Το ιστολόγιο της Αγγελικής Π. Σούλη

Η καταγραφή των αναγνώσεων αυτών ξεκίνησε από την επιθυμία μου να μην ξεχασθούν ιδέες και συναισθήματα που κάποτε με είχαν συγκινήσει.
Γράφοντας συνειδητοποίησα ότι ο χρόνος που αφιέρωνα στην ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση του έργου, μου χάριζε ένα αίσθημα δημιουργίας.
Η επαγγελματική μου απασχόληση (φιλόλογος) μου έδωσε τα κίνητρα και τα μέσα για αυτές τις αναγνώσεις. Κι έτσι με συνεπήρε το ταξίδι της ανάγνωσης και της γραφής!
Κι ανοίχτηκε μπροστά μου ένας ολόκληρος κόσμος, σχεδόν ανεξερεύνητος,της δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής.
"Η ανάγνωση δεν μπορεί να είναι ούτε μία ούτε άπειρες" όπως τονίζει ο Ουμπέρτο Έκο, αφού η υποκειμενική ερμηνεία του γράφοντος πρέπει να δένει με τους περιορισμούς που θέτει το κείμενο.

Και μια διευκρίνιση:
Καμμιά ανάγνωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ίδιο το βιβλίο αλλά μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο ανάμεσα στον αναγνώστη και στο βιβλίο φωτίζοντας το, κάνοντας το πιο κατανοητό και καλλιεργώντας συγχρόνως τη φιλαναγνωσία.



Δευτέρα 20 Απριλίου 2020

"Homo Deus", Γιουβάλ Νώε Χαράρι, Εκδ. Αλεξάνδρεια, 2017



Στις μέρες της καραντίνας λόγω κορονοϊού και προβληματιζόμενη για την επόμενη μέρα της υγειονομικής και οικονομικής κρίσης, που όπως φαίνεται ακολουθεί, ανακάλυψα τον Γιουβάλ Νώε Χαράρι, καθηγητή ιστορίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο του Ισραήλ, ο οποίος στο βιβλίο του “Homo Deus” (Άνθρωπος Θεός)  παρουσιάζει   μια δυστοπία για το μέλλον της ανθρωπότητας, όπου ο homo sapiens (o σκεπτόμενος άνθρωπος) θα παραχωρήσει τη θέση του στον Άνθρωπο Θεό!
Προβληματίστηκα να αναρτήσω την ανάγνωση του βιβλίου αυτού στο ιστολόγιο μου γιατί δεν με έπεισε η συνολική ερμηνεία που δίνει για την εξέλιξη του χόμο σάπιενς θυμίζοντας μου πιο πολύ βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Όμως το βιβλίο αυτό μας ενημερώνει για τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις στη Silicon Valley των Η.Π.Α για την Τεχνική Νοημοσύνη χωρίς συνείδηση, για την κυριαρχία και τη παντοδυναμία των αλγορίθμων σήμερα όχι μόνο στην πληροφορική αλλά παντού, στον άνθρωπο, στη φύση, στο σύμπαν, για το πάντρεμα των αλγορίθμων με τη βιολογία, που οδηγεί για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας στη σύνδεση της οργανικής με την ανόργανη ύλη, η οποία επιτρέπει σε κάποιους να σχεδιάζουν και να χρηματοδοτούν  την αναβάθμιση του ανθρώπου σε θεό!
Ο συγγραφέας δηλώνει ότι το αφήγημα που πλάθει δεν είναι προφητεία αλλά μια πιθανή πρόβλεψη για το μέλλον της ανθρωπότητας. Ο Χαράρι είναι καλός αφηγητής  που χρησιμοποιώντας μια απλή γλώσσα εντυπωσιάζει πολύ τον αναγνώστη με όσα λέει αλλά και τον τρομοκρατεί ώστε να τον κάνει να σιωπά ή να τον παρασέρνει να αποδεχτεί τα όσα γράφει. Το αφήγημα του όμως  έχει άλματα σκέψης, πλήθος φλύαρων παραδειγμάτων και ενοράσεις, όπως και ο ίδιος παραδέχεται. Προβάλλει απόψεις όπως για την απουσία ελεύθερης βούλησης ενώ αποσιωπά διαφορετικές απόψεις νευροεπιστημόνων. Δεν μπόρεσα να ξεχωρίσω πολλές φορές πού ακριβώς σταματούν τα ζοφερά σχέδια των γκουρού της υψηλής τεχνολογίας και πού αρχίζει η ερμηνεία του Χαράρι. Αν και διαφωνεί με τα μεγαλεπήβολα σχέδια τους, και ενίοτε με λεπτή ειρωνεία σχολιάζει τη στάση τους,  δεν μπορούσα πάντα να ξεχωρίσω εξ ονόματος ποιου μιλάει, του εαυτού του ή των φωστήρων. Κρούει τον κώδωνα του κινδύνου αλλά μέσα από την ερμηνεία που παρουσιάζει, η εξέλιξη του χόμο σάπιενς στο μέλλον φαίνεται ως προδιαγεγραμμένη.                                                                                          
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η νέα ατζέντα της ανθρωπότητας

Στον πρόλογο ήδη του βιβλίου με τίτλο «Η νέα ατζέντα της ανθρωπότητας» αφού αναφέρει ότι η ανθρωπότητα κατάφερε να θέσει υπό τον έλεγχο της τα τρία βασικά προβλήματα που την βασάνιζαν για χιλιάδες χρόνια την πείνα, τις επιδημίες και τον πόλεμο κι έχοντας αποκτήσει τεράστιες δυνάμεις τεχνολογικές σκέφτηκε να τις χρησιμοποιήσει για να κατακτήσει την Αθανασία, την Ευτυχία και την Θεϊκότητα!
Ο Χαράρι βέβαια αναφέρει ότι ο πιο συνετός δρόμος θα ήταν να λύσει το οικολογικό πρόβλημα αλλά αυτοί που έχουν τη δύναμη και ζουν μέσα στη φιλελεύθερη  κοινωνία της εποχής μας (σωστότερα νεοφιλελεύθερη θα έλεγα εγώ) προτίμησαν να επιλέξουν αυτούς τους στόχους. «Η ισότητα είναι αουτ, η αθανασία είναι ιν» σημειώνει. «Τι  κάνουν όλη τη μέρα λοιπόν οι επιστήμονες, οι επενδυτές, οι τραπεζίτες, οι πρόεδροι; αναρωτωτιέται ο συγγραφέας. "γράφουν ποιήματα;" όχι βέβαια, εννοείται. 
Στη συνέχεια ο Χαράρι αναλύει το πώς η ελίτ αυτή αντιλαμβάνεται τους τρεις αυτούς στόχους:
Λέγοντας αθανασία εννοούν τη μη θνητότητα με την παράταση μιας αιώνιας νεότητας χάρη στην αναγεννητική ιατρική που θα αναζωογονεί τους γερασμένους ιστούς π.χ μάτια  χέρια, εγκέφαλο, στα βιομετρικά βραχιόλια που θα καταγράφουν κάθε στιγμή π.χ την πίεση, το ζάκχαρο... και στη νανοτεχνολογία που θα εμφυτεύει μικροτσίπ, που θα ελέγχουν τις λειτουργίες του σώματος και θα προλαβαίνουν τυχόν ασθένειες, και χάρη στη γενετική ιατρική που θα δημιουργεί βιονικά χέρια κλπ! «Η νέα ιατρική δεν θα θεραπεύει μόνο ασθενείς αλλά  θα ασχολείται και με τους υγιείς, τάζοντας τους αναβάθμιση του σώματος τους, και τα όρια μεταξύ θεραπείας και αναβάθμισης δεν θα ξεχωρίζουν εύκολα» μας πληροφορεί ο συγγραφέας. «Όποιος διαθέτει ένα γερό σώμα και ένα γερό τραπεζικό λογαριασμό το 2050 θα έχει την ευκαιρία νε πετύχει την αθανασία ξεγελώντας το θάνατο δεκαετία τη δεκαετία». Καινούργια φάρμακα, μηχανήματα και αναβαθμίσεις του ανθρώπου θα έχουν ανακαλυφθεί αποφάνθηκαν οι πιστοί της αθανασίας  ο εφευρέτης τεχνολογίας Κουρτσβάιλ, ο γεροντολόγος ντε Γκρέι, ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής Πίτερ Τιελ και άλλοι, που δουλεύουν στη Google και στις θυγατρικές εταιρείες της Κάλικο, Γκούγκλ Βέντσουρς, Πέι-παλ.
Λέγοντας ευτυχία εννοούν  τη βιοχημική ευτυχία όπου ο άνθρωπος δεν θα βιώνει δυσάρεστα συναισθήματα αλλά ευχάριστα μόνο. Ο μόνος τρόπος για να εξασφαλιστεί η διαρκής αίσθηση της ευτυχίας είναι να ελέγχουμε τη βιοχημεία του ανθρώπου με φάρμακα, αφού οι ορμόνες, οι νευροδιαβιβαστές και τα νευρωνικά δίκτυα εμπλέκονται σε αυτήν.  Για παράδειγμα, αποφάνθηκαν οι ιεροφάντες της Σίλικον Βάλεϋ, έτσι θα δημιουργήσουμε πιο χαρούμενους στρατιώτες και πιο αποτελεσματικό στρατό! Ο σκοπός τους, ισχυρίζονται, είναι πάντα ιερός, να θεραπεύουν αλλά για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των ψυχοτρόπων φαρμάκων τους δεν μιλούν ή τις υποβαθμίζουν.
Λέγοντας   να γίνει ο άνθρωπος θεός δεν εννοούν βέβαια σαν τον παντοδύναμο Θεό της Βίβλου αλλά περίπου σαν τους θεούς των αρχαίων Ελλήνων ή τους Ντέβα του Ινδουισμού. Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης θα αναβαθμίσει υγιείς ανθρώπους, θα πολλαπλασιάσει τις δυνάμεις και ικανότητες τους ώστε  να γίνουν υπεράνθρωποι! Όπως ο χόμο σάπιενς επικράτησε έναντι των άλλων ζώων και κατέκτησε τον πλανήτη γη χάρη στο μυαλό του, έτσι κι οι υπεράνθρωποι με τον διευρυμένο νου και την τεχνητή νοημοσύνη θα περιθωριοποιήσουν το χόμο σάπιενς σε μια άχρηστη τάξη ανθρώπων και θα γίνουν οι ίδιοι θεοί που θα κατακτήσουν το γαλαξία!
Τι να πω; Εμένα το αφήγημα αυτό μού θυμίζει τον πύργο της Βαβέλ που οι άφρονες άνθρωποι θέλησαν να φθάσουν το θεό, αλλά τελικά τιμωρήθηκαν και ο πύργος τους γκρεμίστηκε ή αν προτιμάτε καλύτερα την  αρχαιοελληνική ιδέα « Ύβρις-Νέμεση»!

Ο χόμο σάπιενς κατακτά τον κόσμο και δίνει νόημα στον κόσμο

Το βιβλίο συνεχίζει να εκπλήσσει τον αναγνώστη πότε λιγότερο πότε περισσότερο. 
Στο πρώτο μέρος του με τίτλο «Ο χόμο σάπιενς κατακτά τον κόσμο» παρουσιάζει την εξέλιξη του χόμο σάπιενς από τους ανθρωπίδες πριν 70.000 χρόνια που χάρη στην εξέλιξη του εγκεφάλου του κατόρθωσε να επικρατήσει των άλλων ζώων και να κατακτήσει τον πλανήτη γη. Σε αυτό το προϊστορικό στάδιο που ο χόμο σάπιενς ζούσε ως τροφοσυλλέκτης αισθανόταν μέρος αναπόσπαστο της φύσης, τα άλλα όντα της φύσης δεν τα έβλεπε απαραίτητα ως εχθρούς και πίστευε ότι είχαν όλα «ψυχή»  σαν αυτόν ( ανιμισμός).
 Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου με τίτλο «ο χομο σάπιενς δίνει νόημα στον κόσμο» αφηγείται ότι από τη στιγμή που ο άνθρωπος επεκράτησε στον πλανήτη  χάρη στο μυαλό του και ανακάλυψε τη γεωργία (Γεωργική Επανάσταση),  τη γραφή και το χρήμα, που του επέτρεψαν να κατοικήσει μόνιμα σε έναν τόπο και να δημιουργήσει κοινωνίες, θρησκείες, νόμους, πόλεις, κράτη, έθνη ...  τότε έδωσε άλλο νόημα στον κόσμο. Πίστεψε ότι θεοί κυβερνούν τον κόσμο. Οι θρησκείες (ιουδαϊσμός, χριστιανισμός, ισλαμισμός, ινδουισμός...) δημιουργήθηκαν μέσα στις αγροτικές κοινωνίες, είναι αγροτικές θρησκείες. Στη βάση κάθε θρησκείας υπάρχει η δημιουργία του Σύμπαντος και ως κορωνίδα αυτής ο άνθρωπος. Έπειτα έρχεται το συμβόλαιο μεταξύ Θεού κι ανθρώπου που πρέπει να τηρεί ο άνθρωπος (ηθικές αρχές κι αξίες) για να υπάρχει τάξη στην κοινωνία και ανταμοιβή ή τιμωρία αναλόγως για τις πράξεις του ανθρώπου είτε επί γης είτε μετά θάνατον ακόμα. 
Στην εποχή της νεωτερικότητας που εκτείνεται σε όλη την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης,  ο χόμο σάπιενς ερμήνευσε τον κόσμο με τον ανθρωπισμό βάζοντας τον άνθρωπο ως κέντρο του κόσμου αμφισβητώντας το Θεό χωρίς όμως να τον εγκαταλείπει. Ο άνθρωπος είναι πάλι η κορωνίδα της δημιουργίας αλλά και η αυθεντία που καθορίζει τώρα τον τρόπο ζωής του μακριά από τις θεοκρατικές αντιλήψεις του παρελθόντος. Μια εσωτερική φωνή που εκφράζει τον αληθινό εαυτό του τον καθοδηγεί, αναφέρει ο συγγραφέας αποσιωπώντας όμως την αξία της λογικής του, που τόνισε ο Διαφωτισμός. Γενικά οι ερμηνείες που δίνει ο Χαράρι, προβάλλουν πολύ το συναίσθημα. Γενικά ενώ μιλά αρκετά π.χ για τη νεωτερικότητα απουσιάζουν οι λέξεις ορθολογισμός και διαφωτισμός, το ίδιο ενώ ερμηνεύει τις κοινωνίες απουσιάζει η λέξη "κοινωνικοί θεσμοί" κι ενώ μιλά για τη βιοτεχνολογία απουσιάζει η λέξη βιοηθική. Θέλω να πω ότι πλάθει το αφήγημα του με μεγάλες αφαιρέσεις, που μειώνουν την πειστικότητα του. 
Αυτό που εντυπωσιάζει πολύ είναι ότι το νόημα του κόσμου και όσα το απαρτίζουν το χαρακτηρίζει ως «διυποκειμενική πραγματικότητα», δηλαδή μια τρίτη πραγματικότητα που έχει δημιουργήσει η φαντασία μας, εκτός από την αντικειμενική και την υποκειμενική που μέχρι τώρα η φιλοσοφία ξεχώριζε. Και σε αυτό το φανταστικό νόημα του κόσμου δεν περιλαμβάνει μόνο τις θρησκείες  αλλά και την ηθική με τις αξίες της,  τις ιδεολογίες, τον ανθρωπισμό, τα έθνη, τις αυτοκρατορίες, το χρήμα ... κοντολογής όλες τις προϋπάρχουσες ιδέες πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν οι ανθρώπινοι πολιτισμοί. Όρθιος απομένει  μόνο ο φιλελευθερισμός που μας έχει οδηγήσει σε αυτό το θαύμα της υψηλής τεχνολογικής ανάπτυξης αλλά κι αυτός απειλείται στο μέλλον από την τεχνολογία, καταλήγει.

Τι να πω; Η παιδεία που έχω πάρει ως τώρα με έμαθε να ερμηνεύω τον κόσμο ως μια συνέχεια ιστορική και πολιτισμική η οποία δεν είναι αδιάσπαστη αλλά έχει αλλαγές, ρήξεις και αντιφάσεις. Εξ άλλου όλα τα έργα του ανθρώπινου πολιτισμού ξεκινούν από ιδέες που στη συνέχεια υλοποιούνται. Το να διαγράφει ο Χαράρι ή οι φωστήρες της Σίλικον Βάλλεϋ (εδώ με έχει μπερδέψει, δεν μπορώ να ξεχωρίσω εξ ονόματος ποιου μιλάει) με μια μονοκονδυλιά όλες τις ιδέες ως πλάσματα της φαντασίας και ότι η επιστημοκεντρική θεωρία του μέλλοντος θα δώσει το αληθινό νόημα στον κόσμο με τις τεχνοθρησκείες που υπόσχεται, με βρίσκει κάθετα αντίθετη γιατί αποδομεί τον πολιτισμό του σάπιενς υποσχόμενος έναν άλλον «πολιτισμό» πολύ επικίνδυνο για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Ο Χόμο Σάπιενς χάνει τον έλεγχο

Ο συγγραφέας συνεχίζοντας την αφήγηση του στο τρίτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου με τίτλο «Ο χόμο σάπιενς χάνει τον έλεγχο» μας πληροφορεί ότι στην αρχή της τρίτης χιλιετίας ο χόμο σάπιενς έχει αποκτήσει τόσες τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες ώστε να αμφιβητεί έντονα τον άνθρωπο και τον ανθρωπισμό του. Διαβάζουμε «Οι επιστήμονες του 21ου αιώνα ανοίγοντας το μαύρο κουτί του σάπιενς δεν βρήκαν ούτε ψυχή, ούτε νου και συνείδηση, ούτε ελεύθερη βούληση, ούτε έναν ενιαίο εαυτό, βρήκαν μόνο γονίδια, ορμόνες, νευρώνες που υπακούν στους ίδιους φυσικούς και χημικούς νόμους με την υπόλοιπη πραγματικότητα. Οι ηλεκτροχημικές διεργασίες του εγκεφάλου είναι ένας συνδυασμός ντετερμινιστικών και τυχαίων διεργασιών, ποτέ ελεύθερων. Οι αποφάσεις, που παίρνονται μέσω μιας αλυσιδωτής αντίδρασης βιοχημικών συμβάντων, έχουν μόνο πιθανολογικά αποτελέσματα. [...] Το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της ελεύθερης βούλησης το έβαλε, λέει, η θεωρία της εξέλιξης με τη φυσική επιλογή». Αφού η φύση επιλέγει,  πώς αυτό συμβαδίζει με την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου να επιλέγει αυτός; μας εξηγεί. Κι εγώ αναρωτιέμαι: αυτές οι  τυχαίες διεργασίες, γιατί αποκλείουν τόσο απόλυτα την ελευθερη επιλογή ιδίως σε κοινωνικά και προσωπικά ζητήματα;
Όλες οι λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού εκτελούνται με προκαθορισμένα βήματα για να πετύχουν το στόχο που ο εγκέφαλος δίνει εντολή να εκτελεστούν. Όλα είναι αλγόριθμοι[1] δηλαδή ένα σύνολο βημάτων σε μια λογική σειρά που καθορίζουν τον τρόπο εκτέλεσης μιας πράξης, μιας λειτουργίας, γράφει. Στις νευροεπιστήμες όμως που ερευνούν τον εγκέφαλο τονίζουν ότι προϋπόθεση για να λειτουργήσει ο εγκέφαλος είναι η αλληλοεπίδραση του με το περιβάλλον του, φυσικό και κοινωνικό, γεγονός το οποίο καθιστά όχι και τόσο απόλυτη την ντετερμινιστική άποψη κατά τη γνώμη μου.

Στο κεφάλαιο «Η ωρολογιακή βόμβα  βρίσκεται στο  εργαστήριο» ο συγγραφέας τονίζει ότι από τη στιγμή που οι βιολόγοι επιστήμονες αποδέχτηκαν ότι  οι οργανισμοί είναι αλγόριθμοι τότε όλα άρχισαν να αποδομούνται, συναισθήματα, ευφυία,  εμπειρίες, επιθυμίες ως δημιουργήματα της νευρωνικής δραστηριότητας του εγκεφάλου! Οι αλγόριθμοι είτε είναι βιοχημικοί είτε ηλεκτρονικοί υπακούν στους ίδιους μαθηματικούς νόμους κι έτσι οι αλγόριθμοι έγιναν το κοινό πεδίο σε όλες τις επιστήμες. Έτσι μπόρεσαν να παντρέψουν τη βιολογία με την πληροφορική και να κατακλύσουν οι αλγόριθμοι  όχι μόνο την ανόργανη αλλά και την οργανική ύλη! Το τέρας που θα γεννηθεί από αυτόν τον αταίριαστο γάμο οργανικής κι ανόργανης ύλης, το έχουν ήδη φανταστεί και το ονομάζουν σάιμποργκ, εκ των αρχικών συλλαβών του κυβ(ερνητικός)+οργ(ανισμός) στα αγγλικά και για τα οποία στο Χόλυγουντ έχουν γυριστεί και κινηματογραφικές ταινίες. Πρόκειται για ένα υβρίδιο μεταξύ οργανικού σώματος (ανθρώπινου) και μηχανής για να μεγιστοποιήσουν έτσι τις σωματικές ικανότητες του, λένε! Και σκέπτομαι: αυτό είναι το πρόβλημα που απασχολεί την ανθρωπότητα; όλα τα άλλα τα έχουν λύσει;  
Χρησιμοποιώντας λοιπόν αλγορίθμους έκαναν πειράματα, στην αρχή σε ποντίκια και αργότερα σε ανθρώπους, κι έδειξαν πώς μπορούσαν να κατευθύνουν τη βούληση και τη συμπεριφορά τους, να δημιουργούν ή να εξαλείφουν συναισθήματα διεγείροντας τα κατάλληλα σημεία του εγκεφάλου τα οποία δίνουν τις εντολές. Έκαναν παράλυτο να σηκωθεί, εξαφάνισαν την κατάθλιψη σε στρατιώτες φορώντας τους στο κεφάλι ειδικά κράνη, με τη διαφορά όμως ότι, όταν τα αφαίρεσαν,  στο μυαλό τους υπήρχε κενό και αισθάνονταν την επιθυμία να τα ξαναφορέσουν. 

Επίσης (ο συγγραφέας ή οι φωστήρες της υψηλής τεχνολογίας;) αποδομούν  και την έννοια του ανθρώπου ως άτομο. Ο ανθρωπισμός πιστεύει ότι κάθε άτομο είναι ένα κι ενιαίο ακόμα κι αν  συγκρούονται μέσα του διαφορετικές φωνές. Αναζητώντας κάποιος τον πραγματικό εαυτό του ο ανθρωπισμός συμβουλεύει «άκου τον εαυτό σου, τι στο βάθος σου λέει», (ή κατά λέξη "άκου τη συνείδηση σου" έχει μια μικρή διαφορά, λέω εγώ) αυτός είναι η πηγή της αλήθειας και του νοήματος για τη δική σου ζωή. Ο Χαράρι όμως μας πληροφορεί ότι «Ο εαυτός μας είναι μια φανταστική ιστορία, όπως τα έθνη, οι θεοί, το χρήμα ... που έχουμε πλάσει οι ίδιοι γι αυτόν, διότι άλλος είναι "ο εαυτός μας που βιώνει" καταστάσεις κι εμπειρίες κι άλλος "ο εαυτός μας που αφηγείται αυτά", αφού παραλείπει ή προβάλλει πράγματα επιδιώκοντας  να βάλει σε τάξη το χάος των δεδομένων που σκιαγραφούν τον εαυτό του, αναφέρει ο συγγραφέας.
Ο άνθρωπος δεν ξέρει καλά τον εαυτό του γιατί του λείπουν τα ακριβή δεδομένα στοιχεία που 
τον εκφράζουν κάθε φορά. Οι εταιρείες όμως της  Google,  Facebook τον ξέρουν καλύτερα από τον ίδιο, επειδή έχουν συγκεντρώσει τα προσωπικά δεδομένα του καθενός παρακολουθώντας π.χ τα email, like, τις φατσούλες που επισυνάπτουν οι χρήστες  καθώς και βιολογικά στοιχεία του π.χ πίεση, χτύπους καρδιάς, ζάκχαρο ... και έχουν γνώση ακόμα του DNA του, αν θελήσει το άτομο να κάνει εξετάσεις για αυτό.  Σε κρίσιμα λοιπόν διλήμματα, όπως γάμου, επιλογής επαγγέλματος... μπορούν να μας συμβουλεύσουν τι να επιλέξουμε! Αν οι εταιρείες όμως αυτές  μετατραπούν  σε παντογνώστες μάντεις εκχωρώντας τους μάλιστα εμείς οι ίδιοι τα σπουδαιότερα περουσιακά μας στοιχεία  που είναι τα προσωπικά μας δεδομένα, τότε θα κάτσουν στο σβέρκο μας σαν τους βασιλιάδες και θα μας καταδυναστεύουν,  μας πληροφορεί ο συγγραφέας. Και ένα πολύ παράξενο συμβάν, που δείχνει την εμπιστοσύνη κάποιων στην παντογνωσία των αλγορίθμων: Στο Χονγκ Κονγκ το 2014 εταιρεία είχε τοποθετήσει στο διοικητικό της συμβούλιο έναν αλγόριθμο με το όνομα ΒΑΪΤΑΛ, ο οποίος μάλιστα ψήφιζε μαζί με τα υπόλοιπα πέντε μέλη του συμβουλίου για τις προτεινόμενες επενδύσεις της εταιρείας!!    

Τι να πω; Πού σταματά η αλήθεια   και πού αρχίζει η επιστημονική φαντασία δεν έχω καταλάβει καλά. Το αφήγημα όμως έχει και συνέχεια, η οποία προκαλεί Σοκ και Δέος στον αναγνώστη για να χρησιμοποιήσω μια επίκαιρη φράση.

Στο κεφάλαιο με τίτλο «Ο μεγάλος χωρισμός» μας πληροφορεί ότι  με το επιστημονικό επίτευγμα της Τεχνητής Νοημοσύνης (Τ.Ν.) κατάφεραν να χωρίσουν τη νοημοσύνη από την συνείδηση, αφού για παράδειγμα τα ρομπότ είναι νοήμονες μηχανές χωρίς συνείδηση και μάλιστα η νοημοσύνη τους σε πολλά ξεπερνά κι αυτή του σάπιενς. Μέχρι τώρα ξέραμε ότι η νοημοσύνη, το να επινοείς καινούργια πράγματα και η συνείδηση το να έχεις επίγνωση του τι κάνεις και γιατί το κάνεις πήγαιναν μαζί. Στον 21ο  αιώνα μαθαίνουμε λοιπόν ότι αυτά τα δυο μπορούν να χωριστούν!
«Το ζήτημα όμως είναι επείγον πολιτικό και οικονομικό  και πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι στρατοί και οι εταιρίες ανάμεσα στα δυο απαντούν: η νοημοσύνη είναι υποχρεωτική αλλά η συνείδηση προαιρετική» τονίζει ο συγγραφέας με ανυπολόγιστες συνέπειες όμως για τις κοινωνίες!
    Τι είναι λοιπόν αυτή η τεχνητή νοημοσύνη που προκαλεί τόσο δέος στον άνθρωπο; Είναι ανώτερα συστήματα αλγορίθμων με κάποια ευφυία, αφού μαθαίνουν από την εμπειρία, προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα, τα ταξινομούν και τα αναλύουν, κατανοούν από τα συμφραζόμενα, εξάγουν συμπεράσματα, επιλύουν προβλήματα. Ο Χαράρι αναφέρει ότι το 2015 η Deepmind της Google σχεδίασε ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης  το οποίο έμαθε από μόνο του να παίζει 49 κλασσικά παιχνίδια Ατάρι. Το πρόγραμμα αυτό έμαθε πρώτα τους κανόνες των 49 παιχνιδιών, μεταξύ αυτών αγώνες αυτοκινήτων και τένις και έπαιξε και κάποια από αυτά. Η Γκουγκλ και η Τέσλα έχουν σχεδιάσει ήδη προγράμματα αλγορίθμων να οδηγούν αυτοκίνητα χωρίς οδηγό! Η τεχνητή νοημοσύνη   δεν πωλείται ως μεμονωμένη συσκευή  αλλά ενσωματώνεται μέσα στα λεγόμενα έξυπνα προγράμματα και συσκευές. Βέβαια έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας για να παράγουμε λειτουργικές μηχανές με υψηλή νοημοσύνη, η οποία θα εκτοπίσει όλα σχεδόν τα παραδοσιακά επαγγέλματα, εργάτες, υπαλλήλους γραφείου, δάσκαλους, γιατρούς, δικηγόρους, χρηματιστές ... αλλά θα δημιουργήσει και νέα επαγγέλματα, όπως σχεδιαστές εικονικών κόσμων.
Η τεχνητή νοημοσύνη σε συνδυασμό με τη βιοτεχνολογία θα διαιρέσει την ανθρωπότητα σε μια μαζική τάξη άχρηστων ανθρώπων και μια ελίτ αναβαθμισμένων υπερανθρώπων. Ένα χάσμα βαθιάς ανισότητας θα χωρίζει τις δυο τάξεις, αφού στις γνωστές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες έρχονται να προστεθούν και οι βιολογικές που θα δημιουργεί η βιοτεχνολογία. «Η μικρή και προνομιούχα ελίτ θα διαθέτει πρωτάκουστες ικανότητες και δημιουργικότητα και θα επιτελεί ζωτικής σημασίας υπηρεσίες για το σύστημα. Κι αναρωτιέμαι, οι υπεράνθρωποι αυτοί θα διαθέτουν ελεύθερη βούληση; Διότι σύμφωνα με όσα ελέγχθησαν, δεν υπάρχει βούληση. Τότε πώς θα μπορούν να αποφασίζουν ποιες είναι οι ζωτικές υπηρεσίες για το χωρίς συνείδηση σύστημα  των αλγορίθμων;

Από την άλλη, αναφέρει ο Χαράρι, όταν το σύστημα για να λειτουργήσει δεν χρειάζεται τόσους μεγάλους πληθυσμούς ανθρώπων, τότε αυτοί μετατρέπονται σε μια άχρηστη τάξη. Παλαιότερα ο ανθρωπισμός είχε αναγνωρίσει τα ανθρώπινα δικαιώματα γιατί αναγνώριζε την οικονομική αξία των ανθρώπων ως εργαζόμενους και καταναλωτές, την στρατιωτική τους αξία γιατί κρατούσαν όπλο στους πολέμους και την πολιτική τους αξία ως ψηφοφόρους. Ομως ο νέος στρατός του 21ου αιώνα θα χρειάζεται ελάχιστους εξειδικευμένους στρατιώτες, αφού θα χρησιμοποιεί μη επανδρωμένα αεροσκάφη και ντρόουνς και θα κυριαρχεί ο κυβερνοπόλεμος. Όσον αφορά τις πολιτικές δομές θα κυβερνούν οι αλγόριθμοι και οι νέοι υπεράνθρωποι! Ο φιλελευθερισμός θα έχει καταρρεύσει κάτω από την πλημμυρίδα των εξελίξεων της τεχνητής νοημοσύνης, οι δημοκρατικές εκλογές θα θεωρούνται παρωχημένες, και η Γκούγκλ θα ξέρει ακόμα και τις πολιτικές απόψεις του κάθε ψηφοφόρου καλύτερα κι από τον ίδιο! Μάλλον διαφαίνεται ένας ψηφιακός ολοκληρωτισμός που τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ου αιώνα θα ωχριούν μπροστά του, αναφέρει ο συγγραφέας. Η εξουσία θα έχει λύσει τη διατροφή της άχρηστης τάξης και την «αξιοποίηση» του ελεύθερου χρόνου τους με ψηφιακά παιχνίδια και ταινίες! Όσο για την υγεία η μαζική ιατρική του 20ου αιώνα θα έχει τελειώσει και μαζί το δίλημμα: υγεία για μάζες άχρηστων φτωχών ανθρώπων ή για την αναβάθμιση μιας χούφτας υπερανθρώπων; Αυτό λοιπόν το εφιαλτικό σενάριο προετοιμάζουν κάποιοι για την επόμενη μέρα του όχι και τόσο μακρινού μέλλοντος μας;  αναρωτιέμαι.

Οι νέες τεχνοθρησκείες

Ποιες νέες θρησκείες ή ιδεολογίες μπορεί να αναπληρώσουν το κενό που αφήνει η κατάρρευση του ανθρωπισμού και των θρησκειών αναρωτιέται ο συγγραφέας. «Στις ερχόμενες δεκαετίες οι νέες τεχνοθρησκείες θα κατακτήσουν τον κόσμο με την υπόσχεση της σωτηρίας μέσω των γονιδίων και των αλγορίθμων [...] και το πιο ενδιαφέρον θρησκευτικό μέρος του κόσμου θα είναι η Σίλικον Βάλλεϋ. Οι γκουρού της υψηλής τεχνολογίας υπόσχονται όλα τα παλιά αγαθά ευτυχία, ειρήνη, ευημερία ακόμα και αιώνια ζωή   αλλά επί γης  με τη βοήθεια της τεχνολογίας» αναφέρει ο Χαράρι.
Ο τεχνοανθρωπισμός είναι μια από αυτές τις θρησκείες. Πιστεύει ότι ο χόμο σάπιενς έχει ολοκληρώσει την ιστορική του πορεία και δεν θα είναι σημαντικός στο μέλλον, γι αυτό ακριβώς όμως το λόγο πρέπει να δημιουργήσουμε ένα ανώτερο μοντέλο ανθρώπου, το χόμο ντέους, που θα έχει πρόσβαση σε αδιανόητα πεδία σκέψης ώστε να γίνει κυρίαρχος του γαλαξία. Για να το πετύχει αυτό θα πρέπει να διευρύνει τον ανθρώπινο νου. Όπως το φάσμα του φωτός και του ήχου δεν περιορίζονται μόνο σε ότι βλέπει ή ακούει κάποιος αλλά είναι πάρα πολύ ευρύτερα έτσι και το φάσμα των νοητικών καταστάσεων είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που αντιλαμβάνεται ο μέσος άνθρωπος. Ο τεχνοανθρωπισμός ονειρεύεται να εξερευνήσει τον ωκεανό της συνείδησης που πιθανόν είναι αχανής όπως το φάσμα του φωτός. Ποιες λοιπόν νοητικές καταστάσεις θα επιλέξουν οι υπεράνθρωποι να αναπτύξουν;  Ο τεχνο-ανθρωπισμός πιστεύει "αυτές που υπαγορεύει η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου" αλλά έτσι βρίσκεται σε αδιέξοδο αφού ελεύθερη βούληση δεν υπάρχει.

 Έτσι μια άλλη τεχνοθρησκεία φαίνεται να επικρατεί ο Νταταϊσμός εκ του  Data=Δεδομένα,  που δεν λατρεύει ούτε θεούς ούτε ανθρώπους αλλά τα δεδομένα με τα οποία σχεδιάζονται οι αλγόριθμοι! Ο Νταταϊσμός ερμηνεύει ολόκληρο το ανθρώπινο είδος σαν ένα και μόνο σύστημα επεξεργασίας δεδομένων που βελτιώθηκε με την πάροδο των αιώνων περνώντας από τέσσερα στάδια μέχρι να καταλήξει στο σημερινό. Στην εποχή των τροφοσυλλεκτών άρχισε η πρώτη ροή και επεξεργασία των δεδομένων ανάμεσα στους τροφοσυλλέκτες που τους έδωσε το πλεονέκτημα έναντι των ζώων. Μετά όταν οι σάπιενς εξαπλώθηκαν στη γη κι έχασαν την επαφή μεταξύ τους, επεξεργάστηκαν τα δεδομένα τους  με διαφορετικούς τρόπους κι έτσι αναπτύχθηκαν τοπικά δίκτυα απομονωμένα μεν και με διαφορετικές οπτικές δε πάνω στα πράγματα. Στη συνέχεια με την επινόηση της γραφής και του χρήματος οι ροές δεδομένων αυξήθηκαν κι έτσι οι άνθρωποι επεξεργάζοντες τες μπόρεσαν να σχηματίσουν πόλεις, βασίλεια, αυτοκρατορίες ... Με τις μεγάλες ανακαλύψεις του 15ου αιώνα σχηματίζεται το πρώτο παγκόσμιο αραιό δίκτυο ροής κι επεξεργασίας δεδομένων, το οποίο στη συνέχεια πύκνωσε μέχρι που έφτασε στο σημερινό παγκόσμιο πλέγμα διαδικτύου (w.w.w.) που η γη έγινε ένα παγκόσμιο χωριό.
Ο νταταϊσμός πιστεύει ότι το δίκτυο αυτό, που μοιάζει σαν τον ιστό της αράχνης  θα γίνει πιο πυκνό  στο μέλλον, αφού θα συνδέει τα πάντα, ανθρώπους, αυτοκίνητα, οικιακές συσκευές, ζώα, φυτά ... και θα απλωθεί στο γαλαξία μας και στο Σύμπαν και το ονομάζει "Διαδίκτυο Όλων των Πραγμάτων"! Προς τι όλη αυτή η ροή και επεξεργασία αμέτρητου πλήθους  δεδομένων αναρωτήθηκα. Π.χ Τα δέντρα θα στέλνουν σήμα ότι τους λείπει νερό ή λίπασμα, τα ζώα αν είναι άρρωστα κλπ, πληροφορήθηκα. Ούτε και η πιο τρελή φαντασία δεν θα μπορούσε να τα σκεφτεί! Κι από την άλλη ... η άχρηστη τάξη!! Ποιος θα σταματήσει αυτούς τους αλλόφρονες; Που σταματούν τα σενάρια των φωστήρων της Σίλικον Βάλεϋ και που αρχίζει η ερμηνεία του Χαράρι, απόρησα! Βέβαια ο συγγραφέας φρόντισε στο τέλος του βιβλίου να αμφισβητήσει τις βεβαιότητες στις οποίες προηγουμένως είχε πιστέψει ρωτώντας "οι οργανισμοί είναι πράγματι αλγόριθμοι; και τι θα συμβεί αν οι αλγόριθμοι υψηλής νοημοσύνης αλλά χωρίς συνείδηση κυριαρχήσουν στη ζωή μας".  Ψίλωσε πολύ ο νους τους σαν εκείνους,  που όταν ανακαλύφθηκε η ανατομία του ανθρωπίνου σώματος αντί να φτιάξουν άνθρωπο όπως ονειρεύονταν, «εφτιαξαν» το τέρας Φρανκεστάιν, σύμφωνα με το ομώνυμο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας της Μαίρης Σέλλεϋ!
     
Το αφήγημα αυτό θέτει ξανά το παλιό ερώτημα για το ρόλο της επιστήμης στη ζωή του ανθρώπου. Ήδη έχουν δοθεί απαντήσεις από τον  Πλάτωνα που είπε  «επιστήμη χωριζομένη αρετής, πανουργία ου σοφία φαίνεται», από τον Γκάντι που κατέτασσε την «επιστήμη χωρίς ηθική» στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, από τον Νόμπελ, εφευρέτη της δυναμιτίδας που καθιέρωσε τα ομώνυμα βραβεία σαν ελάχιστο δείγμα της μετάνοιας του για την εφεύρεση του, από τον Οπενχάιμερ τον επικεφαλής της ομάδας που κατασκεύασε την ατομική βόμβα που οι τύψεις συνείδησης τον βασάνιζαν μέχρι το τέλος της ζωής του. Είναι ωραίο το όραμα μιας  επιστήμης ουδέτερης αλλά η κατεύθυνση των επιστημονικών ερευνών και η χρήση των ανακαλύψεων δυστυχώς σήμερα καθορίζεται από ιδιωτικές εταιρείες που πρώτιστα σκέπτονται το κέρδος ή από κρατικά ινστιτούτα στα οποία εισχωρούν πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Όπως και να έχει όμως, αυτοί οι ισχυροί της γης τρέμουν δυο πράγματα: το οικολογικό πρόβλημα που βάζει αναγκαστικό όριο στην οικονομική τους ανάπτυξη, και την ελεύθερη βούληση των λαών, την οποία γι αυτό ακριβώς θέλουν να ελέγχουν είτε μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας γνωρίζοντας κάθε επιθυμία τους είτε μέσω της βιοτεχνολογίας αλλάζοντας τη βιοχημεία του οργανισμού για να έχουν «βολικές» επιθυμίες! Αλλιώς, αν ασχοληθούν με το οικολογικό και την μείωση των ανισοτήτων στον πλανήτη  ξέρουν ότι το σύστημα τους θα καταρρεύσει!      
                                                                                                               Σούλη Αγγελική 
                                                                                                                                                                                Βάρκιζα 20/4/2020

Υ.Γ Στο ιστολόγιο μου μπορείτε να διαβάσετε επίσης τις αναγνώσεις βιβλίων 
1. "Το σύμπαν των εγκεφάλων" σχετικό με τη νόηση και τα γνωρίσματα της, την ελεύθερη βούληση, το θεό, την ερμηνεία των οπτικών κλπ ερεθισμάτων  από την πλευρά της νευροεπιστήμης. 
2. "Θαυμαστός καινούργιος κόσμος"  που παρουσιάζει ένα εφιαλτικό σενάριο για το μέλλον από την κακή χρήση των βιολογικών ανακαλύψεων σε συνδυασμό με την επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων. 



[1] Οι αλγόριθμοι περιγράφουν μια μέθοδο επίλυσης προβλημάτων που είναι κατάλληλη για υλοποίηση ως πρόγραμμα υπολογιστή. Στηρίζονται πάνω σε κάποια δεδομένα στοιχεία που έχουν επιλεχθεί και στη συνέχεια τα  επεξεργάζεται ο υπολογιστής με διάφορους τρόπους για να πάρουμε από αυτά μια πληροφορία ( επιπρόσθετη γνώση) χρήσιμη για μας. Με πιο απλά λόγια περιγράφουν την πορεία, βήμα βήμα, επεξεργασίας των δεδομένων  για να υπάρξει συγκεκριμένο αποτέλεσμα.  Οι Αλγόριθμοι μπορεί να είναι απλοί, σύνθετοι, και τόσο πολύπλοκοι που μόνο μια μηχανή, ο υπολογιστής μπορεί να τους επεξεργαστεί σε σύντομο χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα η εκτέλεση μιας μαγειρικής συνταγής έχει τη λογική ενός αλγόριθμου π.χ βράσιμο μακαρονιών:  Δεδομένα: μακαρόνια, κατσαρόλα, νερό, αλάτι, κουτάλα, σουρωτήρι. Επεξεργασία δεδομένων  βήμα – βήμα : παίρνω κατσαρόλα, τη γεμίζω ως τη μέση  νερό, την τοποθετώ στο μάτι της κουζίνας, ανάβω το μάτι,  το νερό βράζει, ανοίγω  πακέτο  μακαρόνια, τα ρίχνω  στην κατσαρόλα, παίρνω συγκεκριμένη ποσότητα αλατιού, τη ρίχνω στην κατσαρόλα, τα ανακατεύω, σε λίγο τα ξαναανακατεύω, σε 10 λεπτά σβήνω το μάτι, αποσύρω την κατσαρόλα, ρίχνω μέσα κρύο νερό, τα σουρώνω. Αν κάποιο δεδομένο αλλάξει, τότε τροποποιείται και η επεξεργασία. Όταν οι αλγόριθμοι  μεταφράζονται σε μια από τις  γλώσσες του υπολογιστή ονομάζονται πρόγραμμα και για να είναι αξιόπιστο πρέπει τα δεδομένα να είναι έγκυρα και η επεξεργασία σωστή.    

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου