Η ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων, αυτών που διαμορφώνουν τη ζωή στα μεγάλα πλήθη των ανθρώπων και λαών, είναι ένα θέμα πολύ ενδιαφέρον, αφού μας αφορά όλους αλλά και σχετικά δύσκολο στη προσέγγιση του, επειδή πολλοί παράγοντες επηρεάζουν το ξέσπασμα, την εξέλιξη και την έκβαση τους. Η ιστορική επιστήμη μέχρι τώρα έχει εστιάσει στο ρόλο των προσωπικοτήτων-ηγετών (πολιτικών, στρατιωτικών, πνευματικών), στην πορεία της οικονομίας (ανάπτυξη και κρίσεις της), στις ταξικές πολιτικές συγκρούσεις και στην αφύπνιση των λαών. Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα εμφανίζονται οι πρώτες γεωπολιτικές θεωρίες, οι οποίες προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις διεθνείς σχέσεις και την εξωτερική πολιτική των κρατών με βάση τον παράγοντα γεωγραφία και στην εποχή μας οι γεωπολιτικές ερμηνείες δεν λείπουν από μια σοβαρή συζήτηση για την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων. Έτσι ο όρος «γεω-πολιτική» προστέθηκε στις οπτικές ερμηνείας των πολιτικών-ιστορικών γεγονότων!
Με άλλα λόγια η γεωγραφική θέση μιας χώρας στον πλανήτη, το γεωγραφικό της ανάγλυφο (βουνά, ποτάμια, πεδιάδες, θάλασσες, νησιά...), το υπέδαφος της με τον ορυκτό πλούτο του αλλά και ευρύτερα το κλίμα της χώρας, ο πληθυσμός που κατοικεί εκεί με τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του ( σύνθεση, μέγεθος, εθνική συνείδηση από την οποία εμφορείται, θρησκευτική πίστη, μορφωτικό επίπεδο, ανάπτυξη τεχνολογίας της,) είναι τα δεδομένα που έχει μια χώρα και τα οποία μετρούν για να παρθούν διάφορες πολιτικές αποφάσεις και να διαμορφωθούν στρατηγικές. Στη ζυγαριά της γεωπολιτικής όμως τίποτα δεν είναι απόλυτα προβλέψιμο: μια χώρα μπορεί τους περιορισμούς που της θέτει η γεωγραφία να τους ακυρώσει μέσω της τεχνολογίας της ή της πολιτικής βούλησης της ηγεσίας και λαού της ή της ανάπτυξης ναυτιλίας της κι ά. Επίσης το γεωπολιτικό ενδιαφέρον για μια περιοχή με την πάροδο του χρόνου και τις νέες συνθήκες που δημιουργούνται κάθε φορά, δεν μένει πάντα σταθερό αλλά μπορεί να ατονήσει ή να ενισχυθεί ανάλογα.
Ο Τιμ Μάρσαλ, Άγγλος δημοσιογράφος, που έχει εργαστεί ως πολεμικος ανταποκριτής στους πολέμους στη Βοσνία, Αφγανιστάν, Ιράκ, Λίβανο και έχει μελετήσει τις διεθνείς σχέσεις, το 2015 εκδίδει το βιβλίο «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας». Σε αυτό εξετάζει από τη σκοπιά της γεω-πολιτικής τα μεγάλα κράτη της Γης: Ρωσία, ΗΠΑ, Κίνα καθώς και την Ευρωπαϊκή Ένωση -Ε.Ε. Στη συνέχεια προσεγγίζει γεω-πολιτικά την Αφρικάνικη Ήπειρο, στέκεται σε μερικά από τα 56 κράτη της: Κονγκό, Νιγηρία, Ν.Αφρική, στην υποσαχάρια ζώνη του Σαχέλ και στην Αιθιοπία. Ακολουθούν η Μέση Ανατολή, και σε αντιπαράθεση η Ινδία με το Πακιστάν, και η Ιαπωνία με τη χερσόνησο της Κορέας. Συνοπτικά παρουσιάζεται η Λατινική Αμερική με έμφαση στη Βραζιλία κι ακόμα μια περιοχή του πλανήτη μας, ξεχασμένη μέχρι πρότινος που αποκτά τώρα όλο και περισσότερο γεωπολιτικό ενδιαφέρον, αυτή της Αρκτικής Θάλασσας! Η κλιματική αλλαγή, το σταδιακό λιώσιμο των πάγων της μετατρέπουν όλο και μεγαλύτερη έκταση του ωκεανού της σε πλωτή θάλασσα για περισσότερους μήνες το χρόνο, συντομεύοντας αφάνταστα το ταξίδι από τον Βόρειο Ατλαντικό στον Βόρειο Ειρηνικό!
Το επόμενο βιβλίο του «Η Δύναμη της Γεωγραφίας» μπορεί να θεωρηθεί συνέχεια του προηγούμενου, επειδή συμπληρώνει τη γεω-πολιτική οπτική του σε χώρες που δεν είχε σταθεί ιδιαίτερα στο πρώτο βιβλίο του. Η Αυστραλία είναι μια χώρα που απέκτησε τελευταία έντονο γεωπολιτικό ενδιαφέρον λόγω της γειτνίασης της με την Κίνα μέσω της Σινικής θάλασσας. Στη συνέχεια εξετάζεται το Ιράν και η Σαουδική Αραβία, δυο χώρες που βρίσκονται από τη δεκαετία του 1980 σε αντιπαράθεση, ακολουθούν η Ελλάδα και η Τουρκία, μετά το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ισπανία και ακόμα ... μια περιοχή εκτός της Γήινης σφαίρας που τελευταία έχει αποκτήσει γεωπολιτικό ενδιαφέρον, αυτό του Διαστήματος! Επί τροχάδην παρουσιάζω τα κύρια σημεία, κατά τη γνώμη μου, των δυο αυτών βιβλίων.
ΡΩΣΙΑ ...
ΡΩΣΙΑΟ συγγραφέας ξεκινά με τη Ρωσία, τη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της Γης, «αχανή, τεράστια» από τον Ατλαντικό ωκεανό ως τον Ειρηνικό, άρα και με πλουσιότατο υπέδαφος σε πρώτες ύλες! Είτε ως τσαρική Ρωσία, είτε ως Σοβιετική Ένωση ακόμα και σήμερα ως Ρωσική Ομοσπονδία είχε κι έχει την ψυχολογία Υπερδύναμης! Αυτήν είχε υπόψη του ο Αμερικανός Μακίντερ που το 1904 διατύπωσε τη πρώτη γεωπολιτική θεωρία της Heart-land και της Rim-land1. Κι αν η έκταση της είναι το μεγάλο της πλεονέκτημα, η γεωγραφική της θέση στριγμωμένη στο Βόρειο ημισφαίριο ως την παγωμένη Αρκτική είναι το μεγάλο μειονέκτημα της, διότι έτσι εμποδίζεται η έξοδος της στις θερμές θάλασσες. Το λιμάνι της Αγίας Πετρούπολης στη Βαλτική Θάλασσα και τα λιμάνια της Κριμαίας στη Μαύρη Θάλασσα είναι τα μόνα που της προσφέρουν έξοδο και γι αυτό ζωτικής σημασίας για το κράτος τους! Το λιμάνι του Βλαδιβοστόκ στον Ειρηνικό, δίπλα στη χερσόνησο της Κορέας της προσφέρει επαφή με την εκεί περιοχή αλλά είναι πολύ μακριά από το επίκεντρο των εξελίξεων στη Δύση.
Ένα άλλο μεγάλο μειονέκτημα της Ρωσίας είναι ότι τα δυτικά σύνορά της προς την ΕΕ δεν προστατεύονται από κάποιο βουνό ή ποτάμι αλλά είναι ανοικτά λόγω της μεγάλης βορειοευρωπαϊκής πεδιάδας που ξεκινά από τη Γαλλία, διασχίζει Βέλγιο, Ολλανδία, Γερμανία, Πολωνία και φθάνει στη Μόσχα κι ακόμα πιο μακριά. Ο συγγραφέας Τιμ Μάρσαλ αυτόν τον λόγο επικαλείται ως αιτία της επεκτατικής πολιτικής της Ρωσικής αυτοκρατορίας από την εποχή των τσάρων ακόμη, που έτσι προκαλούσαν το φόβο σε τυχόν επίδοξους εισβολείς της. Αυτός είναι ο λόγος που η Ρωσία θέλει οι ευρωπαϊκες χώρες με τις οποίες συνορεύει δυτικά ή οι καυκάσιες χώρες προς νότο να έχουν φιλικά ή έστω ουδέτερα καθεστώτα και να μην ανήκουν στο ΝΑΤΟ. Κι αν δεν απέφυγαν εισβολές από τη Δύση, όπως αυτές του Ναπολέοντα και του Χίτλερ, ο φοβερός ρωσικός χειμώνας ήρθε ως σύμμαχος κατά των εισβολέων μαζί με τη σθεναρή αντίσταση των Ρώσων.
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ)
Οι ΗΠΑ κατέχουν το καλύτερο οικόπεδο του πλανήτη, το οποίο συνετέλεσε ως ένα βαθμό να εξελιχθεί σε υπερδύναμη του πλανήτη, λέει ο συγγραφέας. Η γεωγραφική της θέση ανάμεσα σε δυο ωκεανούς τον Ατλαντικό δυτικά και τον Ειρηνικό ανατολικά την προστατεύουν μη έχοντας γειτονικούς λαούς. Από το μοναδικό βόρειο γειτονά της τον Καναδά προστατεύεται από τα Βραχώδη ‘Ορη και τις Μεγάλες Λίμνες στη μεγαλύτερη έκταση και από το μοναδικό νότιο γείτονα της το Μεξικό προστατεύεται κατά πολύ από την έρημο του Μεξικού. Το δόγμα Μονρόε του 1823 ήρθε να συμπληρώσει την άμυνα των ΗΠΑ, αφού απαγόρευσε σε οποιοδήποτε άποικο να ανακατεύεται σε θέματα ολόκληρης της Αμερικάνικης Ήπείρου! Θυμηθείτε την κρίση της Κούβας, όταν Ρώσοι το 1962 τοποθέτησαν πυραύλους στο νησί, απέναντι από τις ΗΠΑ, το τι έγινε, μέχρι και σε απειλή πυρηνικού πολέμου είχε φθάσει η ανθρωπότητα!
Οι ΗΠΑ είναι μια χώρα πολύ μεγάλη σε έκταση, με πλούσια εδάφη που της εξασφαλίζει ο ποταμός Μισσισιπής και οι παραπόταμοι του που ποτίζουν την αχανή κοιλάδα του, και επιπλέον είναι και πλωτός για τα καράβια και τη διεξαγωγή εμπορίου. Ακτές με λιμάνια και στους δυο ωκεανούς που ανοίγονται ελεύθερα μπροστά χωρίς να τους κλείνουν το δρόμο νησιωτικά συμπλέγματα, όπως συμβαίνει με την Κίνα. Ανάπτυξη υψηλής τεχνολογίας, πολεμικής βιομηχανίας και αεροπλανοφόρων που λειτουργούν ως κινητές στρατιωτικές βάσεις.
Στα μειονεκτήματα της είναι σήμερα η αμφισβήτηση της παγκόσμιας κυριαρχίας της, η οποία ξεκίνησε περίπου στο γύρισμα του 21ου αι, μετά την μονοκρατορία της που διήρκεσε κοντά μια δεκαετία, αφού προηγουμένως είχε νικήσει την ΕΣΣΔ και το σύστημα του υπαρκτού σοσιαλισμού της.
ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΈΝΩΣΗ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί το δυτικό άκρο της Ευρασίας: πολύ καλό οικόπεδο με πλωτούς ποταμούς, βουνά ως φυσικά σύνορα, με ακτές και λιμάνια σε θάλασσες (Μεσόγειος, Βαλτική, Ατλαντικός), εύκρατο κλίμα, όπου αναπτύχθηκαν μεγάλοι πολιτισμοί από την αρχαιότητα ως σήμερα αλλά και πολλούς λαούς που δυσκόλεψαν την ενότητα της χωρίζοντας τη κυρίως σε βόρεια- νότια ή σε δυτική- ανατολική. Η Γαλλία αποτελεί το καλύτερο οικόπεδο της έχοντας πρόσβαση σε όλες τις θάλασσες και επικοινωνία με πολλούς λαούς της, η Ιβηρική χερσόνησος απομονωμένη λόγω των Πυρηναίων ορέων, τα Βρετανικά νησιά κοντά και μακριά από την ηπειρωτική Ευρώπη λόγω της θάλασσας μεταξύ τους, οι χώρες επί της βορειοευρωπαϊκής πεδιάδας μαζί με τις Βαλτικές χώρες, Λευκορωσία και Ρωσία έχουν το φόβο μήπως δεχτούν εισβολή, η Ιταλία, Ελλάδα έχουν το πλεονέκτημα ότι βρέχονται από τη Μεσόγειο αλλά τα βουνά τους καθιστούν δύσκολη την επικοινωνία με Βόρεια Ευρώπη αλλά τους προστατεύουν από τυχόν επιθέσεις, οι Βαλκανικές χώρες αναζητούν τον προσανατολισμό τους λόγω της θέσης τους ως μήλον της έριδος στους παγκόσμιους ανταγωνισμούς.
ΚΙΝΑ
Η Κίνα στο άλλο άκρο της Ευρασίας βρέχεται μεν από τον Ειρηνικό Ωκεανό και νότια από τον Ινδικό Ωκεανό, αλλά η πρόσβαση της σε αυτούς εμποδίζεται από τη μεγάλη Νησιωτική αλυσίδα που απλώνεται μπροστά της: την Ιαπωνία, την Ταϊβάν, τις Φιλιππίνες και την Ινδονησία νοτιότερα. Ο έλεγχος των θαλασσών αυτών και ιδίως της Νότιας Σινικής θάλασσας που ενώνει τον Ειρηνικό με τον Ινδικό Ωκεανό αποτελεί ζωτικό παράγοντα για την ανάπτυξη του εμπορίου της Κίνας αλλά και τη στρατιωτική διεθνή παρουσία της. Η Νότια Σινική Θάλασσα είναι η δίοδος για να έλθει η Κίνα σε επαφή με πάρα πολλά κράτη της Γης, αυτά της Αυστραλίας, Νότιας Ασίας, Ανατολικής Αφρικής, και Αραβικής χερσονήσου: Ινδονησία, Ινδοκίνα (Βιετνάμ, Καμπότζη, Λάος, Μιανμαρ), Μπαγκλαντές, Ινδία, Σρι Λάνκα, Πακιστάν, Ιράν, Ομάν, Σαουδική Αραβία, Υεμένη, Αραβικά Εμιράτα και αυτά της Ανατολικής Αφρικής ( Αίγυπτος, Ερυθραία, Τζιμπουτί, Αιθιοπία, Σομαλία...)! ΟΙ ΗΠΑ ελέγχουν την Ταϊβάν, τις Φιλιππίνες, την Αυστραλία, μέρος της Ινδονησίας και ανταγωνίζεται την Κίνα στον έλεγχο της Νότιας Σινικής Θάλασσας. Γι αυτό το γεωπολιτικό ενδιαφέρον έχει μετατοπιστεί τελευταία στη Νότια Σινική θάλασσα!
Η Κίνα αξιοποιεί υφαλογενείς βράχους ανυψώνοντας τα σε νησιά, όπου εγκαθιστά αεροδρόμιο, δημιουργεί φιλικές σχέσεις με χώρες της Ινδοκίνας και προσεγγίζει την Ινδία παρόλες τις εντάσεις που υπάρχουν μεταξύ τους για το Θιβέτ, Νεπάλ, Μπουτάν. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται στα νότια σύνορα της Κίνας πάνω στα πανύψηλα Ιμαλάια, το φυσικό σύνορο με την υποήπειρον της Ινδίας. Αποτελούν μήλο της έριδος μεταξύ των δυο αυτών γιγάντων της Ασίας γιατί όποιος τις κατέχει, έχει εποπτεία της Κίνας ή Ινδίας από ψηλά κι ελέγχει τα ύδατα τους.
Το Θιβέτ αποτελεί ζωτικό χώρο για την Κίνα, η σιδηροδρομική γραμμή Σαγκάη- Θιβέτ αποτελεί ένα τεχνολογικό θαύμα μεταφέροντας ανθρώπους κι εμπορεύματα και προσφέρει τη συντομότερη δίοδο από τη νότια Κίνα προς τη βορειοδυτική ενδοχώρα της, την περιοχή των μουσουλμάνων Ιαγούρων. Οι Ιαγούροι θέλουν να αυτονομηθούν από την Κίνα αλλά το πλούσιο επέδαφος της και η γεωγραφική θέση της πάνω στο δρόμο του μεταξιού, κάνουν κάτι τέτοιο αδιανόητο για την Κίνα.
Όσον αφορά το γεωγραφικό της ανάγλυφο, κοιτίδα της Κίνας θεωρείται η μεγάλη πεδιάδα του Πεκίνου που οριοθετείται α. στην ανατολική πλευρά της από τον Κίτρινο ποταμό που ρέει από βορρά προς νότο και β. στη νότια πλευρά της από τον Γιανγκσέ που ρέει από δυτικά προς ανατολικά. Οι δυο αυτοί πλωτοί ποταμοί με πλήθος παραποτάμων, ενώθηκαν το 600 μ,χ με την κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού και αυτό το γεγονός βοήθησε πολύ στην ανάπτυξη γεωργίας, εμπορίου, αύξησης πληθυσμού και πολιτισμού της Κίνας.
Στα βόρεια η Κίνα συνορεύει με την Μογγολία, που αν και τις χωρίζει μεγάλη Έρημος που δεν μπορεί να διασχίσει στρατός, ανατολικότερα εκεί που τελειώνει η έρημος οι ορδές των Μογγόλων επιτίθενταν στους Κινέζους, οι οποίοι για την άμυνα τους έκτισαν το Σινικό τείχος. Οι Μογγόλοι είχαν κατακτήσει την Κίνα για αρκετούς αιώνες.
ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΗΠΕΙΡΟΣ
Αν και η ακτογραμμή της είναι πολύ μεγάλη, είναι σχεδόν ευθύγραμμη ώστε να έχει λίγα φυσικά λιμάνια. Οι περισσότεροι ποταμοί της δεν είναι πλωτοί, διότι καταρράκτες εμποδίζουν τους πλόες των καραβιών, γεγονός που εμποδίζει την επικοινωνία και την μεταφορά προϊόντων μεταξύ των λαών της.Το ίδιο συμβαίνει με την ύπαρξη της ερήμου Σαχάρας που καταλαμβάνει σχεδόν τη βόρεια Αφρική ή την έρημο Καλαχάρι στη νοτιοδυτική Αφρική (Ναμίμπια ...) την προβληματική υποσαχάρια περιοχή Σαχέλ, το τροπικό δάσος στην κεντρική Αφρική, το δεύτερο στο κόσμο μετά αυτό του Αμαζονίου. Κλίμα δύσκολο στη μεγαλύτερη επικράτεια του, που ευνοεί την άγρια πανίδα, τα κουνούπια και ανάπτυξη ασθενειών, που η έλλειψη οργανωμένου συστήματος υγείας στις περισσότερες χώρες, δυσκολεύει την καταπολέμηση τους. Η ύπαρξη πολλών φυλών και γλωσσών τη διαιρούν κι εμποδίζουν την ανάπτυξη τους, αν και τις τελευταίες δεκαετίες ο ερχομός των Κινέζων συνδυάστηκε με μεγάλα έργα υποδομής σε αρκετά κράτη, όπως Αιθιοπία, Ανγκόλα κι άλλα.
Στα πλεονεκτήματα της Αφρικής ανήκουν ο Νείλος, ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της γης, οι μεγάλες λίμνες της στην ανατολική Αφρική, η διώρυγα του Σουέζ που ενώνει τη Μεσόγειο με τον Ινδικό Ωκεανό, το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδος, σταθμός ανάμεσα στον Ατλαντικό και Ινδικό Ωκεανό και πάνω απ’ όλα το πλούσιο υπέδαφος της με τον τεράστιο ορυκτό του πλούτο! Πετρέλαια στη Δυτική Αφρική και Λιβύη, διαμάντια και χρυσός στη Νότια Αφρική, ουράνιο στο Σαχέλ, σιδηρομεταλλεύματα, σπάνιες γαίες για τις ψηφιακές τεχνολογίες κλπ.
Η περιοχή του ΣΑΧΕΛ
Μια από τις πιο προβληματικές περιοχές της Αφρικής και του πλανήτη είναι η περιοχή του Σαχέλ, που βρίσκεται μεταξύ της ερήμου Σαχάρας και του τροπικού δάσους της Κεντρικής Αφρικής. Η γεωγραφία, η ιστορία και η κλιματική αλλαγή συνετέλεσαν στη δημιουργία της ζώνης αυτής, γνωστής και ως υποσαχάριας Αφρικής, που διατρέχει την Ήπειρο από τη μια άκρη στην άλλη( Ατλαντικός Ωκεανός ως την Ερυθρά Θάλασσα), μήκους 6.000 χιλιομέτρων και περνά μέσα από τα κράτη Μαυριτανία, Μάλι, Νίγηρας, Τσαντ, Σουδάν. Στα αραβικά Σαχέλ σημαίνει Ακτή, διότι σε αυτήν κατέληγε η Σαχάρα, που την έβλεπαν σαν συνέχεια της θάλασσας με την άμμο της!
Το Σαχέλ χαρακτηρίζεται από βραχώδεις περιοχές με αραιή βλάστηση, αμμώδεις πεδιάδες με θάμνους, χαμηλό χορτάρι, καχεκτικά δέντρα, λίγο νερό, πηγές ποταμών κάπου-κάπου και τη λίμνη Τσαντ κοντά στα σύνορα με το τροπικό δάσος. Νομάδες βοσκοί, όπως οι Τουαρένγκ και οι Φουλάνι διασχίζουν ακόμα τα μονοπάτια που χαράχτηκαν με την πάροδο του χρόνου, ενώ καραβάνια με καμήλες επέτρεψαν το άνοιγμα μεγαλύτερων εμπορικών οδών μεταφέροντας προϊόντα από τη μια περιοχή στην άλλη, κυρίως αλάτι που βοηθούσε στη συντήρηση τροφίμων. Τότε κτίσθηκαν πόλεις σαν το Τιμπουκτού στις πηγές του ποταμού Νίγηρα, που εξάπτουν τη ρομαντική φαντασία, πολύ πριν οι Ευρωπαίοι άποικοι χαράξουν αυθαίρετα τα σύνορα των σημερινών κρατών στη Διάσκεψη του Βερολίνου το 1884-5. Μετά την απο-αποικιοποίηση, οι αρχηγοί των κυβερνήσεων της Αφρικάνικης Ενότητας αποφάσισαν το 1964 με βαριά καρδιά να διατηρήσουν τα ίδια σύνορα, φοβούμενοι μήπως τυχόν αλλαγή τους πυροδοτήσει, συγκρούσεις και πολέμους σε όλη την αφρικάνικη ήπειρο!
Σήμερα το Σαχέλ έχει μετατραπεί σε μια ζώνη εθνοτικών συγκρούσεων, όπου πολυάριθμες ένοπλες ομάδες περνούν με ευκολία τα διάτρητα σύνορα των κρατών, ενώ τζιχαντιστές υποκινούν το φανατισμό και οι αδύναμες κυβερνήσεις των χωρών αυτών δεν μπορούν να ελέγξουν τις αχανείς εκτάσεις πιο μακριά από τις πρωτεύουσες τους. Επίσης μεγάλη φτώχεια επικρατεί εκεί που η κλιματική αλλαγή με τις ξηρασίες που φέρνει λιγοστεύει τα προϊόντα που δίνει η γη, ενώ ο υπερπληθυσμός του Σαχέλ (1,1 δις.) επιτείνει το επισιτιστικό πρόβλημα. Πολλόί κάτοικοι έτσι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν κύρια προς την Ευρώπη, η οποία δεν είναι έτοιμη να τους δεχτεί. « Ό,τι συμβαίνει στο Σαχέλ, δεν μένει στο Σαχέλ» αλλά εξάγεται προς τα έξω, αναφέρει ο συγγραφέας επηρεάζοντας άλλα κράτη στην Αφρική, την Ευρώπη, την διεθνή πολιτική σκηνή.
Οι σχέσεις της Ερωπαϊκής Ένωσης με χώρες του Σαχέλ τροφοδοτούνται από τις παλιές αποικιοκρατικές σχέσεις που είχαν η Γαλλία κυρίως αλλά και η Αγγλία εκεί. Φοβούνται ότι, αν τους ξεφύγει ο έλεγχος του Σαχέλ, αυτό θα έχει υπολόγιστες συνέπειες, αφενός διότι το κενό θα τρέξουν να καλύψουν οι φανατικοί ισλαμιστές κι αφετέρου θα χάσουν τον πλούσιο ορυκτό πλούτο που κρύβει το υπέδαφος του, όπως πετρέλαιο, χρυσό από την Μπουρκίνα Φάσο, σπάνιες γαίες για τη λειτουργία των λαπτοπ, των κινητών, των επίπεδων τηλεόρασεων κλπ. Για παράδειγμα η Γαλλία προμηθεύεται φθηνό ουράνιο για τα πυρηνικά της εργοστάσια από το Νίγηρα, το τέταρτο στην κόσμο κράτος στην παραγωγή ουρανίου. Η Γαλλία σήμερα πρωτοστατεί στην αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στο Σαχέλ ζητώντας τη συνδρομή κι άλλων ευρωπαϊκών κρατών μεταξύ αυτών και της Ελλάδας. Η κατάσταση είναι εν εξελίξει ...
ΑΙΘΙΟΠΙΑ
Η γεωγραφική της θέση στην Ανατολική Αφρική, στο λεγόμενο Κέρας της Αφρικής, όπου δεσπόζει έχοντας τριγύρω άλλα μικρότερα κράτη, εγγύτατα στη μακρόστενη Ερυθρά θάλασσα που χύνεται στον Ινδικό Ωκεανό και τη χωρίζει από την Αραβική χερσόνησο, την καθιστούν χώρα-κλειδί για την περιοχή, ώστε να προσελκύει το ενδιαφέρον της Κίνας, ΗΠΑ, Αραβικών Εμιράτων, κι ά. παρόλο που η ίδια δεν έχει άμεση πρόσβαση σε θάλασσα, τις τελευταίες δεκαετίες. Το γεωγραφικό της ανάγλυφο όμως με τους 9 κύριους ποταμούς της που πηγάζουν από τα πανύψηλα βουνά της, μεταξύ αυτών και ο Γαλάζιος Νείλος, και τις 12 μεγάλες λίμνες της - οι περισσότερες πάνω στο Μεγάλο Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής – της έχουν χαρίσει τον τίτλο ο «Υδάτινος Πύργος της Αφρικής», επειδή υδροδοτεί πολλές γειτονικές χώρες.
Το Μεγάλο Ρήγμα αποτελεί μέρος του πανάρχαιου Ρήγματος, ορατού από το Διάστημα, μήκους 6.400 χιλιομέτρων, που εκτείνεται από τη Συρία ως τη Μοζαμβίκη και απειλεί με απόσχιση το Κέρας της Αφρικής από την υπόλοιπη Ήπειρο! Στην Αιθιοπία το Ρήγμα χωρίζει τη χώρα στα δυο σχηματίζοντας πανύψηλα βουνά και κοιλάδες εύφορες με μεγάλες φυτείες καφέ, όπου συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο πληθυσμό της χώρας. Οι ηγεσίες της χώρας χρόνια τώρα προσπαθούν να κτίσουν γέφυρες κυριολεκτικά και συμβολικά για να ενώσουν τη χώρα τους, που μαστίζεται από φυλετικές συγκρούσεις. Μόλις το 2018 επιλέχθηκε ως πρωθυπουργός ο Άμπι Αχμέντ, γιός μουσουλμάνου της φυλής Ορόμο και χριστιανής της φυλής Αμχάρα, που αν και τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 2019 τερματίζοντας τον πόλεμο με την Ερυθραία και τις φυλετικές συγκρούσεις στο εσωτερικό του κράτους. Η πρόσβαση στην Ερυθρά θάλασσα και η απόκτηση δικού της λιμανιού είναι ένας σημαντικός στόχος για την οικονομική ανάπτυξη της Αιθιοπίας, όσο και η καλλιέργεια της αιθιοπικής εθνικής συνείδησης πάνω από τη φυλετική ταυτότητα τους. Δυστυχώς όμως οι συγκρούσειμετά από λίγο ανανεώθηκαν.
Η Αιθιοπία, αν και ήταν μια από τις φτωχότερες χώρες της Αφρικής τον περασμένο αιώνα, σήμερα φιλοδοξεί να αναβαθμιστεί ως περιφερειακή δύναμη στο Κέρας της Αφρικής, αφού αποτελεί την πολυπληθέστερη, μεγαλύτερη, ισχυρότερη χώρα της περιοχής. Το ενδιαφέρον αρκετών κρατών για την Αιθιοπία και ιδίως των Κινέζων που κτίζουν εκεί μεγάλα έργα υποδομής, έχει ήδη αναβαθμίσει τη διεθνή θέση της. Για παράδειγμα το ηλεκτρικό σιδηροδρομικό δίκτυο 725 χιλιομέτρων που ενώνει το λιμάνι του Τζιμπουτί στο ομώνυμο κράτος-πόλη στην Ερυθρά θάλασσα με την πρωτεύουσα της Αιθιοπίας Αντίς Αμπέμπα κτισμένη ψηλά στα υψίπεδα των βουνών της! Ένα ακόμα τεχνολογικό θαύμα είναι στα σκαριά: το Φράγμα της Μεγάλης Αιθιοπικής Αναγέννησης για παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, κοντά στα σύνορα με την Αίγυπτο και τις πηγές του Γαλάζιου Νείλου, γεγονός που έχει φέρει σε ένταση τις δυο χώρες!
Η Αιθιοπία είναι μια χώρα με πολιτισμική αλληλεπίδραση με την αντίπερα όχθη της Ερυθράς θάλασσας στην οποία οφείλει την ιουδαϊκοχριστιανική παράδοση της. Ο ιδρυτικός μύθος του πολιτισμού τους είναι ο δεσμός του βασιλιά Σολομώντα με τη βασίλισσα του Σαβά, από τον οποίο γεννήθηκε ο Μενελίκ, γενάρχης της βασιλικής δυναστείας τους που έφθασε μέχρι τον Χαϊλέ Σελασιέ που πέθανε το 1975. Η αυτοκρατορία του Αξούμ (100-940 μ.Χ), οι σχέσεις με Βυζάντιο είχαν προηγηθεί πολύ πριν την έλευση του μουσουλμανισμού στην περιοχή. Τέλος η Αιθιοπία περηφανεύεται ότι είναι η κοιτίδα του ανθρωπίνου γένους, αφού στα εδάφη της ανακαλύφθηκε το 1974 ο σκελετός ενός ανθρωποειδούς θηλυκού πιθήκου της υποοικογένειας των ανθρωπίδων που μπορούσε να περπατά όρθιος στα δυο του πόδια, ηλικίας 3,2 εκατομμυρίων ετών! Οι επιστήμονες τη βάφτισαν Λούσι και η εικόνα της στην αφίσα του Εθνικού Μουσείου της Αιθιοπίας καλωσορίζει τους τουρίστες - που επισκέπτονται τη χώρα με τα 9 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς - γράφοντας «Η Λούσι σας καλωσορίζει στο σπίτι σας»!
ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ
Η Σαουδική Αραβία είναι μια χώρα στην οποία περισσεύει το Πετρέλαιο και η Άμμος. Δυο μεγάλοι έρημοι, η μια στα βόρεια και η άλλη στα νότια ενώνονονται με μια τρίτη στενότερη στα ανατολικά. Η έρημος στα νότια, γνωστή ως το Άδειο Τετράπλευρο έχει έκταση ίση με τη Γαλλία, είναι ανεξερεύνητη και μόλις το 1931 διέσχισε τμήμα της ένας Άγγλος εξερευνητής ενώ ο αυτοκινητόδρομος που ενώνει το κράτος του Ομάν με την πρωτεύουσα Ριάντ ολοκληρώθηκε το 2018! Κατοικήσιμες είναι οι περιοχές προς την Ερυθρά θάλασσα, όπου υπάρχουν οι πόλεις Τζέντα, Μέκκα και Μεδίνα, λίγες στενές πεδιάδες στην Ερυθρά και πιο πυκνοκατοικημένες οι ορεινές περιοχές στα σύνορα με την Υεμένη.
Κάτω από την Άμμο όμως υπάρχει πολύ πετρέλαιο, όπου το πρώτο εξορύχθηκε μόλις το 1938 σε μια εποχή που η Δύση είχε μπει στη βιομηχανική φάση ανάπτυξης της και το είχε μεγάλη ανάγκη ως πηγή ενέργειας! Το Φεβρουάριο του 1945 ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας συμφώνησε με τον πρόεδρο Ρούσβελτ να έχουν οι ΗΠΑ εγγυημένη πρόσβαση στο πετρέλαιο της χώρας του με αντάλλαγμα την ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας από τον Οίκο των Χασεμιτών που κυβερνούσαν την Ιορδανία και το Ιράκ - που τους υποστήριζε η Μεγάλη Βρετανία – και εποφθαλμιούσαν πετρελαιοφόρες περιοχές της Σ. Αραβίας.
Ο Ίμπν Σαούντ όμως, πριν έρθει σε συμφωνία με τις ΗΠΑ, είχε στηριχθεί στους Βρετανούς για να ιδρύσει το κράτος του, μετά τον Α! Παγκόσμιο Πόλεμο (η ταινία « ο Λώρενς της Αραβίας» εμπνέεται από την εποχή εκείνη), στο οποίο έδωσε το όνομα μιας οικογένειας της δικής του βέβαια (!) και πήρε και τον τίτλο του βασιλιά. Οι Σαούντ αρχικά κατά τα τέλη 18ου αιώνα κατοικούσαν στο κέντρο της χερσονήσου και συμμαχώντας με τον Ουαχάμπ, ιεροδιδάσκαλο του Κορανίου μοίρασαν την εξουσία και ισχυροποιήθηκαν, έναντι των άλλων φυλών. Ο Ουαχαμπισμός αποτελεί την κυρίαρχη τάση του ισλαμισμού στη Σαουδική Αραβία, είναι πολύ συντηρητικός και σε σύγκρουση με τον Σιϊτισμό. Ο Ιμπν Σαούντ που πήρε πρώτος τον τίτλο του βασιλιά δημιούργησε τη σύγχρονη Σ.Αραβία. Ένωσε τις φυλές που αποτέλεσαν το κράτος του με τη δύναμη των όπλων κι όχι στη βάση μιας εθνικής ιδεολογίας κι οργάνωσε τη διοίκηση του κράτους του σε οικογενειακή βάση! Παντρεύτηκε μια κόρη από κάθε ηττημένη φυλή και από κάθε πρεσβύτερη θρησκευτική οικογένεια. Είχε 20 γυναίκες – ποτέ όμως πάνω από τέσσερις κάθε φορά- απέκτησε πάνω από 100 παιδιά κι έτσι δημιουργήθηκε ένα οικογενειακό δίκτυο που κυριαρχεί στο κράτος! Ακόμα ανέλαβε την ευθύνη του Θεματοφύλακα των δυο Ιερών Τζαμιών των ιερών πόλεων Μέκκας και Μεδίνας. Οργάνωσε την οικονομία της χώρας, δημιουργώντας μεγάλη πετρελαϊκή εταιρεία που εξελίχθηκε στη γνωστή ΑΡΑΜΚΟ εκμεταλλευόμενος το πετρέλαιο που έρρεε άφθονο στη χώρα του. Οι περισσότεροι διάδοχοι του δεν κυβέρνησαν αντάξια του, υποχωρώντας στις απαιτήσεις ενός υπερσυντηρητικού ουαχαμπισμού που καλλιέργησε τον ισλαμικό φανατισμό σε πιστούς, όπου ένας εξ αυτών ήταν και ο Οσάμα μπιν Λάντεν. Το 2017 χρίστηκε διάδοχος του θρόνου ο 31χρονος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (ΜΒS) , ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο που απασχολεί συχνά τον Τύπο, όπως με την απαγωγή και δολοφονία του δημοσιογράφου Κασόγκι στην Πρεσβεία της Σ.Αρ. στην Κων/λη.
Πως θα πορευτεί λοιπόν η Σαουδική Αραβία τον 21ο αιώνα, που το πετρέλαιο πρέπει να αντικατασταθεί από τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας;
Και ποιος ο ρόλος της στην ευαίσθητη περιοχή της Μέσης Ανατολής, που μαστίζεται από κάθε λογής συγκρούσεις, εθνοτικού και θρησκευτικού τύπου; Ποιες οι σχέσεις της με τους γειτονικούς λαούς και ιδίως το σιϊτικό Ιράν που έχει αναδειχθεί σε υπ΄αριθμό 1 εχθρό της;
ΙΡΑΝ
Δυο είναι τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά του Ιράν: πρώτον τα βουνά που εκτείνονται κατά μήκος των συνόρων της, η οροσειρά Ζάκρος από τη πλευρά του Περσικού κόλπου που συνεχίζει προς Ιράκ, Τουρκία στρίβοντας προς Αρμενία, και τα όρη Ελμπρούζ παράλληλα με την ακτογραμμή της Κασπίας Θάλασσας καταλήγοντας στα σύνορα με Τουρκμενιστάν κι Αφγανιστάν. Δεύτερον οι Αλμυροί Έρημοι η μια βόρεια ακούγοντας και στο ωραίο όνομα «Η πεδιάδα της Απόγνωσης» και η άλλη η μεγαλύτερη προς το Αφγανιστάν, Πακιστάν μήκους 800 χιλιομέτρων και πλάτους 320 περίπου! Το άγονο κι αδυσώπητο τοπίο είναι ο λόγος που οι κατοικημένες περιοχές βρίσκονται στις βουνοπλαγιές των βουνών, σε υψίπεδα σχετικά εύφορα, και στο μυχό του Περσικού κόλπου, όπου χύνονται οι ποταμοί Σατ αλ Αράμπ και Καρούν ενώ μεγάλες εκτάσεις με έλη συμπληρώνουν το γεωγραφικό ανάγλυφο νοτιότερα! Το 1/10 της χώρας καλλιεργείται μόνο, και η άρδευση τους δύσκολη. Η υδροδότηση των αστικών περιοχών γίνεται με σήραγγες σκαμμένες στις βουνοπλαγιές και μικρά κανάλια που φθάνουν ως αυτές.
Δύσκολο να κατακτηθεί μια χώρα με τέτοιο γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά είναι ευκολότερο γι αυτούς που την κατοικούν να εισβάλλουν στη γειτονική εύφορη Μεσοποταμία κι ακόμα πιο πέρα ως τα παράλια της Μεσογείου και την Αίγυπτο. Η ίδρυση της Περσικής Αυτοκρατορίας έτσι ξεκίνησε το 550 π.Χ και διήρκεσε δυο αιώνες ως το 331 όπου ο Μέγας Αλέξανδρος την κατέκτησε οριστικά. Στη συνέχεια τα συγγενικά φύλα των Περσών, Πάρθοι επί Ρωμαίων, Σασσανίδες επί Βυζαντίου αποτελούσαν πάντα το τελευταίο σύνορο των αυτοκρατοριών και ποτέ δεν αφομοιώθηκαν από άλλους λαούς. Ακόμα κι όταν οι Άραβες έφθασαν στη χώρα τους, δέχτηκαν το μωαμεθανισμό τον 7ο αιώνα αλλά αργότερα το 1501 επί δυναστείας Σαφαβιδών επίσημη θρησκεία ορίστηκε το σιιτικό Ισλάμ ως αντίδραση στο σουνιτισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που τους απειλούσε. Ο Περσικός πολιτισμός στη διάρκεια των αιώνων ξεχώριζε αποκτώντας τα δικά του χαρακτηριστικά κάθε φορά (π.χ ζωοραστρισμός) και αφομοιώνοντας δημιουργικά στοιχεία άλλων λαών με τους οποίους ήλθαν σε επαφή ( Μογγόλοι, Ινδοί ... ).
Το σύγχρονο Ιράν έχουν σημαδέψε δυο γεγονότα: Το πρώτο η ανακάλυψη του πετρελαίου μετά τον Α! Παγκόσμιο Πόλεμο, η εξόρυξη του από τους Βρετανούς και η πώληση του μέσω της νεοιδρυθείσης βρετανο- ιρανικής εταιρείας, γνωστής αργότερα ως BP. Το 1925 ένας στρατιωτικός ο Ρεζά Παχλεβί ανακηρύσσεται Σάχης, προσπαθεί να εκσυγχρονίσει το κράτος και το μετονομάζει σε Ιράν για να αντικατοπτρίζονται έτσι οι πολλές εθνοτικές ομάδες της που αποτελούν το 40/100 του πληθυσμού της. Ο έλεγχος όμως των πετρελαίων παραμένει στους Βρετανούς. Γράφει ο Τσώρτσιλ « Η τύχη μας έφερε ένα δώρο από τη χώρα των παραμυθιών που ούτε στα πιο τρελά μας όνειρα δεν είχαμε φανταστεί»! Το 1951-1953 ο νεοεκλεγείς πρθυπουργός Μοσάντεκ εθνικοποιεί τα πετρέλαια της χώρας του αλλά ανατράπηκε από πραξικόπημα που οργάνωσαν οι Άγγλοι με τους Αμερικανούς, που βοήθησαν το νεαρό Σάχη που είχε διαδεχτεί τον πατέρα του, να ισχυροποιηθεί και κυβερνήσει για 26 χρόνια μέχρι που ανατράπηκε από την Ιρανική Επανάσταση το 1979, η οποία έφερε στην εξουσία τον Αγιοταλάχ Χομεϊνί. Έκτοτε τα ιρανικά πετρέλαια αντιμετωπίζουν τις δυτικές κυρώσεις στην εμπορία τους.
Το δεύτερο γεγονός είναι η επικράτηση του σιιτισμού, μιας αυστηρής εκδοχής του μωαμεθανισμού, όπου ο θρησκευτικός ηγέτης Χομεϊνί κατέχει την πολιτική και θρησκευτική εξουσία της χώρας εγκαθιδρύοντας στην ουσία ένα θεοκρατικό καθεστώς. Το σημερινό Ιράν προσπαθεί να εξάγει την πολιτικοθρησκευτική ιδεολογία του σε άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής από το Ιράκ, Συρία, Λίβανο (Χεζμπολαχ), Παλαιστίνη, Υεμένη (υπερσπίζοντας αντάρτες Χούθι)έτσι ώστε οι σχέσεις του με Ισραήλ, Σαουδική Αραβία και άλλα κράτη να είναι δύσκολες. Το πυρηνικό του πρόγραμμα επίσης προκαλεί την μήνιν των ΗΠΑ.
ΕΛΛΑΔΑ:
Για την γεωπολιτική αξία της πατρίδας μας, προτιμώ να ξεκινήσω από την αξιολογική κρίση του συγγραφέα γι αυτήν σ.214 «Η Ελλάδα παραμένει ένα ξεχωριστό φιλέτο γης για τις ξένες δυνάμεις» αφού η γεωγραφική της θέση πάνω στο σταυροδρόμι που συναντώνται Ευρώπη κι Ασία κι απ΄ όπου περνούν οι δρόμοι Βορρά-Νότου κι Ανατολής - Δύσης «την καθιστούν πολύ σημαντική για την Ρωσία, την Ε.Ε, το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ». Μια σημαντική γεωγραφική θέση στον πλανήτη, που οι Έλληνες την «ξεχνούν» ή οι εκάστοτε ισχυροί της Γης «Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Οθωμανοί, Βρετανοί, Ρώσοι, Αμερικανοί έκαναν ό,τι μπορούσαν για να εμποδίσουν την Ελλάδα να πάρει την τύχη της στα χέρια της και να επιστρέψει στο γεωπολιτικό παιχνίδι. Όλες ήθελαν να ελέγχουν το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και μια αδύναμη Ελλάδα τους εξυπηρετούσε απόλυτα» αναφέρεται στη σ.194 Ένα αίσθημα εθνικής καχεξίας φροντίζουν κάποιοι παράγοντες να καλλιεργείται χρόνια τώρα με εξαίρεση τις κορόνες της εθνικής έπαρσης μας!
Αντίθετα η ηγεσία της Τουρκίας από την εποχή εκλογής του Ερντογάν στην εξουσία το 2001, κι ενώ η ΕΣΣΔ είχε διαλυθεί το 1991, αντελήφθη γρήγορα ότι οι γεωπολιτικές ισορροπίες άλλαζαν και έκτοτε φροντίζει να παίρνει μέρος στο νέο γεωπολιτικό παιχνίδι που παίζεται. Ο Νταβούτογλου γράφει το βιβλίο «Στρατηγικό στρέφεται στο νεο-οθωμανισμό φιλοδοξώντας να κάνουν περιφερειακή δύναμη την Τουρκία. Τα πλεονεκτήματα της γεωγραφικής της θέσης, πάνω στο σταυροδρόμι Βορρά-Νότου, Ανατολής-Δύσης (Στενά Βόσπορου και Δαρδανελίων) αντελήφθη ότι χωρίς τον έλεγχο του Αιγαίου πελάγους η Τουρκία δεν μπορεί να το παίξει περιφεριακή δύναμη, από τα Βαλκάνια ως τη Μέση Ανατολή, βορειοανατολική Αφρική, Κεντρικής Ασίας. Γι αυτό έχει λυσσάξει με τη θεωρία της Γαλάζιας Πατρίδας που εφηύρε! Η καταγωγή των Τούρκων είναι από τις στέπες της κεντρικής Ασίας και στο ...εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία. Δεν έχουν κουλτούρα θάλασσας. Γίνεται έτσι όμως πολύ επικίνδυνη για μας τους Έλληνες κι εμείς έχουμε γίνει πολύ ανεκτικοί!
«Τα βουνά και η θάλασσα είναι τα κλειδιά για να κατανοήσουμε τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας στον κόσμο από την αρχαιότητα ως σήμερα» επισημαίνει ο συγγραφέας. Τα βουνά καθιστούν αδύναμη την κατάκτηση της δίνοντας την ευκαιρία της άμυνας με ανταρτοπόλεμο, οι δε θάλασσες ευνοούν την άμυνα της χώρας με το ναυτικό. Τα νησιά της, τα περισσότερα στο Αιγαίο που το περικυκλώνουν και το καθιστούν ελληνική λίμνη, όπως πολλοί χαρακτηρίζουν το Αιγαίο. Νησιά Βόρειου Αιγαίου (Λήμνος, Σαμοθράκη ...), Ανατολικού (Λέσβος, Χίος, Σάμος ...), Νοτιοανατολικού(Δωδεκάνησα), εκ των οποίων η Κάρπαθος κι η Κάσος μαζί με την Κρήτη καθιστούν κλειστή λίμνη το Αιγαίο. Οι δε Σποράδες και Κυκλάδες στο κέντρο του Αιγαίου συμπληρώνουν το ελληνικό αρχιπέλαγος με τα Κύθηρα ως όριο μεταξύ Αιγαίου και Ιονίου πελάγους.
Τα νησιά αυτά έχουν μεγάλη στρατηγική σημασία γιατί πολλαπλασιάζουν την στρατηγική ισχύ της Ελλάδας μέχρι τη Μέση Ανατολή με τις κατάλληλες στρατιωτικές δυνάμεις που μπορούν να φιλοξενούν γι αυτό τα αποκαλούν αβύθιστα αεροπλανοφόρα! Ο συγγραφέας κλείνει τα κεφάλαια Ελλάδα- Τουρκία αναφερόμενος στη διαφορετική καταγωγή και ιστορία των δυο λαών: των Ελλήνων που η μοίρα τους έταξε δίπλα στη θάλασσα από την αρχαιότητα ως σήμερα και των Τούρκων όταν εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας πολύ αργότερα κατά το 10 αι. μ. Χ αλλά εξαπλώθηκαν γρήγορα ως τη Βιέννη και Μέση Ανατολή. Ο συγγραφέας στέκεται στην προσωπικότητα του Ερντογάν, τον οποίο χαρακτηρίζει δικτάτορα μετά το πραξικόπημα του 2016 και εθνικιστή, οπαδό του νεοοθωμανισμού που ονειρεύεται και επιδιώκει την κυριαρχία της Τουρκίας μέσα στα πλαίσια Οθωμανικής κυριαρχίας της κι αναρωτιέται κατά πόσο οι στόχοι του αυτοί μπορεί να συμβαδίσουν με τον προστάτη των μουσουλμάνων σουνιτών ολόκληρης της περιοχής που θέλει να ελέγχει. Η ίδρυση κουρδικού κράτους είναι κάτι που τον καίει γιατί προμηνύει απώλεια σημερινών τουρκικών εδαφών. Απρόβλεπτος δημιουργεί προβλήματα με τους γείτονες λαούς, αναστατώνει Μεγάλες Δυνάμεις ... το μέλλον όπερ δείξαι.
ΑΡΚΤΙΚΗ
Είναι η περιοχή γύρω από το Βόρειο Πόλο της Γης, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας είναι θάλασσα παγωμένη, ο Αρκτικός Ωκεανός. Αρχίζει από τον Αρκτικό Κύκλο στις 66 ως τις 90 μοίρες Βόρειο γεωγραφικό πλάτος, όπου η Πολική Νύχτα μπορεί να διαρκέσει ως 6 μήνες και εναλλάσσεται με την αντίστοιχη Πολική Μέρα, που ο ’Ηλιος (ονομαζόμενος του Μεσονυχτίου) μπορεί να φωτίζει μέχρι και 6 μήνες το καλοκαίρι. Πέρα από τον Αρκτικό κύκλο, με ισοθερμική γραμμή τους 10 βαθμούς Κελσίου τον Ιούλιο μήνα, δεν φυτρώνουν δέντρα. Παρόλο τις αντίξοοες συνθήκες ζωής, πολικό ψύχος, παγετώνες, συνεχόμενο σκοτάδι ή συνεχόμενο φως, αφιλόξενο περιβάλλον κάποιες περιοχές νοτιότερα κατοικούνται, που ανήκουν στις εξής χώρες: Αλάσκα (ΗΠΑ) – Καναδάς - Γροιλανδία (Δανία)– Νορβηγία – Ρωσία. Κοντά σε αυτές η Σουηδία, η Φιλανδία και η Ισλανδία που δεν συνορεύουν με τον Α.Ωκεανό. Ακόμα άλλες 12 χώρες έχουν οριστεί μόνιμοι παρατηρητές –μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, μεταξύ αυτών η Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, ενώ υπάρχει και η θεωρία ότι η Αρκτική πρέπει να είναι ανοικτή σε όλες τις χώρες, διότι αποτελεί κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας.
Οι παγετώνες όμως, που την καλύπτουν και που σφύζουν από μικροοργανισμούς, τις τελευταίες δεκαετίες άρχισαν να λιώνουν λόγω κλιματικής αλλαγής. Ο Βόρειος παγωμένος Ωκεανός αρχίζει και γίνεται πλωτός για τη ναυσιπλοία αρκετούς μήνες το χρόνο, συντομεύοντας έτσι τη διαδρομή μεταξύ Ατλαντικού και Ειρηνικού Ωκεανού, μεταξύ Κίνας - ευρωπαϊκών κρατών, ΗΠΑ ... χωρίς να χρησιμοποιούνται η Διώρυγα του Παναμά, του Σουέζ κι ο Ινδικός ωκεανός! Το γεγονός αυτό προσέδωσε μεγάλη γεωπολιτική αξία στον Αρκτικό Ωκεανό. Επιπλέον κάτω από τα παγωμένα εδάφη της Αρκτικής όλο κι ανακαλύπτονται πλούσια κοιτάσματα σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο, χρυσό, νικέλιο, σίδηρος, ψευδάργυρος. Έτσι οι χώρες που έχουν πρόσβαση στην Αρκτική ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τη μοιρασιά. Τη μερίδα του λέοντος κατέχει η Ρωσία εξ αιτίας του μεγάλου μήκους των σιβηρικών ακτών της, του μεγάλου στόλου των παγοθραυστικών της καραβιών (έχει 44 έναντι από ένα της ΗΠΑ, Κίνα, Νορβηγία, και 7 του Καναδά) και εξ αιτίας των πόλεων-λιμανιών της εκεί : του Αρχάγγελου και της Μπουρμάνσκ που χαρακτηρίζεται ως η Βόρεια Ενεργειακή της Πύλη.
Δυο είναι τα Περάσματα-Θαλάσσιοι Δρόμοι που ενώνουν Ατλαντικό και Ειρηνικό Ωκεανό: το Βορειοδυτικό Πέρασμα που περνά από το Αρχιπέλαγος του Καναδά και τις ακτές της Αλάσκας μέχρι να φθάσει στο Βερίγγειο Πορθμό να τον διασχίσει και να εισέλθει στον Ειρηνικό. Το άλλο είναι το Βορειοανατολικό Πέρασμα που παραπλέει τις Νορβηγικές και μετά τις Σιβηρικές ακτές μέχρι να φθάσει στο Βερίγγειο Πορθμό, να τον διασχίσει και να εισέλθει στον Ειρηνικό. Οι διαμάχες έχουν ξεκινήσει μεταξύ των συνοριακών χωρών εστιάζοντας στην κυριαρχία επί του Αρκτικού Ωκεανού, στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) τους. Για τη Ρωσία ο νέος αυτός δρόμος είναι πάρα πολύ σημαντικός, διότι αποκτά λιμάνια που για αρκετούς μήνες δεν θα είναι παγωμένα και τα οποία έχει ανάγκη για να διατηρηθεί στο ρόλο της υπερδύναμης. Ακόμα ίσως στο μέλλον να μη χρειάζεται να διέλθει ο στόλος της από το θανατηφόρο Πέρασμα GIUK (αρχικά στα αγγλικά των Γροιλανδία, Ισλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο) ο οποίος βγαίνοντας από τη Βαλτική θάλασσα κινδυνεύει στο Πέρασμα αυτό να κτυπηθεί από το ΝΑΤΟ.
ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
Συγχρόνως με την Αρκτική το γεωπολιτικό ενδιαφέρον κίνησε μια άλλη περιοχή, έξω από τη Γήινη ατμόσφαιρα, το Διάστημα! Όλα άρχισαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, όταν άρχισε η κούρσα του Διαστήματος μεταξύ τους, στη δεκαετία του 1960. Οι Ρώσοι στηριζόμενοι στις θεωρίες του αυτοδίδακτου επιστήμονα Τσιολκόφσκι, που υπολόγισε την ταχύτητα διαφυγής από τη βαρύτητα της Γης στα 8 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, έστειλαν τον πρώτο άνθρωπο στο Διάστημα σε τροχιά γύρω από τη Γη το 1961 και οι Αμερικανοί τον πρώτο άνθρωπο στη Σελήνη το 1969. Η εποποιία της κατάκτησης του Διαστήματος είχε ξεκινήσει! «Η Γη αποτελεί το λίκνο της ανθρωπότητας αλλά δεν μπορεί κάποιος να ζει στο λίκνο για πάντα» έγραφε το 1911 ο Τσιολκόφσκι, ο αποκαλούμενος και πατέρας των διαστημικών ταξιδιών.
Το ιδανικό της συνεργασίας των λαών για το Διάστημα έρχεται όμως συχνά σε σύγκρουση με τον ανταγωνισμό των Δυνάμεων που εμπλέκονται στην κατάκτηση του Διαστήματος. Το 1967 συντάσσεται η Συνθήκη του Διαστήματος, στην οποία ορίζεται ότι «η Σελήνη θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο για ειρηνικούς σκοπούς και ότι το Διάστημα δεν υπόκειται σε εθνική οικειοποίηση με απαιτήσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων χρήσης, κατάληψης ή άλλο μέσο». Έκτοτε πολλά έχουν αλλάξει. Κατασκευάστηκαν δορυφορικοί σταθμοί που μας πληροφορούν για την εξέλιξη των καιρικών συνθηκών, που συνδέουν τις τηλεφωνικές, τηλεοπτικές και διαδικτυακές επικοινωνίες πάνω στη Γη, που χρησιμοποιούν ραντάρ για να εντοπίζονται σημεία στρατιωτικού και αστρονομικού ενδιαφέροντος. Δίπλα στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό υπάρχουν και άλλοι διαστημικοί σταθμοί που ελέγχονται από ένα κράτος και τελευταία πάμπλουτοι ιδιώτες σαν τον Έλον Μασκ και τον Τζεφ Μπέζος φιλοδοξούν να αποκτήσουν τον δικό τους διαστημικό σταθμό για να οργανώνουν προς το παρόν τουριστικά ταξίδια με θέα τον πλανήτη Γη και αποβλέποντας στο μέλλον στην εκμετάλευση των φυσικών πόρων και της ενέργειας της Σελήνης και του Άρη!
Εκατό περίπου χρόνια μετά την εμφάνιση της γεω-πολιτικής επιστήμης αρχίζει να αναδύεται η αστρο-πολιτική, η οποία έχει χωρίσει το Διάστημα σε ζώνες:
Στο κέντρο βρίσκεται η Γή- ή Τέρρα και γύρω από αυτή το Γήινο Διάστημα ή Γήινη Τροχιά, η οποία χωρίζεται σε Χαμηλή, Μέση και Υψηλή. Τη διαδέχεται η Τροχιά της Σελήνης σε ύψος 385.000 χιλιομέτρων και μετά η Ηλιακή Τροχιά. Το ενδιαφέρον σήμερα εστιάζεται στη Χαμηλή Τροχιά της Γης από τα 160- 2.000 χιλιόμετρα όπου έχουν τοποθετηθεί όλοι οι επικοινωνιακοί και στρατιωτικοί δορυφόροι! «Όποιος ελέγχει λοιπόν τη Χαμηλή Γήινη Τροχιά ελέγχει το κοντινό στη Γη Διάστημα. Κι όποιος ελέγχει το κοντινό στη Γη Διάστημα, κυβερνά τη Γη και ελέγχει τη μοίρα της ανθρωπότητας» αποφαίνεται ο καθηγητής αστροπολιτικής Έβερετ Ντόλμαν.
Ποιο είναι το όριο όμως από το οποίο ξεκινά το Διάστημα; Επειδή η ατμόσφαιρα της Γης δεν εξαφανίζεται απότομα αλλά συνεχίζει να υπάρχει πιο αραιή, η ΝΑΣΑ το ορίζει στα 80 χιλιόμετρα από την επιφάνεια της θάλασσας ενώ η Διεθνής Αεροναυτική Ομοσπονδία με έδρα την Ελβετία λέει ότι αρχίζει στα 100 χιλιόμετρα. Η μη οριστική συμφωνία μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στο μέλλον. Λόγου χάρη σε περίπτωση πολέμου, όπου κάποια εμπόλεμη χώρα μπορεί να παραβιάσει το όριο και να εκτοξεύσει πυραύλους σε άλλη πιο αδύναμη χώρα. Στη δεκαετία του 1980 εγκαινιάστηκε η στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος με την κατασκευή δορυφορικών όπλων από τις ΗΠΑ που θα την προστάτευαν από τυχόν επίθεση με πυρηνικά όπλα. Και σήμερα δεν μιλάμε μόνο για τους διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους αλλά για υπερηχητικούς πυραύλους που ξεπερνούν 20 φορές την ταχύτητα του ήχου και για αντιυπερηχητικά λέιζερ που θα τους εντοπίζουν προτού αυτοί πλήξουν το στόχο τους! Ένας πόλεμος των Άστρων, όπως αποκαλέστηκε τότε ο πόλεμος στο Διάστημα θα συνταράξει τη Γη όμως!
Το τι σχεδιάζουν για το μέλλον στο κοντινό μας Γήινο Διάστημα ξεπερνούν τα έργα επιστημονικής φαντασίας: ξενοδοχείο πεντάστερο πάνω σε διαστημικό σταθμό, νέα όπλα διαστημικά, βάση στο Φεγγάρι, εξορύξεις σπάνιων γαιών και άλλων μεταλλευμάτων, ανάπτυξη μεγαλύτερων ταχυτήτων με κατασκευή μικρών σκαφών, εξερεύνηση των μονοπατιών του Διαστήματος που δεν περιέχουν ραδιενέργεια και κάνουν πιο ασφαλή τα ταξίδια κλπ. «Κάθε επαναστατική ιδέα περνά από τρεις φάσεις στα μάτια των επικριτών της: δεν πρόκειται να γίνει ποτέ ή θα μπορούσε να γίνει αλλά δεν άξιζε τον κόπο, και τρίτον το έλεγα από την αρχή ήταν καλή ιδέα» έγραψε ο Άρθρουρ Κλάρκ συγγραφέας έργων επιστημονικής φαντασίας. Ο άνθρωπος πάντα κοιτάζει ψηλά στο βάθος του νυχτερινού ουρανού κι ονειρεύεται. Οι ανταγωνισμοί όμως διακινδυνεύουν να καταστρέψουν ένα ελπιδοφόρο μέλλον για την ανθρωπότητα!
Τελικά άξιζε τον κόπο η ανάγνωση των βιβλίων «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας» και «Η Δύναμη της Γεωγραφίας» του Τιμ Μάρσαλ, διότι εμπλούτισε την οπτική μας στην προσέγγιση των πολιτικών κι ιστορικών γεγονότων. Η Γεωγραφία δεν αλλάζει, γι αυτό πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας το γεωγραφικό χώρο μέσα στον οποίο δρούμε πρσπαθώντας είτε να τον εκμεταλλευτούμε είτε να τον εξουδετερώσουμε, αν μπορούμε. Δυο βιβλία γραμμένα σε απλή γλώσσα και με χάρτες που συνοδεύουν κάθε ενότητα, έκαναν εύληπτο το περιεχόμενο τους. Κλείνοντας πληροφορώ τους αναγνώστες μου ότι στην ανάγνωση μου αυτή δεν κατέγραψα κι άλλες χώρες του πλανήτη , όπως τη Βραζιλία, Κορέα-Ιαπωνία, Ινδία -Πακιστάν, Αγγλία, Αυστραλία, Νότια Αφρική αποφεύγοντας να κουράσω τον αναγνώστη.
Σούλη Αγγελική, φιλόλογος
Αθήνα- Ζάκυνθος 14-7- 2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου