Βέβαια ο Ντεγκ Σιαο Πινγκ δέχτηκε μόνο οικονομικές μεταρρυθμίσεις όχι όμως και πολιτικές. Ήθελε η οικονομία και η πολιτική να είναι διακριτά μέρη για να μη καπελώσουν οι ιδιώτες-επιχειρηματίες το κράτος. Ήθελε το Κομμουνιστικό Κόμμα που κυβερνούσε να μπορεί να ελέγχει την ιδιωτική πρωτοβουλία γι αυτό αρνήθηκε τα δυτικά πρότυπα διακυβέρνησης με τον κοινοβουλευτισμό, τον πολυκομματισμό και τη διάκριση των εξουσιών. Εξάλλου ο κινέζικος λαός είχε μακρά παράδοση 2.000 ετών σε απολυταρχικά καθεστώτα αρχής γενομένης από την εποχή των αυτοκρατόρων μέχρι την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού επί Μάο τον 20ο αιώνα.
Έτσι σήμερα επικρατούν παγκόσμια δυο μορφές καπιταλισμού: Πρώτον ο πολιτικός καπιταλισμός στην Κίνα και γενικότερα στην Ασία, όπως τον ονοματίζει ο συγγραφέας, επειδή έχει επιβληθεί από πολιτικές «κομμουνιστικές» ηγεσίες ή παρόμοια μονοκομματικά σχήματα. Δεύτερον ο αξιοκρατικός, φιλελεύθερος καπιταλισμός που επικρατεί στην Ευρώπη, Β. Αμερική, τυπικά στη Ρωσία και γενικότερα στον υπόλοιπο κόσμο. Αναλύοντας τις δυο αυτές μορφές καπιταλισμού ο συγγραφέας βλέπει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα σε κάθε είδος.
Ο Αξιοκρατικός Φιλελεύθερος Καπιταλισμός
Βασικό πλεονέκτημα του αξιοκρατικού φιλελεύθερου καπιταλισμού είναι ότι όλοι οι άνθρωποι θεωρούνται ίσοι απέναντι στο νόμο και είναι ελεύθεροι με βάση την προσωπική τους αξία - κι όχι την οικογενειακή καταγωγή τους- να ανέλθουν κοινωνικά, να σταδιοδρομήσουν επαγγελματικά, να αποκτήσουν πολιτική εξουσία. Με άλλα λόγια υπάρχει κοινωνική κινητικότητα από τη μια τάξη στην άλλη. Στην πρώτη φάση του κλασσικού καπιταλισμού, όπως ονομάζει την περίοδο επικράτησης του κατά το 19ο αιώνα, η αξιοκρατία και ο φιλελευθερισμός ήταν οι ηθικές προϋποθέσεις για την αποδοχή και στήριξη του συστήματος. Οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι όμως κλώνισαν την εμπιστοσύνη του κόσμου σε αυτόν, διότι δεν μπορούσαν να αιτιολογήσουν τις παγκόσμιες αυτές συγκρούσεις μέσα σε ένα σύστημα που ευαγγελιζόταν την πρόοδο και ανάπτυξη των κοινωνιών. Ο συγγραφέας στη συνέχεια στέκεται τη περίοδο του σοσιαλδημοκρατικού καπιταλισμού (1945-1975), όπως την ονομάζει, κατά την οποία η κοινωνική κινητικότητα αυξήθηκε σημαντικά διότι η δωρεάν παιδεία και το κράτος πρόνοιας μείωσαν αισθητά τις ανισότητες και έδωσαν ίσες ευκαιρίες σε πολλούς να μορφωθούν και να διακριθούν επαγγελματικά.
