Κλιματική αλλαγή και ενεργειακή μετάβαση

Ο πλανήτης Γη νοσεί βαριά, έχει ανεβάσει υψηλό πυρετό!

Μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη σωτηρία του πλανήτη Γη, πριν να είναι πολύ αργά!

Με την ευκαιρία  της Παγκόσμιας Συνδιάσκεψης για το κλίμα στη Γλασκώβη της Σκωτίας που πραγματοποιείται αυτές τις μέρες (Νοέμβρης 2021) αναρτώ ένα δοκίμιο μου για την Κλιματική Αλλαγή, βασισμένο στα παρακάτω τρία βιβλία που διάβασα το καλοκαίρι, αφού καύσωνες- πυρκαγιές- πλημμύρες  πλήττουν διαρκώς τον Πλανήτη μας τα τελευταία χρόνια και απασχολούν την διεθνή ειδησεογραφία και  κοινή γνώμη:
1. «Ακατοίκητη Γη» υπότιτλος Μια ιστορία του μέλλοντος, Ντέιβιντ Ουάλλας-Ουέλς, εκδ. Μεταίχμιο, 2019.
2. «Στις Φλόγες» υπότιτλος Το καυτό θέμα της κλιματικής αλλαγής, Ναόμι Κλάιν, εκδ. Κλειδάριθμος, 2020.
3. «Πως να αποφύγουμε την κλιματική καταστροφή» Μπιλ Γκέητζ, εκδ.Πατάκη, 2021

Τρία βιβλία που με βοήθησαν να εμβαθύνω στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και εμπλούτισαν το λεξιλόγιο μου με νέες λέξεις–κλειδιά, που ορίζουν τις καινούργιες έννοιες που απαιτεί η προσέγγιση της κλιματικής αλλαγής. Συγχρόνως μου προκάλεσαν πλήθος συναισθημάτων φόβο και τρόμο για επερχόμενες καταστροφές, οργή και θυμό για τους μεγάλους που ρυπαίνουν τον πλανήτη και τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής, έκπληξη κι απορία για τεχνολογίες που μηχανεύνονται κάποιοι για να σωθεί ο πλανήτης, απογοήτευση αλλά και ελπίδα για τη στάση του ανθρώπου μπροστά στην ασύμμετρη αυτή απειλή κατά της ζωής του ίδιου, των παιδιών του και κάθε ύπαρξης πάνω στον πλανήτη Γη!

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Πρώτα απ΄όλα και οι τρεις συγγραφείς συμφωνούν ότι αίτιο της κλιματικής αλλαγής είναι η Υπερθέρμανση του πλανήτη, η οποία αυξήθηκε κατά τη βιομηχανική εποχή (κύρια τον 20ο και 21ο αιώνα), επειδή τότε άρχισαν να χρησιμοποιούνται μαζικά τα ορυκτά καύσιμα (άνθρακες, λιγνίτης, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) για την παραγωγή ενέργειας. Για πρώτη φορά άκουσα από την οικολογική οπτική  τους χαρακτηρισμούς «ο καπιταλισμός της Υπερθέρμανσης» και «ο καπιταλισμός των ορυκτών καυσίμων» ενώ μέχρι τώρα γνωστοί ήταν ο «χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός» ή ο «νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός» από οικονομολόγους. Πιο συγκεκριμένα η καύση των ορυκτών αυτών απελευθερώνει αέρια στην ατμόσφαιρα, τα λεγόμενα αέρια του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, πρωτοξείδιο αζώτου, μεθάνιο, φθοριούχα αέρια ...), τα οποία αργούν πολύ να διαλυθούν κι έτσι σχηματίζουν κάτι σαν μεμβράνη που σκεπάζει τον πλανήτη και εμποδίζει τη θερμότητα από τις ακτίνες του ήλιου να διαχυθεί έξω στην ατμόσφαιρα, μετατρέποντας έτσι τον πλανήτη σε θερμοκήπιο! Ζούμε δηλαδή μέσα σε ένα θερμοκήπιο που το καλοκαίρι που η θερμοκρασία του ανεβαίνει και γίνεται ανυπόφορη με τους καύσωνες, αισθανόμαστε τότε σαν να μας σκεπάζει μια κουβέρτα μάλλινη κι αλοίμονο μας! Ο Μπιλ Γκέητζ αναφέρει ότι κάθε χρόνο προστίθενται 51 δισεκατομμύρια τόνοι αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα κι αν θέλουμε να αποφύγουμε την καταστροφή πρέπει να μηδενίσουμε (!) τις εκπομπές αυτών των αερίων μέχρι το 2050!



Οι επιστήμονες παρακολουθούν τη «μέση, παγκόσμια, ετήσια επιφανειακή, θερμοκρασία» του πλανήτη Γη από τις αρχές του 20ου αιώνα και έχουν κρούσει ήδη τον κώδωνα του κινδύνου: αυτή να μη ξεπεράσει τους 2 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100 αλλά τελευταία έχουν κατεβάσει το όριο ως το 2050 γιατί αυτή έχει ανέβη περισσότερο από τις αρχικές τους προβλέψεις κατά 1,1 βαθμούς (13ο Κελσίου έχει χαρακτηριστεί ως η ιδανική για τις ΗΠΑ αλλά έχει φτάσει στους 14,1). Και οι τρεις συγγραφείς συμφωνούν επίσης ότι ο άνθρωπος ευθύνεται για την Υπερθέρμανση του πλανήτη με την παρέμβαση του στη Φύση σε τέτοιο σημείο που ξεχνώντας την πανάρχαιη αντίληψη για σεβασμό προς τη Μητέρα-Φύση κυριάρχησε επί αυτής μολύνοντας και καταστρέφοντας το έδαφος της, τα νερά της, την ατμόσφαιρα, τη βιοποικιλότητα, τα οικοσυστήματα της, το κλίμα της! Και υπάρχουν φωνές ειδικών που ομιλούν για μια νέα γεωλογική περίοδο την "ανθρωπόκαινο", στην οποία έχει εισέλθει ο πλανήτης Γη! Εκεί που χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να αλλάξουν οι γεωλογικές περίοδοι της Γης και να σχηματιστεί η Φύση και η ατμόσφαιρα που επέτρεψε τη δημιουργία ζωής, τώρα μέσα σε 250 ή ακριβέστερα στα 100 τελευταία χρόνια άλλαξαν οι κλιματικές συνθήκες και απειλείται η ύπαρξη της ζωής στο μοναδικό αστέρι στο Σύμπαν -απ΄όσα γνωρίζουμε- που μπορεί να φιλοξενεί τη ζωή! Αν αυτό δεν είναι η ύψιστη ύβρις του ανθρώπου, τότε τι είναι;


Και οι τρεις συγγραφείς συμφωνούν επίσης στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, στις οποίες άλλος στέκεται περισσότερο κι άλλος λιγότερο:

Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Ουάλλας –Ουέλς στην «Ακατοίκητη Γη» εστιάζει σε αυτές και τις προβάλλει φοβούμενος ότι, αν η θερμοκρασία της Γης συνεχίσει να αυξάνεται, αυτή θα γίνει ακατοίκητη για κάθε μορφή ζωής στο πολύ κοντινό μέλλον.
Παρομοιάζει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής με ένα « ντόμινο καταστροφής» που η μια επιμέρους ή τοπική καταστροφή πυροδοτεί μια άλλη. Η δύναμη της Φύσης με την οποία εκδικείται τον άνθρωπο για την χωρίς μέτρο παρέμβαση του σε αυτήν εκδηλώνεται ως μια χαοτική δύναμη που μας απειλεί: με καύσωνες και πυρκαγιές/  πλημμύρες και πνιγμούς/ πείνα και λειψυδρία/ με ωκεανούς και θάλασσες που πεθαίνουν/ με δηλητηριασμένο αέρα που εισπνέουμε/ με οικοσυστήματα που καταρρέουν/ που με τη σειρά τους προκαλούν οικονομικές κρίσεις και κοινωνικές συγκρούσεις /! Με άλλα λόγια τα άλλοτε φυσιολογικά φαινόμενα της βροχόπτωσης, της ζέστης του καλοκαιριού, της κανονικής ροής των ποταμών κλπ αρχίζουν και γίνονται αφύσικα, ακραία καιρικά φαινόμενα – ανάλογα των οποίων μέχρι τώρα γνωρίζαμε από τη Μυθολογία και τη Θεολογία μόνο!

Ο συγγραφέας Ουάλλας Ουέλς πανικοβάλλει συχνά τον αναγνώστη όταν προβάλλει τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ από την σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη μέχρι το 2100. Αν συνεχιστεί ο ίδιος ρυθμός εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, όπως και σήμερα, το χειρότερο κλιματικό μοντέλο δίνει αύξηση της θερμοκρασίας μέχρι 8 βαθμούς Κελσίου και το πιο αισιόδοξο κατά 5, έστω 4 βαθμούς. Αναφέρω ενδεικτικά: Η στάθμη των ωκεανών θα ορθώνεται σταδιακά μέχρι 60 μέτρα πλημμυρίζοντας τα 2/3 των μεγαλύτερων πόλεων του κόσμου (όπως Λονδίνο, Άμστερνταμ, Κοπεγχάγη, Στοκχόλμη, Αγία Πετρούπολη, Νέα Υόρκη, Ντουμπάϊ, Καλκούτα, Χονγκ Κονγκ ... οι ακτογραμμές θα υποχωρήσουν χιλιόμετρα εσωτερικά με αποτέλεσμα να χαθούν εδάφη κατοικήσιμα και καλλιεργήσιμα, η γη δεν θα μπορεί να παράγει καμμιά από τις τροφές που τρώμε σήμερα, στα δάση θα μαίνονται πυρκαγιές, οι ακτές θα χτυπιούνται από ισχυρότατους τυφώνες και οι τροπικές ασθένειες θα εξαπλώνονται μέχρι τον Αρκτικό κύκλο! Η Νότια Ευρώπη θα έχει μόνιμη ξηρασία, ο Νείλος θα στερέψει σχεδόν  και η καλλιέργεια σιτηρών θα είναι σχεδόν αδύνατη! Η ζωή στη Γη θα είναι μια Κόλαση για τους επιζήσαντες!
Και το επείγον της κατάστασης εντείνεται επίσης από το γεγονός ότι, κι αν ακόμα σήμερα καταφέρναμε με ένα μαγικό τρόπο να σταματήσουμε την εκπομπή των αερίων θερμοκηπίου, δεν θα μπορούσαμε να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή, -ίσως να την επιβραδύνουμε μόνο- διότι τα αέρια που έχουν εκπεμφθεί ήδη στην ατμόσφαιρα θα συνεχίσουν να υπάρχουν και να προκαλούν καταστροφές! Δεν έχουν όλα την ίδια διάρκεια ζωής, το πιο ανθεκτικό είναι το διοξείδιο του άνθρακα το 1/5 του οποίου θα συνεχίσει να υπάρχει για 10.000 χρόνια (Μπίλ Γκέητζ)!

Δεν πλήττονται όμως το ίδιο από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής όλες οι γεωγραφικές περιοχές της Γης, ανάλογα τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους, και μαζί οι λαοί που τις κατοικούν. Οι φτωχές χώρες σε αντίθεση με τις πλούσιες έχουν τις δυνατότητες να αποκαταστήσουν ζημιές που υφίστανται ακόμα και άτομα από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Μια ζώνη ξηρασίας έχει ήδη σχηματιστεί γύρω από τον Ισημερινό κύκλο στην Αφρική που επεκτείνεται μέχρι τη Μέση Ανατολή, το Μπακλαντές και η Ινδία πλήττονται από πλημμύρες ωθώντας κατοίκους των περιοχών αυτών σε κλιματικούς μετανάστες! Η εύκρατη ζώνη αρχίζει να απειλείται με τις χώρες του Νότου της Ευρώπης να κινδυνεύουν πιο πολύ ενώ η Ρωσία ευνοείται από το λιώσιμο των πάγων. Κάποιοι πολύ πλούσιοι αγοράζουν εκατοντάδες εκτάρια στη Νέα Ζηλανδία για να καταφύγουν εκεί να σωθούν αυτοί και οι οικογένειες τους, διαβάζουμε, ενώ οι φτωχότεροι απειλούνται από επισιτιστική κρίση, έλλειψη πόσιμου νερού, ασθένειες! Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες στον πλανήτη μεγαλώνουν!


             Η  γνωστή Καναδή ακτιβίστρια και δημοσιογράφος Ναόμι Κλάιν στο βιβλίο της «Στις Φλόγες» παρουσιάζει τους   αρνητές της κλιματικής αλλαγής. Και δεν συζητάμε για τους μη ενημερωμένους και αδιάφορους πολίτες που υποβαθμίζουν το φαινόμενο ακόμα κι από φόβο αλλά για τους οργανωμένους. Στο Ινστιτούτο Χάρτλαντ, μια δεξαμενή σκέψης με έδρα το Σικάγο, συνεδριάζουν από το 2008, και ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει Υπερθέρμανση του πλανήτη ή υπάρχει αλλά δεν αποτελεί πρόβλημα. Εξυφαίνουν σενάρια συνωμοσίας ενώ κάθε τόσο χρηματοδοτούνται από τους πετρελαιάδες που έχουν συμφέρον από τη χρήση των ορυκτών καυσίμων. Λένε λοιπόν ότι η αριστερά επιδιώκει να αφαιρεθεί η αμερικάνικη ελευθερία, να κτυπηθεί ο καπιταλισμός και να αντικατασταθεί από ένα είδους οικοσοσιαλισμού. Η κλιματική αλλαγή χρησιμοποιείται ως άλλος «δούρειος ίππος που στην κοιλιά του κρύβει κόκκινο μαρξιστικό κοινωνικοοικονομικό δόγμα» ή «είναι ο λόγος που θα έπρεπε να κάνουμε όλα όσα (η Αριστερά) ήθελε να κάνει έτσι κι αλλιώς». Επιχείρημα τους ότι η δράση κατά της κλιματικής αλλαγής θα καταστρέψει τον καπιταλισμό εξαφανίζοντας δουλειές και εκτινάσσοντας τις τιμές στα ύψη.


Ο πολύ γνωστός Αμερικανός Μπιλ Γκέιτς στο βιβλίο του «Πως να αποφύγουμε μια κλιματική καταστροφή» εστιάζει στις «λύσεις που έχουμε και στις καινοτομίες που χρειαζόμαστε» φράση που θέτει ως υπότιτλο του βιβλίου.
Το ζητούμενο για τον Γκέιτς είναι πώς θα φθάσουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες να μην παράγουν αέρια του θερμοκηπίου δηλαδή πώς από τους 51 διεκατομμύρια τόνους που εκπέμπουν κάθε χρόνο να φθάσουν σε μηδενικές εκπομπές αερίων ή αλλιώς σε μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα ή σε απανθρακοποίηση ( όλες συνώνυμες εκφράσεις).

Γιατί γίνεται τόσος λόγος για το διοξείδιο του άνθρακα;

Επειδή είναι το περισσότερο και μακροβιότερο κι ως τούτου πιο βλαβερό αέριο του θερμοκηπίου. Βέβαια το μεθάνιο είναι 28 φορές πιο δυνατό αλλά έχει μικρή διάρκεια ζωής, ενώ το πρωτοξείδιο αζώτου είναι 265 φορές πιο δυνατό με μικρή διάρκεια ζωής επίσης.
Το χημικό στοιχείο του άνθρακα περιέχεται σε αφθονία μέσα τα ορυκτά καύσιμα ως αποτέλεσμα της διαδικασίας σχηματισμού τους, γι αυτό εκλύεται κατά την καύση τους ως διοξείδιο άνθρακα. Επιπλέον ο άνθρακας χρησιμοποιείται πολύ για τη δημιουργία κάθε είδους υλικών γιατί σχηματίζει εύκολα δεσμούς με ευρεία γκάμα άλλων χημικών στοιχείων και κατά τις χημικές αντιδράσεις που επακολουθούν παράγεται εύκολα το διοξείδιο του άνθρακα.

Ποιες είναι λοιπόν οι ανθρώπινες δραστηριότητες και κατά πόσο η καθεμιά επιβαρύνει την ατμόσφαιρα;
Ο Γκέιτς παρουσιάζει αναλυτικά τις δραστηριότητες αυτές α. στην παραγωγή πρώτα απ’όλα της ενέργειας και συνάμα την κατασκευή υλικών και προϊόντων, β. στη μεταφορά τους και γ. στη χρήση-κατανάλωση τους και παραθέτει τον παρακάτω συνοπτικό πίνακα:

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ: Κάθε είδους παραγωγή-κατασκευή 31%

ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ 27%

ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 19%

ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ (Μετακίνηση ανθρώπων, προϊόντων) 16%

ΘΕΡΜΑΝΣΗ-ΨΥΞΗ 7%

Πιο συγκεκριμένα στις ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ περιλαμβάνει την εξόρυξη και διύλιση πετρελαίου και άλλων ορυκτών και του φυσικού αερίου. Μάλιστα επειδή τα ορυκτά καύσιμα τις τελευταίες δεκαετίες αρχίζουν να μειώνονται, αυτά αναζητούνται με την μέθοδο φράκινγκ, που επιβαρύνει περισσότερο τον περιβάλλον απ’ ότι οι προηγούμενοι τρόποι. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται η κατασκευή τσιμέντου, χάλυβα, πλαστικού, γυαλιού ... γεφυρών, φραγμάτων, κτηρίων, πλοίων, αεροπλάνων... Για παράδειγμα ο πολύς κόσμος αγνοεί ότι για την παραγωγή του τσιμέντου - το βασικό υλικό του σκυροδέματος (τσιμέντο+άμμος+νερό) με το οποίο κτίζουμε τόσο ανθεκτικά – χρησιμοποιούμε ασβεστόλιθο που τον θερμαίνουμε μέσα σε καμίνους κι από την καύση αυτή παράγεται οξείδιο του ασβεστίου (κοινώς τσιμέντο) και διοξείδιο του άνθρακα. Μάλιστα 1 τόνος τσιμέντου εκλύει 1 τόνο διοξειδίου άνθρακα στην ατμόσφαιρα!

Επίσης ο χάλυβας αυτό το τόσο εύχρηστο και φθηνό μέταλλο παράγεται από καθαρό σίδηρο+άνθρακα. Για να πάρουμε όμως τον καθαρό σίδηρο αφαιρείται το οξυγόνο από το σιδηρομετάλευμα τήκοντας το σε υψηλούς βαθμούς και τότε απελευθερώνεται διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα! Για 1 τόνο χάλυβα εκλύεται 1.8 τόνοι διοξειδίου άνθρακα!! Όσο για την εξόρυξη του φυσικού αερίου χρησιμοποιείται η μέθοδος φράκινγκ που τόσο μόλυνε το περιβάλλον, που τελευταία εγκαταλείπεται!

Ακόμα κατά την κατασκευή του πλαστικού -που χρησιμοποιείται τόσο ευρέως σήμερα- ως πρώτη ύλη χρησιμοποιούνται κατάλοιπα του πετρελαίου και κατά την επεξεργασία του δημιουργεί δεσμούς με το υδρογόνο και το οξυγόνο, που μαζί με το τελευταίο δημιουργεί διοξείδιο του άνθρακα! Στην περίπτωση όμως του πλαστικού η μισή ποσότητα του άνθρακα παραμένει στο πλαστικό και αργότερα εκλύεται στο περιβάλλον, όταν αυτό αποσυντίθεται μετά την πάροδο δεκάδων κι εκατοντάδων ετών ανάλογα το είδος του πλαστικού!

Τι μπορεί να αντικαταστήσει αυτά τα τόσο χρήσιμα υλικά; Ποια άλλα υλικά φιλικά προς το περιβάλλον κι ανθεκτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη στέγαση, για την κατασκευή μεταφορικών μέσων κλπ; ερωτήματα που ζητούν προς το παρόν απάντηση.


Πως θα παράγουμε  όμως το τόσο απαραίτητο σε όλους τους πολιτισμένους λαούς  ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ  με μηδενικές εκπομπές άνθρακα, χωρίς να χρησιμοποιούμε  ορυκτά καύσιμα ως πηγή ενέργειας του;
Το ηλεκτρικό ρεύμα εμπλέκεται σε όλες σχεδόν τις διαδικασίες παραγωγής υλικών και κατασκευών, κάνει εύκολη την καθημερινότητα μας, είναι φθηνό, προσιτό σχετικά χάρη στο δίκτυο διανομής του, αξιόπιστο (αρκεί το πάτημα ενός κουμπιού για να το έχουμε) και σχετικά ασφαλές. Ο Γκέιτς για όλα αυτά δηλώνει ερωτευμένος μαζί του! Αποτελεί μέγιστο επίτευγμα της τεχνολογίας αλλά παράγει το 27% των αερίων θερμοκηπίου! 

Η αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων από τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειες (ΑΠΕ) συναντά κάποια εμπόδια όμως: Οι ΑΠΕ ηλιακή, αιολική δεν είναι σταθερές πηγές ενέργειας αλλά μεταβλητές που σημαίνει πως μαζεύουν ενέργεια ανάλογα την ηλιοφάνεια του τόπου (χειμώνα- καλοκαίρι, μέρα-νύχτα) και την άπνοια ή την ύπαρξη ανέμων και την ένταση τους. Στον παρακάτω πίνακα συγκρίνεται η ενεργειακή απόδοση διαφόρων πηγών σε βατ ανά τετραγωνικό μέτρο.

Ορυκτά καύσιμα δίνουν από 500 ως 10.000 βατ

Πυρηνική δίνει από 500 ως 1.000 βατ

Ηλιακή δίνει από 5 ως 20 βατ

υδροηλεκτρική ενέργεια δίνει από 5-50 βατ

αιολική δίνει από 1-2 βατ

ξυλεία και άλλες βιομάζες λιγότερο από 1 βατ

Επιπλέον η ηλιακή και αιολική ενέργεια απαιτούν κάποια έκταση για να εγκατασταθούν. Ένα ηλιακό πάρκο με φωτοβολταϊκά για να παράγει την ίδια ποσότητα ηλεκτρικού ρεύματος με έναν σταθμό παραγωγής ηλεκτρισμού από ορυκτά καύσιμα θέλει 5-50 φορές μεγαλύτερη έκταση από το σταθμό , ενώ ένα αιολικό πάρκο θέλει 10 φορές μεγαλύτερη έκταση από το ηλιακό πάρκο! Το γεγονός να μη δεσμεύονται καλλιεργήσιμες γαίες ή δίπλα σε κατοικημένες περιοχές δυσχεραίνει επιπλέον την εγκατάσταση τους προς το παρόν.

Ένα άλλο ζήτημα είναι η αποθήκευση και η μεταφορά της ενέργειας από τις ανανεώσιμες πηγές που παρήγαγαν και δεν καταναλώθηκε άμεσα, που περισσεύει. Επειδή η θερμότητα του ήλιου και η δύναμη του αέρα δεν μπορούν να μεταφερθούν, η αποθήκευση τους πρέπει να γίνεται επιτόπου, μέσα σε μπαταρίες, οι οποίες όμως προς το παρόν είναι ακριβές και δύσχρηστες.


Και ο ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ μαζί με τη μαζική ΕΚΤΡΟΦΗ ΖΩΩΝ εκλύουν αέρια του θερμοκηπίου. Τη δεκαετία του 1960 άρχισε η λεγόμενη Πράσινη επανάσταση στη γεωργία – χαρακτηρισμός που χρησιμοποιήθηκε αργότερα για την προστασία του Περιβάλλοντος- διότι εφευρέθηκαν τα συνθετικά λιπάσματα με βάση το άζωτο και οι μεταλλαγμένοι σπόροι σιταριού, καλαμποκιού, ρυζιού που είχαν μεγαλύτερη αντοχή π.χ στην ξηρασία, πλημμύρες κλπ! Αυτό είχε σαν θετικό αποτέλεσμα να παραχθούν τεράστιες σοδειές προϊόντων για τον πληθυσμό της γης. Από την άλλη όμως τα φυτά και οι καρποί τους έχασαν σε θρεπτικά συστατικά (πρωτείνες κλπ ), το έδαφος έχασε τους φυσικούς ρυθμούς αναζωογόνησης του και τα αζωτούχα λιπάσματα επιβάρυναν το έδαφος και τον υδροφόρο ορίζοντα, αφού το μισό από αυτά απορροφάται από τα φυτά. Το ίδιο περίπου συνέβη και με τη μαζική εκτροφή βοοειδών, χοίρων, πουλερικών κλπ. που περισσότερο κρέας, γαλακτοκομικά, αυγά κατέκλυσαν τις αγορές. Επειδή όμως η χώνεψη της τροφής των βοοειδών γίνεται σταδιακά, αυτά εκλύουν μεθάνιο, όταν ρεύονται και πέρδονται.

Ακόμα μεγάλη έκλυση διοξειδίου του άνθρακα γίνεται, όταν καίγονται τα δάση. Τα δέντρα όσο διοξείδιο του άνθρακα είχαν συγκεντρώσει απορροφώντας το από την ατμόσφαιρα και το είχαν αποθηκεύσει στο έδαφος, αυτό το εκλύουν ξανά προς την ατμόσφαιρα όταν καίγονται! Γι αυτό η περιοχή που καίγονται τα δάση της δεν χάνει μόνο ένα πνεύμονα οξυγόνου αλλά επιβαρύνεται και με διοξείδιο του άνθρακα! Επίσης τα κλιματιστικά έχουν γίνει απαραίτητα σήμερα για τις κατοικίες και τις επιχειρήσεις ιδίως αυτές που χρησιμοποιούν μεγάλους υπολογιστές, οι σέρβερ των οποίων παράγουν θερμότητα κι ως εκ τούτου θα έλιωναν, χωρίς κλιματιστικά. Αυτά όμως χρησιμοποιούν ως ψυκτικά μέσα φθοριούχα αέρια που διαρρέουν στην ατμόσφαιρα και την επιβαρύνουν.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Τι έχουμε κάνει μέχρι τώρα ως ανθρωπότητα για να αντιμετωπίσουμε το δυσθεώρατο αυτό πρόβλημα;

Η Ναόμι Κλάιν κάνει μια ιστορική αναδρομή στην συνειδητοποίηση της κλιματικής αλλαγής επικαλούμενη το άρθρο του δημοσιογράφου Ναθαναέλ Ριτς σε ένα κυριακάτικο τεύχος του Νιου Γιορκ Μαγκαζιν τον Αυγουστο του 2018, που έκανε πάταγο με θέμα την αποτυχία μας να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή στη δεκαετία του 1980. Σύμφωνα με τον Ριτς η κλιματική αλλαγή στη δεκαετία 1979-1989, όταν άρχισε να συνειδητοποιείται από την κοινή γνώμη των ανεπτυγμένων χωρών, ήταν κατανοητή και δεκτή και οι συνθήκες ευνοϊκές για παγκόσμιες συμφωνίες μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Όμως οι άνθρωποι τα θαλάσσωσαν από κει και πέρα, ισχυρίζεται ο Ριτς, γιατί δεν θυσίασαν τις ανέσεις τους, έδιωξαν το κακό από το μυαλό τους και συνεχίζουν να συμπεριφέρονται το ίδιο με αποτέλεσμα η Φύση να εκδικείται αυτούς και τις επόμενες γενιές.
Η Κλάιν όμως έχει άλλη γνώμη. Από τα μέσα τη δεκαετίας του 1980 άρχισαν να εκδηλώνονται τα κοσμοϊστορικά γεγονότα της κατάρρευσης των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού και της επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού. «Ήταν η χειρότερη χρονική συγκυρία για να αποφασίσει η ανθρωπότητα ως πρώτη προτεραιότητα της την υγεία του πλανήτη έναντι των κερδών» που υποσχόταν ο νεοφιλελευθερισμός! 40 χρόνια νεοφιλευθερισμού ως σήμερα, γράφει, με ιδιωτικοποιήσεις, ανεξέλεκτες αγορές, παγκόσμιο εμπόριο, καταλήστευση των πόρων του Γης, αντί να μειώσουν, αύξησαν την θερμοκρασία του πλανήτη.

Ο Ουάλλας –Ουέλς γράφει ότι έχουν περάσει 75 χρόνια από το 1944 που η υπερθέρμανση του πλανήτη πρωτοαναγνωρίστηκε ως πρόβλημα και η Κλάιν ότι έχουν περάσει 33 από την πρώτη συνεδρίαση το 1988 της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή, του αποκαλούμενου IPCC αυτού του κορυφαίου επιστημονικού σώματος που συμβουλεύει κυβερνήσεις σχετικά με την κλιματική αλλαγή κι έκτοτε λίγα έχουν γίνει! Βέβαια οργανώνονται Παγκόσμιες Συνδιασκέψεις για το κλίμα υπό τον ΟΗΕ κάθε λίγα χρόνια με αρχηγούς κρατών, εκπροσώπους πολυεθνικών, ειδικούς επιστήμονες, ΜΚΟ για την προστασία της Φύσης: για πρώτη φορά στη Στοκχόλμη το 1974 ή στο Ρίο της Βραζιλίας το 1992, ή στο Κυότο της Ιαπωνίας το 1997... , ή στο Παρίσι το 2016 και αυτές τις μέρες στη Γλασκώβη. Παίρνονται αποφάσεις για να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αλλά αυτές ή είναι ημίμετρα ή δεν εφαρμόζονται πάντα απ’ όλους πχ η αποχώρηση των ΗΠΑ επί Τραμπ από τη Διάσκεψη στο Παρίσι, η άρνηση της Αυστραλίας να σταματήσει την εξόρυξη άνθρακα, η αποψίλωση μέρος του Αμαζονίου επί Μπολσονάρο, η κατασκευή έργων φαραωνικών από την Κίνα. Απ΄την άλλη λαϊκίστικες αντιλήψεις εμφανίζονται τρομοκρατώντας τον κόσμο ότι οι πολιτικές υπερ του κλίματος θα του στερήσουν το αυτοκίνητο, τις αεροπορικές πτήσεις, δεν θα επιτρέπεται η εκτροφή αγελάδων κλπ. Ο πολύς κόσμος βρίσκεται σε σύγχυση!

Σε ποιες δράσεις  εστιάζουμε  σήμερα για να σωθεί ο πλανήτης Γη;

Η Μετάβαση σε μια οικονομία μετά τον άνθρακα,ή Πράσινη Μετάβαση, ή Ενεργειακή Μετάβαση, είναι οι νέες λέξεις –έννοιες που μπαίνουν στο καθημερινό λεξιλόγιο μας και αποτελούν την ύστατη ελπίδα μας. Αυτή θα είναι μια άλλου τύπου οικονομία, βιώσιμη ή αειφόρος, κυκλική, πολλά ονόματα της έχουν δώσει αλλά η φιλοσοφία της δεν αλλάζει, πρέπει να τείνει στο μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα. Το ζητούμενο βέβαια είναι η συνύπαρξη της βιομηχανικής ανάπτυξης με την προστασία του περιβάλλοντος, χωρίς να χαθούν οι διευκολύνσεις που προσφέρει ο τεχνολογικός πολιτισμός . Και αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα που απαιτεί σύνεση και ενότητα, τη στιγμή που στην κλιματική κρίση ήλθε να προστεθεί και η ενεργειακή κρίση, αφού η ενέργεια από δω και εμπρός γίνεται πιο ακριβή και συμπαρασύρει κι όλα σχεδόν τα προϊόντα!

Ανακεφαλαιώνοντας η Πράσινη Μετάβαση πρέπει να γίνει γρήγορα μέχρι το 2050. Η ενέργεια από τις ΑΠΕ δεν φθάνει προς το παρόν να καλύψει όλη την ενέργεια που χρειάζεται η ανθρωπότητα, οπότε ή συνεχίζεται η θανατηφόρος χρήση των ορυκτών καυσίμων ή επενδύουμε στην έρευνα, ανάπτυξη των κάθε είδους γνωστών ΑΠΕ ή και άλλων πχ από τα κύματα θαλάσσης ή το υδρογόνο, και αποθήκευση της ενέργειας τους. Το υδρογόνο έχει χαρακτηριστεί ως το καύσιμο του μέλλοντος, αλλά οι έρευνες γύρω από αυτό είναι στην αρχή ακόμα! Από που θα παράγεται το υδρογόνο ως καύσιμο; Από τις ΑΠΕ (πράσινο υδρογόνο ) που έχει μηδενικές εκπομπές άνθρακα  ή από το πετρέλαιο, φυσικό αέριο (μπλέ υδρογόνο) που έχει χαμηλές εκπομπές άνθρακα;

Η κλιματική αλλαγή είναι ο καταλύτης για να περάσει η ανθρωπότητα, όση σωθεί, ή σε ένα πρωτόγονο, βάρβαρο σύστημα ή σε έναν άλλον πολιτισμό – πιο δίκαιο, πιο δημοκρατικό, που θα σέβεται τη Φύση και τον άνθρωπο! Ένα συλλογικό πρόβλημα που απαιτεί ενημερωμένους - ενεργούς πολίτες, ισχυρή πολιτική βούληση, επενδύσεις στην τεχνολογία και στην προστασία του περιβάλλοντος και συλλογική δράση. Οι ατομικές δράσεις καλές αλλά σταγόνα στον ωκεανό.


Προς την Πράσινη Μετάβαση με καινοτομίες τεχνολογικές και πολιτικές:

Ο Μπιλ Γκέιτς πιστεύει ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι αρκετά αποδοτικές γι αυτό εκ παραλλήλου πρέπει να λειτουργούν πυρηνικοί σταθμοί που δίνουν καθαρή και συνεχή ενέργεια, (μόνο που αποσιωπά ή υποβαθμίζει τους κινδύνους από την έκλυση ραδιενέργειας!) Μάλιστα μάς πληροφορεί ότι ο ίδιος ίδρυσε το 2008 την εταιρεία TerraPower στην οποία έχει επενδύσει πολλά χρήματα για τη δημιουργία πυρηνικού αντιδραστήρα σχάσης (διάσπασης ατόμων) νέας γενιάς με λιγότερους κινδύνους. Ενδιαφέρεται επίσης και για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας από την σύντηξη (ένωση ατόμων) αλλά η δημιουργία ενός τέτοιου εργοστασίου αργεί ακόμα, συμπεραίνει!

Ο Μπιλ Γκέητς έχει επενδύσει πολλά στη Γεωμηχανική σε ένα φιλόδοξο σχέδιο νέων τεχνολογιών για την προστασία του περιβάλλοντος. Τέτοιες είναι οι συσκευές άμεσης δέσμευσης άνθρακα (ΑΔΑ από τον αέρα ), οι οποίες θα αφαιρούν το διοξείδιο του άνθρακα που κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα και θα το αποθηκεύουν μέσα στις ειδικές συσκευές, οι οποίες είναι πανάκριβες και θα χρειαστουν τρισεκατομμύρια τέτοιες για να αποθηκεύουν τόσους τόνους αερίων κάθε χρόνο ! Η πιο φιλόδοξη τεχνολογική καινοτομία του είναι να «βομβαρδίσει» τις ακτίνες του ήλιου στην στρατόσφαιρα με θείο, ώστε αυτές να επιστρέφουν στο διάστημα τη θερμότητα του ήλιου και να μη φθάνει στη Γη να τη θερμαίνει! Στις εταιρείες που έχει ιδρύσει συμπεριλαμβάνονται επίσης άλλες δυο που αφορούν τη διατροφή: η Beyond Meat και η Impossible Food η μια ασχολείται με την παραγωγή τεχνητού κρέατος (με παρόμοια μέθοδο κλωνοποίησης;) και η άλλη με επεξεργασμένα φυτικά προϊόντα που μιμούνται τη γεύση του κρέατος!
Κι άλλες καινοτομίες βρίσκονται σε επίπεδο έρευνας ακόμα, όπως η καλλιέργεια φυτών χωρίς χώμα, η συλλογή νερού από την υγρασία (π.χ αφυγραντήρες), η συλλογή θερμότητας από τη θερμότητα των ψυγείων, που διαφεύγει από τη βάση τους όταν αυτά λειτουργούν και άλλα.

Τι να πω; Ο Γκέιτς είναι παιδί της τεχνολογίας και υπερηφανεύεται γι αυτή μετά την επιτυχία της Microsoft με την οποία κυριάρχησε παγκόσμια στην πληροφορική, είναι παιδί του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, ήταν επί σειρά ετών ο πλουσιότερος άνθρωπος στον πλανήτη με πλούτη που ξεπερνούν το ΑΕΠ πολλών χωρών και συνεχίζει να είναι μεταξύ των πρώτων, είναι άνθρωπος που έχει μάθει να ηγείται! Κατανοώ ότι θέλει να βρίσκεται στην πρωτοπορία των παγκοσμίων εξελίξεων. Τι πιο φυσικό για μια τέτοια προσωπικότητα! Αναγνωρίζω τις ανθρώπινες ευαισθησίες του για την παγκόσμια υγεία, την κλιματική αλλαγή, το ίδρυμα Γκέιτς αλλά μήπως αυτή η χωρίς όρια πίστη του στην τεχνολογία τον μειώνει; Μήπως επιδιώκει πράγματα που ξεπερνούν την ανθρώπινη φύση και ηθική; Μήπως έχει περιπέσει στο αμάρτημα της ύβρεως;

Από την άλλη ο Μπιλλ Γκέητς αναγνωρίζει, ότι τη μεγάλη ευθύνη για την αλλαγή του κλίματος, την έχουν οι πλούσιες χώρες με το βιομηχανικό τρόπο ζωής που οργάνωσαν σε αντίθεση με τις φτωχές χώρες π.χ της Αφρικής που υφίστανται πρώτες, χωρίς να φταίνε, τις οδυνηρές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Γι αυτό οι πλούσιες χώρες με τη τεχνογνωσία και το χρήμα που διαθέτουν πρέπει να αναλάβουν τη Μετάβαση στη νέα εποχή της καθαρής ενέργειας. Κι επιπλέον να βοηθήσουν τις φτωχές χώρες να απαλλαγούν από την ενεργειακή φτώχεια τους και να εισέλθουν κι αυτές στη νέα εποχή. Εξάλλου και στη νέα εποχή οι πλούσιοι και οι γνωρίζοντες θα ηγούνται, ομολογεί κάπου! Γι αυτό προσπαθεί να πείσει μεγιστάνες του πλούτου να επενδύσουν σε πράσινες τεχνολογίες, τις οποίες όμως δεν προτιμούν διότι έχουν μακροχρόνιο ορίζοντα ενεργειακής απόδοσης με αμφίβολα αποτελέσματα, λένε.
Ο Γκέιτς πιστεύει στο ρόλο των καινοτομιών αιχμής τόσο στην τεχνολογία όσο και στις πολιτικές των κυβερνήσεων. Σε όλες τις νέες τεχνολογίες που απαιτούνται για τη μείωση των αερίων θερμοκηπίου ο Γκέιτς υπολογίζει την Πράσινη Διαφορά Κόστους, όπως την ονομάζει η οποία επιβαρύνει οικονομικά την κατασκευή των νέων τεχνολογιών. Γι αυτό χρειάζεται η οικονομική και πολιτική συνδρομή των κυβερνήσεων, οι οποίες θα χρηματοδοτήσουν εξ ολοκλήρου η εν μέρει μεγάλα έργα, θα θεσπίσουν νόμους, θα προβούν σε μεταρρυθμίσεις πολιτικές υπέρ της προστασίας του κλίματος. Και είναι λογικό οι λύσεις και οι καινοτομίες, που προτείνει, να κινούνται μέσα στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος.


Η αριστερή όμως Ναόμι Κλάιν στο βιβλίο της «Στις Φλόγες» προτείνει πιο ριζοσπαστικές πολιτικές  λύσεις, αρνούμενη το νεοφιλελεύθερο μοντέλο του καπιταλισμού  που για 40 χρόνια κυριαρχεί παγκόσμια και που ευθύνεται για την αύξηση των αερίων θερμοκηπίου. Προτείνει λοιπόν  να φορολογηθούν όλες οι οφσορ εταιρείες που φοροδιαφεύγουν στους φορολογικούς παραδείσους και να μειωθούν οι στρατιωτικοί εξοπλισμοί! Τότε θα υπάρχουν αρκετά χρήματα για τη Μετάβαση σε καθαρές πηγές ενέργειας, για φθηνά ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τρένα, για βιώσιμες πόλεις που θα «ξανακτισθούν», για νέες θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν!

Το πρόγραμμα Πράσινο Νιου Ντηλ που προτείνει η Κλάιν, εμπνέεται από το πρόγραμμα Νιου Ντηλ που εφάρμοσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούσβελτ το 1933 μετά την μεγάλη οικονομική κρίση του 1929. Τότε ο οικονομολόγος Κέινς εισηγήθηκε να εφαρμόσουν οι ΗΠΑ ένα είδος μικτής οικονομίας με την εισαγωγή της κρατικής παρέμβασης στην ελεύθερη οικονομία τους, όπου το κράτος ως εργοδότης ανέλαβε να κτίσει μεγάλα δημόσια έργα προσφέροντας εργασία στα εκατομμύρια ανέργων και στηρίζοντας συγχρόνως τον εργατικό συνδικαλισμό. Το Νιου Ντηλ ήταν ένα πρόγραμμα που δεν έγινε εύκολα δεκτό από τους συντηρητικούς των ΗΠΑ και καταπολεμήθηκε στην αρχή, όμως έδωσε τη λύση να ξεπεραστεί η οικονομική κρίση της εποχής εκείνης! Επίσης την εμπνέει το σχέδιο Μάρσαλ που εφάρμοσαν οι ΗΠΑ για να βοηθήσουν την ανοικοδόμηση της καταστραμμένης Ευρώπης από τον Β! Παγκόσμιο Πόλεμο. Γιατί λοιπόν να μην σχεδιαστεί και να μην εφαρμοστεί ένα παρόμοιο πρόγραμμα για να σωθεί τώρα ο πλανήτης;

 
Πώς θα επιτευχθεί;

-Κατ΄αρχάς χρειάζονται πάρα πολλές ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ σε πάρα πολλά επίπεδα: στη βιώσιμη οικονομία, στην πράσινη τεχνολογία, στη γεωργία, στα μέσα μεταφοράς, κλιματικά σπίτια κλπ

-Οι νέες πηγές ενέργειας να αφήνουν μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα :
Ο ηλεκτρισμός να παράγεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας –ΑΠΕ- (ηλιακή, αιολική, υδροηλεκτρική, βιομάζα, γεωθερμία, πράσινο υδρογόνο, κυματική).
Συγχρόνως να είναι και αποκεντρωμένες.
Όση ενέργεια περισσεύει να αποθηκεύεται (προς το παρόν σε μπαταρίες).
Κάθε στέγη με τα φωτοβολταϊκά της και κάθε ενεργειακή κοινότητα να είναι αυτάρκης με τα μικρότερα ή μεγαλύτερα δίκτυα διανομής της. Το γεγονός αυτό θα βοηθήσει στην αυτονομία των κοινοτήτων, στην ενεργειακή δικαιοσύνη και στη λήψη δημοκρατικών αποφάσεων.
-Εξοικονόμηση ενέργειας, κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει.
-Αλλαγές στη γεωργία, όχι στα συνθετικά λιπάσματα αλλά στα φυσικά, που θα παίρνουμε έτοιμα σχεδόν από τη φύση ή θα κατασκευάζουμε εμείς πχ κομποστοποίηση. Κατανάλωση τοπικών προϊόντων χωρίς να αποκλείεται η μεταφορά ξένων προϊόντων με ηλεκτροδοτούμενα οχήματα. Τέλος στη μαζική, βιομηχανική εκτροφή ζώων αλλά στην εκτροφή τους μέσα σε φάρμες φιλικές στο περιβάλλον.
-Κάποια επαγγέλματα δεν θα είναι αναγκαία στην νέα εποχή αλλά καινούργια θα δημιουργηθούν, εξισορροπώντας έτσι το παροδικό πρόβλημα ανεργίας που θα δημιουργηθεί..
-Οι πόλεις θα αναζωογονηθούν, η «δημόσια πολυτέλεια» των πάρκων , της καθαρής ατμόσφαιρας, των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, των δημόσιων, καθαρών ενεργειακά Μεταφορικών Μέσων θα ανεβάσει την ποιότητα ζωής.
- και βέβαια απαραίτητο για τη Μετάβαση αυτή είναι η ενεργοποίηση των πολιτών μέσα από κινήματα που θα πιέζουν σε δίκαιες λύσεις και θα αναλάβουν δράσεις.

Ένας νέος πολιτισμός θα αρχίσει να αναφαίνεται!

Ανακεφαλαιώνοντας  η Κλάιν εστιάζει σε πολιτικές λύσεις, ο Γκέιτς σε τεχνολογικές. Το Πράσινο Νιου Ντηλ ίσως φαντάζει ουτοπικό, αλλά και πολλές τεχνολογικές καινοτομίες μήπως είναι δυστοπικές;  Έτσι έχουν μέχρι τώρα τα πράγματα. Χρειάζονται πολλά να γίνουν ακόμα. Ο κάθε σκεπτόμενος πολίτης ας προβληματιστεί! Το ζήτημα  ΕΠΕΙΓΕΙ γιατί τα αέρια του θερμοκηπίου πρέπει να έχουν μηδενιστεί μέχρι το 2050! Ας γίνουμε πιο μαχητικοί για να σώσουμε το κοινό και μοναδικό σπίτι μας, τη Γη, τον Μεγάλο Ασθενή που τώρα φλέγεται και μαζί του και μεις!

Σούλη Αγγελική, φιλόλογος, Αθήνα 14-10-2021.