθρωπιστικών Σπουδών στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ.

 

Ο Μετάνθρωπος, αν και συχνά συγχέεται με τον Υπεράνθρωπο, είναι εξέλιξη του και κανείς δεν μπορεί να τον φανταστεί σήμερα. Η εμφάνιση μιας υπερ-ευφυούς Τεχνητής Νοημοσύνης  όμως θα είναι μια τεχνολογική Μοναδικότητα (Singularity) που αναμένεται μετά το σημείο καμπής  της διαρκώς επιταχυνόμενης τεχνολογικής εξέλιξης, και  η οποία μπορεί να συμβεί μέσα στον 21^ο αιώνα, μπορεί και όχι.

             Πολύπλευρη και μεγάλη κριτική έχει ασκηθεί κατά του υπερανθρωπισμού  μιλώντας για μια σύγχρονη ευγονική. Για μια βιο-μηχανία που μηχανεύει τη βιο-λογία  με  τις παρεμβάσεις και αναβαθμίσεις της με στόχο να καταλάβει εκτεταμένα την παγκόσμια οικονομική αγορά. Απευθύνονται λοιπόν στην αναβάθμιση των υγιών ανθρώπων που είναι εκατομμύρια περισσότεροι από τους ασθενείς. Σχεδιάζουν σώματα, εγκεφάλους, κατά παραγγελία ανθρώπους … ως προϊόντα μιας νέας οικονομίας του πλανήτη, πολύ πιο κερδοφόρας από το πετρέλαιο και το χρυσό! Και δυστυχώς είναι δύσκολη η χαλιναγώγηση της ανάπτυξης της βιο-τεχνολογίας και Γενετικής Μηχανικής, επειδή αυτές αναπτύσσονται και για θεραπευτικούς σκοπούς, τα όρια των οποίων δεν είναι ευδιάκριτα.   

Κι ο απλός αναγνώστης φρίττει με όσα ακούει. Τρέλα, παραλογισμός, Ύβρις! Η λύτρωση κινείται μόνο στην ίαση  θανατηφόρων ασθενειών, χρόνιων και κληρονομικών!     

 

Η ΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ

 Στη νέου τύπου πραγματικότητα που προβάλλει στην αυγή της 3^ης χιλιετίας μ.Χ που ποτέ κανείς δεν ανέμενε να μεταμορφώνεται σαρωτικά  ο κόσμος μέσα σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα ο συγγραφέας τονίζει ότι το επίμαχο δεν θα είναι οι σχέσεις μεταξύ εθνών ή και εταιρειών αλλά οι σχέσεις μεταξύ των Homo Sapiens από τη μια και της Τεχνικής Νοημοσύνης με τους  μεταλλαγμένους  sapiens από την άλλη. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ καλείται τώρα να παίξει σημαντικότατο ρόλο προετοιμάζοντας παιδιά, εφήβους κι ενήλικες να επιβιώσουν σε αυτόν τον κόσμο. Αν στις γεωργικές κοινωνίες η εκπαίδευση προετοίμαζε εμπειρικά τους ανθρώπους να γίνουν γεωργοί, κτηνοτρόφοι, αλιείς , τεχνίτες και στις πρώτες βιομηχανικές να γίνουν εργάτες, ηλεκτρολόγοι, λογιστές, δάσκαλοι, νομικοί, δημοσιογράφοι και τόσα άλλα παρέχοντας υπηρεσίες  στους συνανθρώπους τους, στην νέα εποχή της τεχνικής νοημοσύνης που θα αντικαταστήσει τα επαγγέλματα αυτά, τι θα είναι ωφέλιμο να μαθαίνουν τα παιδιά;

Το ζητούμενο δεν θα είναι να αποστηθίζουν πληροφορίες κι απαντήσεις αλλά να μάθουν «πώς να μαθαίνουν» θέτοντας τις κατάλληλες ερωτήσεις γύρω από το θέμα που τους απασχολεί. Να κινητοποιούν με τις απορίες τους το νου και τα συναισθήματα τους και τελικά να οδηγούνται έτσι στην καλλιέργεια των γενικών δεξιοτήτων – ικανοτήτων τους (διεθνώς  soft scills). Οι βασικές δεξιότητες-ικανότητες είναι: α. φιλομάθεια β. κριτική σκέψη γ. δημιουργικότητα δ. οργανωτικότητα ε. συναισθηματικές δεξιότητες όπως επικοινωνία, συναισθηματική ηρεμία, ενσυναίσθηση. Ο δάσκαλος δεν θα μονολογεί από την έδρα αλλά θα ερευνά μαζί με το μαθητή μέσα από έναν ελεγχόμενο κι όχι άναρχο διάλογο το θέμα που τους απασχολεί και σαν το Σωκράτη θα εκμαιεύει την αλήθεια.

Το δε πρόγραμμα σπουδών πρέπει να κινείται γύρω από τρεις άξονες:  α. εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες β. συστηματική καλλιέργεια των δεξιοτήτων-ικανοτήτω γ. φιλοσοφία της τεχνολογίας που θα προετοιμάζει τις νέες γενιές για τις οικουμενικές προκλήσεις της νέας εποχής. Η φιλοσοφία δεν δίνει λύσεις σε όλα τα προβλήματα της ζωής αλλά μας μαθαίνει πώς να σκεφτόμαστε για να τα αντιμετωπίζουμε καλύτερα, ποια στάση ζωής να κρατάμε απέναντι τους.  Χωρίς μια τέτοια παιδεία ο homo Sapiens μοιάζει να μπαίνει γυμνός και άοπλος στην ιστορική αρένα του 21^ου αιώνα. Επανάσταση στην εκπαίδευση λοιπόν , όπως στις αρχές 20^ου αιώνα καταπολεμήθηκε ο αναλφαβητισμός, εισήχθησαν οι θετικές επιστήμες και διαδόθηκε αυτή μαζικά μέσα από την υποχρεωτική, καθολική, δημόσια, δωρεάν παιδεία.  

 Φιλοσοφία για παιδιά

Ο Μάθιου Λίπμαν, καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπα των ΗΠΑ, στη δεκαετία του 1960 σχεδίασε ένα πρόγραμμα φιλοσοφίας για παιδιά και θεωρήθηκε τότε ακατάλληλο για το νοητικό επίπεδο των παιδιών. Ο Λίπμαν όμως πίστευε ότι τα παιδιά έχουν μια έμφυτη ικανότητα – που οι ενήλικες τη χάνουν συνήθως στην πορεία – να απορούν για τα συμβαίνοντα στον κόσμο: π.χ πώς έγινε ο κόσμος; Τι είναι αυτό; Τι είναι καλό; Γιατί πρέπει … να κάνω αυτό; Κοκ. Το πρόγραμμα αυτό στη συνέχεια όμως βρήκε μιμητές σε αρκε τές  χώρες του κόσμου, όπως Αυστραλία, Ν. Αφρική, Καναδά, Ευρωπαϊκή Ένωση και τελευταία στην Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία.  Στο διδακτικό του πρόγραμμα η αποστήθιση κειμένων δεν έχει θέση αλλά προτεραιότητα δίνεται στις ερωτήσεις και στο διάλογο με αφορμή ένα ερέθισμα, όπως αφήγηση μιας ιστορίας, προβολή ενός βίντεο, μιας φωτογραφίας, ενός εικονογραφημένου βιβλίου κλπ σχετίζοντας τα με τις εμπειρίες τους από την καθημερινότητα. Εμπειρίες ή ακούσματα πάνω σε απλά θέματα ή πιο επίκαιρα, όπως κλιματική κρίση, τεχνολογία κλπ.

Μετα-αλήθεια και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ)

Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης κατά πόσο παρουσιάζουν την αλήθεια και τι συνέπειες έχει αυτό;Τα ΜΚΔ τα οποία είναι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, μετά το 2010 γνώρισαν μεγάλη εξάπλωση στη Δύση και με την άνοδο του λαϊκισμού θα λέγαμε ότι έχει επικρατήσει μια διαδικτυακή οχλοκρατία. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι μια ψεύτικη είδηση διαδίδεται πολύ πιο γρήγορα  στο Διαδίκτυο   απ’ ότι μια αληθινή. Τη μεγαλύτερη επίδραση υφίστανται τα παιδιά και οι νέοι, οι οποίοι συχνά  πέφτουν θύματα παραπληροφόρησης  με οδυνηρές συνέπειες στη συμπεριφορά τους. Πιστεύοντας σε ψεύτικα πρότυπα ζωής που προβάλλονται και που δεν μπορούν να φτάσουν  γίνονται καταθλιπτικοί και αντιδρούν βίαια συχνά.  Ζητούμενο λοιπόν ιδίως για τα παιδιά και τους νέους είναι η διαχείριση της υπερπληροφόρησης  ώστε να μάθουν να διακρίνουν τη σημαντική από την ασήμαντη είδηση, την έγκυρη από την ψευδή, τη υποκειμενική γνώμη από την τεκμηριωμένη γνώση και τελικά να μάθουν να συνδέουν σε μια ολότητα με ειρμό και νόημα αποσπασματικές εικόνες και ειδήσεις ! Στη Φινλανδία μάλιστα η μάχη αυτή ξεκινά από το νηπιαγωγείο!

Το 2016 το λεξικό της Οξφόρδης ανακήρυξε τη λέξη μεταλήθεια ως τη λέξη της χρονιάς. Μετ-αλήθεια δεν σημαίνει διάδοση ψεμάτων όσο απαξίωση, περιφρόνηση της αλήθειας! Ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται πια για την αλήθεια, τα αληθινά γεγονότα επιδρούν λιγότερο από τα συναισθήματα στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης κι αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα από το να λες απλώς πολλά ψέματα.  Η αλήθεια ανήκει σε μια εποχή μετά, που έχει γίνει πλέον ασήμαντη πχ για τους πολιτικούς αλλά και τους πολίτες. »δεν πειράζει που  πολίτες παρακολουθούνται,  δεν πειράζει που εκπρόσωποι της δικαστικής εξουσίας  άγονται από την πολιτική εξουσία» κλπ. ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ όμως ΝΑ ΥΠΑΡΞΟΥΝ ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ  Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΧΩΡΙς ΑΛΗΘΕΙΑ.

Πώς να προχωρήσει η επιστήμη χωρίς τα  αληθινά συμπεράσματα από την παρατήρηση του κόσμου; Πώς να αποδοθεί δικαιοσύνη στους ανθρώπους  χωρίς  να στηρίζεται σε όσα αληθινά συνέβησαν; Πώς να στερεωθεί η Δημοκρατία λέγοντας ψέματα ο ένας στον άλλον, ο ένας πολιτικός φορέας στον άλλον κλονίζοντας την εμπιστοσύνη μεταξύ τους και την κοινή δράση τους; Η Φιλοσοφία κύριος φορέας νοηματοδότησης του κόσμου δεν μπορεί να γυρίσει την πλάτη της  σε αυτό  το κοσμοϊστορικό γύρισμα της Ιστορίας. Κάθε μεγάλος πολιτισμός που ήκμασε παλαιότερα στηριζόταν στη δική του φιλοσοφία που τον ξεχώριζε από τους  προηγούμενους πολιτισμούς και του χάριζε σχετική αναγνώριση ανωτερότητας και διάρκεια, όπως αρχαία Αίγυπτος, Ελλάδα, Ρώμη, Βυζάντιο, Κίνα, Ινδία, και οι νεότεροι πολιτισμοί Γαλλία, Αγγλία, ΗΠΑ κλπ. Θα βρει λοιπόν τα πατήματα του ο σύγχρονος ψηφιακός πολιτισμός της Τεχνητής Νοημοσύνης και των Γενετικών παρεμβάσεων εν, που αναφέρει ,  μέσω Κλιματικής κρίσης, που αποτελεί το μέγιστο πρόβλημα της εποχής μας; Και μου έκανε εντύπωση ότι μια τόσο "έξυπνη" Τεχνητή Νοημοσύνη να μην εργάζεται πυρετωδώς για την καταπολέμηση της Κρίσης αυτής που απειλεί τη συνέχεια της ζωής πάνω στον πλανήτη μας! Αντίθετα να εργάζεται για τη μετάλλαξη του ανθρώπου σε υπεράνθρωπο!  Αυτή είναι η προτεραιότητα της ανθρωπότητας σήμερα;

  Υ.Γ   Αναζητώντας περισσότερα περί εικονικής πραγματικότητας, που αναφέρεται στο βιβλίο, άκουσα τη συνέντευξη του Μ. Μπλέτσα   στο Ανταλλακτήριο Ιδεών στο κανάλι της Ναυτεμπορικής και αναζήτησα  πληροφορίες στο Διαδίκτυο.

          Κλείνοντας την παρουσίαση αυτή προτείνω στους αναγνώστες μου να διαβάσουν στο παρόν ιστολόγιο   μου:

- Το επιστημονικής φαντασίας δυστοπικό μυθιστόρημα «Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» του Χάξλευ, εκδοθέν στα μέσα 20^ου αι. που προφητεύει πολλά δυσοίωνα του μέλλοντος μας.

-το δοκίμιο “Homo Deus”  του Γιουβάλ Χαράρι για το (δυστοπικό) μέλλον του κόσμου που έρχεται

-Το μυθιστόρημα « Η Κλάρα και ο Ήλιος» του Κασούο Ισιγκούρο για τους αναβαθμισμένους ανθρώπους

-για χαλάρωση ας ακούσουν από το  You Tube το προφητικό σατιρικό τραγούδι, γραμμένο το μακρινό 1968 «twenty five-twenty five (2525)» με ελληνικούς στίχους! 

                                                                                                           Σούλη Αγγελική                                                                                                                                Αθήνα  21 φεβρουαρίου 2024