Στη τωρινή φάση του αξιοκρατικού φιλελεύθερου καπιταλισμού, οι αξίες της αξιοκρατίας και της ελεύθερης κινητικότητας των ανθρώπων πλήττονται μέσα από την όξυνση των ανισοτήτων που έχει συνέπεια και την αποδυνάμωση της δημοκρατίας και τη μετατόπιση της προς την ολιγαρχία. Τις ανισότητες αυτές, ο συγγραφέας τις ονομάζει συστημικές, αφού το σύστημα έχει τους τρόπους του να τις υποστηρίζει ή να τις καταπολεμά. Μη ξεχνάμε ότι ο συγγραφέας έγινε γνωστός από τις μελέτες του για την παγκόσμια ανισότητα και στο βιβλίο αυτό ενσωματώνει πολλές από τις απόψεις του για τους παράγοντες που επηρεάζουν την αυξομείωση των ανισοτήτων. Στον αξιοκρατικό φιλελεύθερο καπιταλισμό λοιπόν αφενός οι παγκόσμιες ανισότητες έχουν μειωθεί μετά τη διάδοση του καπιταλισμού στην Ασία (Κίνα, Βιετνάμ, Μαλαισία, Ινδονησία, Σιγκαπούρη, Ινδία) δημιουργώντας εκεί μια κοινωνική τάξη που ευημερεί, αφετέρου όμως η παγκόσμια ανισότητα έχει οξυνθεί. Υπάρχει σήμερα μια εισοδηματική πόλωση, αφού ένα πολύ μικρό ποσοστό ανθρώπων κατέχει κι ελέγχει όλο τον πλούτο του πλανήτη και το πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται στο άλλο άκρο της φτώχειας, ενώ η μεσαία τάξη διαρκώς συρρικνώνεται ιδίως στον ανεπτυγμένο Βορρά. Δεν θα υπεισέλθω σε λεπτομέρειες του συστήματος -που αναφέρονται- οι οποίες οδηγούν στην συγκέντρωση και μεταβίβαση από γενιά σε γενιά του παγκόσμιου πλούτου σε λίγους αλλά αναφέρω μόνο την τάση να διαμορφωθεί στο μέλλον μια αυτό-διαιωνιζόμενη κλειστή ελίτ που θα συνενώνει την οικονομική και πολιτική ισχύ, καταργώντας στην πράξη την αξιοκρατία και το φιλελευθερισμό. Μια τάση, σημάδια της οποίας είναι εμφανή ήδη και η οποία μπορεί να οδηγήσει στο πάντρεμα ίσως των δυο μορφών καπιταλισμού, που επικρατούν σήμερα. Ένα δυσοίωνο βέβαια απολυταρχικό σενάριο για το μέλλον της ανθρωπότητας!
Ο Πολιτικός Καπιταλισμός
Στο 3ο κεφάλαιο ο συγγραφέας περιγράφει και αναλύει τον πολιτικό καπιταλισμό : τη γέννηση του, τα χαρακτηριστικά του θετικά και αρνητικά, την ανθεκτικότητα και θελκτικότητα του, τη δυνατότητα ή όχι εξαγωγής του παγκόσμια.
Ο πολιτικός καπιταλισμός γεννήθηκε κυρίως σε κράτη που είχαν κομμουνιστικά καθεστώτα ή έστω μονοκομματικά πολιτικά συστήματα. Ο ρόλος των κομμουνιστικών κομμάτων στις χώρες αυτές που εξέρχονταν από την αποικιοκρατία τότε, ήταν πολύ σημαντικός, διότι τα κόμματα αυτά αποτελούσαν τη μόνη οργανωμένη δύναμη που ήταν ικανή αφενός να αποτινάξει τον ξένο ζυγό που τους είχε επιβληθεί κι αφετέρου τους ντόπιους γαιοκτήμονες που τους απομυζούσαν σε συνεργασία με τους αποικιοκράτες. Με άλλα λόγια μια διπλή επανάσταση, κοινωνική και εθνική, λάμβανε χώρα στις χώρες αυτές, με τα κομμουνιστικά κόμματα επικεφαλής, τα μόνα ικανά να φέρουν εις πέρας το δύσκολο αυτό έργο. Γράφει ο Μάο « Δυο μεγάλα βουνά καταπλακώνουν τον κινέζικο λαό, το ένα είναι ο ιμπεριαλισμός και το άλλο η φεουδαρχία. Το ΚΚΚ έχει αποφασίσει να τα γκρεμίσει και τα δυο». Κι όπως πραγματικά έγινε σε πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου. Με την πάροδο του χρόνου όμως τα καθεστώτα αυτά κατέχοντας τη διακυβέρνηση της χώρας τους για δεκαετίες δημιούργησαν μια ισχυρή απολυταρχική κρατική εξουσία που σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης η εξουσία αυτή μπόρεσε να επιβάλει οικονομικές καπιταλιστικές μεταρρυθμίσεις αφήνοντας τους ιδιώτες ελεύθερους να αναλάβουν πρωτοβουλίες υπό την διακριτική εποπτεία όμως του κράτους! Ο συγγραφέας αναφέρει και την ξεχωριστή περίπτωση της Ινδίας, η οποία τότε πέτυχε μόνο την εθνική της απελευθέρωση από την Αγγλία όχι όμως και την κοινωνική της διατηρώντας το σύστημα των καστών!
Σύμφωνα με τον συγγραφέα κύριο γνώρισμα του πολιτικού καπιταλισμού είναι ότι επικεφαλής του συστήματος αυτού βρίσκεται μια τεχνοκρατική πολύ αποτελεσματική γραφειοκρατία (Δημόσια Διοίκηση) που τα μέλη της επιλέγονται αξιοκρατικά και αποστολή τους είναι να επιτυγχάνουν υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, διότι έτσι νομιμοποιείται η εξουσία της, απουσία γενικών εκλογών. Και πράγματι επί δεκαετίες τώρα η Κίνα έχει πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης κατακτώντας τη δεύτερη θέση στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και δείχνοντας ότι σε λίγα χρόνια μάλλον θα ανέλθει στην πρώτη οικονομική θέση στον πλανήτη! Αυτό όμως το απολυταρχικό κράτος είναι που μπορεί να παίρνει γρήγορα αποφάσεις και να τις υλοποιεί σύντομα χωρίς να καθυστερεί σε χρονοβόρες διαδικασίες, όπως απαιτεί ένα δημοκρατικό κράτος του διαλόγου των φορέων και της εφαρμογής των νόμων, μας λέει. Η ανάπτυξη της Κίνας στην αρχή στηρίχθηκε στις βιομηχανικές μονάδες ποικίλων προϊόντων που παρήγαγε με την υποστήριξη των Αμερικανών. Συγχρόνως όμως φρόντιζε να κτίζει μεγάλα έργα υποδομής μέσα στη χώρα της (κεντρικούς δρόμους, λιμάνια, γέφυρες...). Τον 21ο αιώνα φιλοδοξεί να διακριθεί στην Τεχνητή Νοημοσύνη και στο Διάστημα! Κι ακόμα να φέρει εις πέρας τον περίφημο Δρόμο του Μεταξιού – που ήδη κτίζεται με κινέζικη χρηματοδότηση το τμήμα που διέρχεται από τις χώρες της Κεντρικής Ασίας – και που τελικά θα ενώνει ταχύτερα από ότι οι θαλάσσιες συγκοινωνίες τον Ειρηνικό με τον Ατλαντικό Ωκεανό!! Η συναίνεση βέβαια και ευρωπαϊκών κρατών για τη συνέχιση του δρόμου αυτού μέσα από τις ευρωπαϊκές κεντρικές οδικές αρτηρίες κρίνεται απαραίτητη και συμφέρουσα για όλους!
Δεύτερο χαρακτηριστικό του πολιτικού καπιταλισμού είναι η απουσία ενός κράτους δικαίου για όλη την κινέζικη επικράτεια. Η κρατική γραφειοκρατία για να υπηρετεί το εθνικό συμφέρον (υψηλή οικονομική ανάπτυξη και έλεγχος των ιδιωτών επιχειρηματιών για να μην επιβληθούν οι προτιμήσεις τους στην κρατική πολιτική) αναγκάζεται τις περισσότερες φορές να παίρνει τις αποφάσεις της αυθαίρετα κι όχι σύμφωνα με το νόμο. Με άλλα λόγια η απονομή της δικαιοσύνης γίνεται επιλεκτικά επιβραβεύοντας όσους εξυπηρετούν το εθνικό συμφέρον και τιμωρώντας αυστηρά όσους το υπονομεύουν. Αυτό όμως έχει ως αποτέλεσμα το σύστημα τους να μη στηρίζεται σε μια ορθολογική βάση αποδεκτή από όλους και συγχρόνως να καλλιεργούνται φαινόμενα διαφθοράς, τα οποία εξαπλώνονται στην κοινωνία.
Η διαφθορά στην Κίνα είναι ενδημική, τη γεννά το ίδιο το σύστημα, αφήνοντας τις λεγόμενες «ζώνες ανομίας», τις οποίες εκμεταλλεύονται οι επιτήδειοι. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις υπεξαίρεσης δημοσίου χρήματος που το κράτος το ξαναπήρε πίσω όμως, όταν αυτές ανακαλύφθηκαν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αντιπρόεδρου της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής που τα κλοπιμαία μετρητά σε χαρτονομίσματα ζύγιζαν ένα τόνο και τα πολύτιμα αντικείμενα γέμισαν 10 στρατιωτικά φορτηγά ενώ άλλος υψηλόβαθμος αξιωματούχος ειχε 37 κιλά χρυσού στην κατοχή του και 68 ακίνητα σε διάφορες κινέζικες πόλεις! Επίσης πολλοί αξιωματούχοι πουλούν τις θέσεις που κατέχουν στο κόμμα, στο κράτος, στις επιχειρήσεις, επειδή ο μισθός που παίρνουν, δεν τους επαρκεί για τις ανάγκες τους. Και βέβαια οι κομματικές θέσεις ιδίως, σε πόλεις όχι σε χωριά, είναι περιζήτητες, διότι αυτές ανοίγουν το δρόμο για τη γραφειοκρατική Διοίκηση.
Βέβαια οι κομματικές θέσεις γενικά (χαμηλές, μεσαίες, υψηλές) αποκτώνται αξιοκρατικά, διότι στην Κίνα παρατηρείται ένα παράδοξο φαινόμενο, να συνυπάρχουν ο συγκεντρωτισμός της κεντρικής εξουσίας με τον αποκεντρωτισμό των περιφερειών της, λόγω της ανάγκης διοίκησης του αχανούς κράτους της σε έκταση και υπερπληθυσμό. Η διπλή αυτή συνύπαρξη της αποκεντρωμένης Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της συγκεντρωτικής εξουσίας του ΚΚΚ ξεκίνησε από την εποχή του Μάο και αποδείχθηκε σωτήρια για τις καπιταλιστικές μεταρρυθμίσεις, διότι αυτές μπόρεσαν να ξεκινήσουν από τη βάση της κοινωνίας και να διαχυθούν σε κάποιες περιφέρειες. Η δε πρόβλεψη να διαρκεί η θητεία των τοπικών αρχόντων της αυτοδιοίκησης μόνο 5 χρόνια, εμπόδισε κάποιους από αυτούς να αποκτήσουν ισχυρή εξουσία και να αποσχιστούν ίσως από το κράτος. Έτσι οι άνθρωποι λοιπόν που συνεισφέρουν στη λύση προβλημάτων των περιφερειών τους αποκτούν κομματικές θέσεις.
Το θέμα είναι ότι η διαφθορά, όπου κι αν υπάρχει, αυξάνει τις ανισότητες μεταξύ των ανθρώπων και των κρατών και η επικράτηση της ροκανίζει τα θεμέλια των κοινωνιών. Στην αχανή λοιπόν Κίνα υπάρχουν πολύ μεγάλες ανισότητες - που αυξήθηκαν με την είσοδο της στον καπιταλισμό - ανάμεσα στις παραθαλάσσιες αναπτυγμένες πόλεις και στα χωριά μαζί με την τεράστια ενδοχώρα της. Οι ανισότητες και η διαφθορά επαυξάνονται κι άλλο από τις πάμπολλες μορφές ιδιοκτησίας που έχουν αναπτυχθεί, την ερμηνεία και εφαρμογή του υπάρχοντος δικαίου της κατά το δοκούν από τους ισχυρούς. Η έλλειψη συγκροτημένων κοινωνικών τάξεων, όπως τις γνωρίζουμε εμείς στη Δύση με συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις των εργαζομένων, περιπλέκει κι άλλο το ζήτημα!
Πρώτα απ’ όλα δεν υπάρχει κινέζικη αστική τάξη ούτε μπορεί να σχηματιστεί τέτοια, όπως στη Δύση, ώστε να έχουν αστούς με κοινά οικονομικά συμφέροντα που επιδιώκουν να ενωθούν για να καταλάβουν την πολιτική εξουσία, διότι απλούστατα το κράτος εμποδίζει το σχηματισμό της. Η κινέζικη κρατική εξουσία δεν μπορεί να ανεχτεί –για τους λόγους που έχουν αναφερθεί προηγουμένως – άλλη ανταγωνιστική πηγή εξουσίας αλλά παρεμβαίνει κάθε φορά που κρίνει ότι κάποιοι ιδιώτες θέλουν να επιβάλλουν τις προτιμήσεις τους στην πολιτική και τους κόβει τη φόρα. Εμένα προσωπικά μου θυμίζει το σύστημα των Πτολεμαίων στην ελληνιστική Αίγυπτο, οι οποίοι κατείχαν όλη τη γη της χώρας τους και παραχωρούσαν τμήματα αυτής στους γαιοκτήμονες-ευγενείς τους, τα οποία όμως έπαιρναν πίσω με την πρώτη ατασθαλία τους. Η ανώτερη λοιπόν κοινωνική τάξη εξαρτώμενη, αφού ο πλούτος της είναι «δοτός» απο το Κόμμα και γι αυτό εύκολα χειραγωγήσιμη!
Εντύπωση επίσης προκαλεί μια άλλη κατηγορία εκατομυρίων ανθρώπων, οι οποίοι κατοικούν στις πόλεις χωρίς να διαθέτουν όμως επίσημη άδεια παραμονής τους εκεί –hukou όπως τη λένε- δηλαδή κατοικούν παράνομα, γεγονός που συνεπάγεται φόβο, στέρηση δικαιωμάτων και μεγάλη εκμετάλλευση τους! Υπάρχει βέβαια και η άλλη υπερπληθής κατηγορία που διαθέτει άδεια παραμονής στις πόλεις. Σε έναν πληθυσμό 1,5 περίπου δισεκατομυρίων ανθρώπων, σύμφωνα με μελέτη του συγγραφέα το 2013, μόνο το 5% ανήκει στο ανώτερο τμήμα της κοινωνίας, όπου η επαγγελματική σύνθεση του μικρού αυτού ποσοστού περιλαμβάνει: ιδιοκτήτες μεγάλων επιχειρήσεων 5%, ιδιοκτήτες ατομικών επιχειρήσεων 15%, διάφοροι επαγγελματίες 33%, κυβερνητικοί αξιωματούχοι 6%, υπαλληλικό προσωπικό 20%, εργάτες 21%.
Ενδεικτικά αναφέρω επίσης μερικές από τις ποικίλες μορφές ιδιοκτησίας που επιπλέον δεν είναι σαφείς και ξεκάθαρες, όπως στη Δύση: έτσι μεταξύ των γνωστών μορφών ιδιοκτησίας κρατικής και ιδιωτικής, ξεχωρίζουν μυριάδες ενδιάμεσες περιπτώσεις, όπως οι αμιγώς ιδιωτικές επιχειρήσεις μέσα στις οποίες υπάρχουν κομματικοί «πυρήνες» του ΚΚΚ. Αυτοί οι πυρήνες λειτουργούν άλλοτε θετικά (αν πιέζουν το κομματικό κράτος για το εθνικό συμφέρον, αν στρέφονται κατά ιδιωτών-καπιταλιστών), και άλλοτε αρνητικά ( αν δωροδοκούνται τα μέλη τους). Ξεχωρίζουν επίσης οι κρατικές επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε αυτές ιδιωτικά κεφάλαια, ή που αντλούν ιδιωτικά κεφάλαια από το χρηματιστήριο. Επίσης υπάρχουν δημοτικές και κοινοτικές επιχειρήσεις και άλλες από συγχωνεύσεις κοινοτικών και ιδιωτικών εκτάσεων γης. Αυτή η ποικιλία και η ασάφεια στις μορφές ιδιοκτησίας αποτελούν δομικό στοιχείο του κινέζικου πολιτικού καπιταλισμού, διαφορετικά δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει το σύστημα!
Ερωτήματα για το μέλλον το πολιτικού καπιταλισμού
Αυτό το περίπλοκο λοιπόν σύστημα είναι βιώσιμο; Πόσο μπορεί να επιβιώσει και να αναπτυχθεί; Θέλει η Κίνα και μπορεί να εξάγει το μοντέλο του καπιταλισμού της σε άλλες χώρες;
Όσο η Κίνα αποδεικνύει ότι είναι ικανή να προσφέρει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και ότι η διαφθορά κινείται μέσα σε κάποια όρια που δικαιολογούν την οικονομική ανάπτυξη της τόσο μπορεί να επιβιώνει. Καμμιά χώρα ως τώρα όμως δεν ανάπτύσσεται διαρκώς. Πρέπει να εφευρίσκει νέες καινοτομίες για να μπορεί να επιβιώνει και να διατηρεί ηγεμονική θέση στον κόσμο. Κι αυτό είναι μια πρόκληση για την Κίνα. Σκέπτεται την ελαφριά βιομηχανία της σε ρουχισμό κλπ να τη μεταφέρει σε άλλες αναπτυσσόμενες χώρες κι αυτή να κρατήσει τη βαριά βιομηχανία και τις ψηφιακές τεχνολογίες εξελίσσοντας τες. Το μέλλον , όπερ δείξαι, βέβαια.
Η Κίνα δεν επιθυμεί να εξάγει τον πολιτικό καπιταλισμό της σε άλλες χώρες γιατί ποτέ έως τώρα στη μακραίωνη ιστορία της δεν το έκανε, λέει. Η ίδια παραμένει φιλειρηνική και αδιάφορη σε αντίθεση με Ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ που είναι φιλοπόλεμες και διψασμένες για κέρδη και επιρροή, συμπληρώνει. Γεγονός είναι ότι δεν έχει συγκροτήσει δικό της στρατόπεδο πιστών συμμάχων, εκτός της Βόρειας Κορέας και της Αλβανίας στο παρελθόν. Αρέσκεται μόνο να επιδεικνύει την κινέζικη ανωτερότητα στον υπόλοιπο κόσμο. Κι όταν επεμβαίνει σε άλλες χώρες, όπως σε κράτη της Αφρικής, η διείσδυση της εκεί είναι ήπια και φιλειρηνική μεταδίδοντας τεχνογνωσία και κάνοντας έργα υποδομής. Η υιοθέτηση του μοντέλου του πολιτικού καπιταλισμού από την Ανγκόλα, την Αιθιοπία, την Τανζανία, την Αλγερία, την Μποτσουάνα, την Ρουάντα δεν είναι πιστή αντιγραφή του κινέζικου καπιταλισμού. Βέβαια ο συγγραφέας αποφαίνεται ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατον να γίνει γιατί οι αφρικάνικες χώρες δεν διαθέτουν τη μακραίωνη παράδοση της Κίνας. Μόνο το Βιετνάμ έχει το πιο κοντινό μοντέλο με τον κινέζικο καπιταλισμό και μετά ακολουθούν το Λάος, η Μαλαισία, η Σιγκαπούρη και η Ινδονησία.
Τελικά η Κίνα δεν θέλει ούτε μπορεί να γίνει η ηγέτιδα δύναμη στον κόσμο αντικαθιστώντας τις ΗΠΑ! Ο συγγραφέας πιστεύει ότι η Κίνα θα υποχρεωθεί να αναλάβει πιο ενεργό διεθνή ρόλο, αφού είναι ήδη ενταγμένη στην παγκόσμια οικονομία και βρίσκεται διαρκώς σε επαφές με άλλους λαούς και κράτη. Επιθυμία της όμως είναι να εποπτεύει έναν πολυπολικό κόσμο στο μέλλον, ισχυρίζεται ο συγγραφέας.
Το παρόν και το μέλλον του παγκόσμιου καπιταλισμού
Όποια από τις δυο παραπάνω μορφές, κι αν έχει ο καπιταλισμός σήμερα, δεν παύει να είναι παγκοσμιοποιημένος, γεγονός που του προσδίδει ορισμένα χαρακτηριστικά. Ο συγγραφέας θίγει το μέγα θέμα της μαζικής μετανάστευσης και τη δυσκολία να τους αποδεχθούν οι κάτοικοι στις χώρες υποδοχής, γιατί με τον ερχομό τους πλήττονται κάποια δικαιώματα τους που έχουν οικονομικό και πολιτικό κόστος. Επίσης αναφέρεται στη δυσκολία να λειτουργήσει το κράτος πρόνοιας στη Δύση τόσο για όλους τους πολίτες ενός κράτους, πόσο μάλλον και για τους μετανάστες που καταφθάνουν σε μια χώρα! Η καταπολέμηση όμως των ανισοτήτων και η ανάπτυξη απαιτούν την ένταξη όλων των ανθρώπων σε κοινωνίες, καταλήγει ο συγγραφέας. Ιδιαίτερα στέκεται στην ιθαγένεια, -που ως γνωστόν αποκτά κάθε άνθρωπος εκ γενετής - ως έναν παράγοντα που παιζει ρόλο στις παγκόσμιες ανισότητες. Η μη δυνατότητα πολλών μεταναστών να αποκτήσουν ιθαγένεια και η οικονομική ανισότητα που επιφέρει αυτή στα άτομα είναι ένα θέμα προς συζήτηση. Σε άλλο εισοδηματικό επίπεδο βρίσκεται ο κάτοικος π.χ μιας ανεπτυγμένης ευρωπαϊκής χώρας και σε άλλο ο κάτοικος μιας αφρικάνικης χώρας ή αναπτυσσόμενης, αφού αυτή προσφέρει στον πρώτο ένα πριμ χρηματοδότησης για φοίτηση σε σχολείο, για μισθό, για σύνταξη ή όχι. Μάλιστα σήμερα η ιθαγένεια μπορεί να αγοραστεί από κάποιους πολύ πλούσιους από άλλες χώρες υπό κάποιες προϋποθέσεις βέβαια ενώ παραχωρείται ένα είδος υπο-ιθαγένειας σε μετανάστες, που σημαίνει ότι δεν έχουν πλήρη δικαιώματα στην ξένη χώρα όπου κατοικούν !
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού είναι η τάση που επικρατεί για όλο και μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση πραγμάτων που στο παρελθόν δεν θεωρούνταν καν εμπορεύματα. Με σόκαρε το κεφάλαιο « Η φθίνουσα χρησιμότητα της οικογένειας»! Από τη στιγμή που αγαθά, που κάποτε πρόσφερε η οικογένεια, τώρα αγοράζονται, όπως η παροχή τροφής, η φροντίδα των παιδιών, η περίθαλψη των γερόντων, το γέμισμα του ελεύθερου χρόνου μέσα από τη βιομηχανία προϊόντων διασκέδασης, η κοινωνία οδηγείται στην πλήρη ατομικοποίηση του ανθρώπου. Και εγώ ερωτώ! Θα αγοράζεται και η αγάπη, η συντροφικότητα, η καταπολέμηση της μοναξιάς;
Εντύπωση επίσης μού προκάλεσαν κάποιες διαπιστώσεις που κάνει για την αποδυνάμωση της δημοκρατίας και τη διολίσθηση της στην ολιγαρχία όπου κυβερνούν οι πλούσιοι, τις οποίες διατυπώνει πότε με ρεαλισμό, πότε με κυνισμό αφήνοντας με άφωνη και γεμάτη σκεπτικισμό μερικές φορές. Γράφει λοιπόν ότι το πάντρεμα οικονομικής και πολιτικής εξουσίας και τα συνακόλουθα του η διαφθορά, ο λαϊκισμός, η αδυναμία υποστήριξης του κράτους πρόνοιας, οι μεγάλες ανισότητες, τελικά αδυνατούν να υποστηρίξουν τη δημοκρατία. Το γνωστό μοντέλο, πρότυπο του πολίτη, συμμέτοχου στα κοινά, όπως το όρισε ο Αριστοτέλης δεν μπορεί να λειτουργήσει, γιατί απλούστατα χρειάζεται χρόνος και γνώση για να ανταποκριθεί ο απλός άνθρωπος σε αυτό! Μέσα σε αυτό τον κυκεώνα πληροφοριών και παραπληροφόρησης και του αγώνα για επιβίωση, λίγοι είναι αυτοί που μπορούν να γίνουν ενεργοί πολίτες! Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός τα παίρνει όλα σβάρνα λοιπόν; Αποσιωπά πάλι, θα έλεγα, την πίστη στις ανθρωπιστικές αξίες, τα κάθε είδους κινήματα ακτιβιστικά και μη, την κλιματική αλλαγή που αφυπνίζει συνειδήσεις!
Για το μέλλον τί προβλέπει ο συγγραφέας; Ένα αισιόδοξο σενάριο, αν μειωθούν οι παγκόσμιες ανισότητες μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών και των ανεπτυγμένων αλλά και οι συστημικές μεταξύ των ανθρώπων που ζουν στο ίδιο κράτος. Ένα δυστοπικό μέλλον για την ανθρωπότητα, αν επικρατήσει η πλουτοκρατία, όπως ονομάζει το σύστημα που η οικονομική και η πολιτική ισχύς παντρεύονται μεταξύ τους και δημιουργούν μια κλειστή παγκόσμια ελίτ, που θα ελέγχει τα πάντα στον πλανήτη και θα αυτο -διαιωνίζεται αποκλείοντας την κοινωνική κινητικότητα. Τάδε, έφη, ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς. Είναι κι αυτή μια άποψη ενός επιστήμονα διανούμενου –ούτε κομμουνιστή ούτε νεοφιλελεύθερου κατά τα λεγόμενα του, που προβληματίζεται για το μέλλον της ανθρωπότητας, που αυτή τη στιγμή φαντάζει πολύ αβέβαιο!
Σούλη Αγγελική
Αθήνα 24-3-2021
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου