Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ, Δοκίμιο για τους περίφρακτους τόπους (σσ 408Γ), Γιάννης Παρασκευόπουλος, Εκδ. Ροπή, 2025

Εισαγωγή

              Έχει ειπωθεί, ότι, όταν ο Θεός χρειάστηκε έναν τόπο για να συμβολίσει την επίγεια ευτυχία,  δεν επέλεξε ένα έρημο νησί ούτε μια παραλία ούτε ένα χωράφι με στάρι ούτε ένα βοσκότοπο αλλά επέλεξε έναν κήπο, τον Κήπο του Παραδείσου. Εν αρχή, λοιπόν, ήν ο Κήπος του Παραδείσου, η πρώτη κατοικία του ανθρώπου, από την οποία όμως εξορίστηκε, κι έκτοτε την αναζητεί στην επίγεια ζωή και στην επουράνια !

        Ο συγγραφέας Γιάννης Παρασκευόπουλος αναγάγει τους κήπους σε κεντρικό θέμα του βιβλίου του «Η ποιητική του κήπου» φωτίζοντας τη σχέση τους με τον άνθρωπο προσπαθώντας να ανακαλύψει με ποιο τρόπο οι ιδεολογικές, θρησκευτικές και οι αντιλήψεις τους για τη φύση επηρέασαν τις μεταμορφώσεις του κήπου στον ιστορικό χρόνο. Γι αυτό στηρίζεται σε πλούσια βιβλιογραφία ελληνική και ξένη εκμαιεύοντας πληροφορίες από έργα ιστορικών και φιλοσόφων, θεολογικά κείμενα , ποιήματα, αρχαία ανάγλυφα, σωζόμενες φωτογραφίες … Παρακολουθεί με ποιο τρόπο το βλέμμα του θεατή αλλάζει καθώς αντικρίζει τα ορατά κι αόρατα μηνύματα που σηματοδοτεί ο κήπος,  διότι ο κάθε πολιτισμός έχει τη δική του ιδέα περί κήπου.

Ονομαστοί κήποι ανά τον κόσμο που ξεχωρίζουν για την ομορφιά και την προσφορά τους είναι: οι, οι αρχαιοελληνικοί φιλοσοφικοί κήποι, οι ρωμαϊκοί με τις επαύλεις, οι ιταλικοί της αναγέννησης, οι κήποι εγγλέζικου στυλ με ρομαντικά στοιχεία και οι γαλλικοί- μπαρόκ με ορθολογικά γεωμετρικά στοιχεία.

 Επίσης ξεχωρίζουν οι περσικοί και οι αραβικοί κήποι  επηρεασμένοι από το Ισλάμ και οι κινεζικοί και ιαπωνικοί κήποι στην Άπω Ανατολή. Ακόμα οι κήποι ξεχωρίζουν  σε μοναστηριακούς, σε ιδιωτικούς και δημόσιους που στη βιομηχανική εποχή παίρνουν τη μορφή μεγάλων Πάρκων. Με την ευρεία έννοια της λέξης μιλάμε για βοτανικούς κήπους και ζωολογικούς, ενώ ο λαός χρησιμοποιεί τις λέξεις λαχανόκηπος, μπαχτσές, ανθόκηπος, περιβόλι τονίζοντας περισσότερο τη χρήση τους στη διατροφή τους ή σε κάτι που συνδυάζουν την διατροφή με την αναψυχή.

Ο κήπος διδάσκει, έναν τρόπο ύπαρξης, ένα άνοιγμα του πολιτισμού στη φύση. Διδάσκει τον αιώνιο κύκλο ζωής και θανάτου, διδάσκει τη συνύπαρξη των έμβιων όντων και μη μέσα σε ένα περίφρακτο τόπο  (δέντρα, θάμνοι, λουλούδια ζωύφια,  πουλιά, νερό, καιρικές συνθήκες και άνθρωπος που φροντίζει και απολαμβάνει τον κήπο). Ο κήπος διδάσκει την υπομονή και την επιμονή να καλλιεργείς …, διδάσκει μια διαφορετική αντίληψη χρόνου πιο αργή από τη σημερινή της ταχύτητας και της κατανάλωσης του περιττού! Ο κήπος βγαλμένος από τη φύση και ταυτόχρονα αποκομμένος από αυτή, γεννά τα συναισθήματα της γαλήνης, της αμεριμνησίας και της ευδαιμονίας.

                  Στην παρούσα  ανάγνωση μου δεν θα σταθώ ιδιαίτερα στη φιλοσοφική θεώρηση του κάθε κήπου - που παρουσιάζεται αναλυτικά από το συγγραφέα και ίσως κουράσει τον αναγνώστη- αλλά θα εστιάσω σε πιο πρακτικά θέματα που αφορούν την περιγραφή και τον στόχο στον οποίο αποβλέπει κάθε κήπος προσθέτοντας κι ελάχιστα - εντός αγκυλών- από παλαιότερα διαβάσματα μου.

 Τελικά ο κήπος είναι ένας τόπος για αισθητική απόλαυση, για ενατένιση του θείου και της πνευματικότητας, για ψυχική και συναισθηματική ευφορία, για χρησιμοθηρικούς λόγους που συνδέονται με τη διατροφή του ανθρώπου, τη θεραπεία του από ασθένειες, για επίδειξη πλούτου και γούστου του ιδιοκτήτη του;  

                                        &                            &                          & 

Χαρακτηριστικά του κήπου:

                   Ο συγγραφέας στην εισαγωγή ακόμα του βιβλίου παρουσιάσει τρία χαρακτηριστικά του κήπου: α. τα φυτά  β. το νερό  γ. τα ορυκτά, τα οποία συναντώνται σε όλους τους κήπους του κόσμου αλλά διαφέρουν στην αρχιτεκτονική τους διάταξη- σχεδιασμό του κήπου, στις μορφές κι αναλογίες που αυτά παίρνουν μέσα σε κάθε κήπο, ώστε να μιλάμε για συγκεκριμένους τύπους-στυλ κήπους.

Κι αν ή ύπαρξη των φυτών και του νερού θεωρούνται απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία κήπου, τα ορυκτά με την πλατιά έννοια της λέξης θεωρούνται κι αυτά απαραίτητα για τη συμπλήρωση ενός φυσικού τοπίου είτε  με τη μορφή βράχων, πέτρας  αλλά και τεχνικών κατασκευών πχ κρηνών κι καναλιών για το πότισμα των φυτών. Επιπλέον τα ορυκτά προσφέρουν καταφύγιο στα ζωύφια, έντομα που υπάρχουν κάτω από τη γη αλλά και κυκλοφορούν μέσα σε ένα κήπο.  Με το πέρασμα του χρόνου οι τεχνικές κατασκευές  πήραν κι άλλες μορφές, όπως σιντριβανιών, μικρού καταρράκτη, πίδακα νερού, πήλινων πτηνών και ζώων  και στο ρομαντικού στυλ κήπο πρόσθεσαν απομιμήσεις σπασμένων αρχαιοελληνικών κιόνων,  αγαλματιδίων και μικρών σπηλαίων  τονίζοντας την αρχιτεκτονική του κήπου που σχεδίαζαν. Κατασκεύασαν ακόμα χάρη παιδιάς και  λαβύρινθο χωρίζοντας  ένα χώρο του κήπου σε πολυδαίδαλους διαδρόμους με θάμνους πράσινου που κούρευαν έτσι ομοιάζοντας τους με χαμηλά ορθογώνια τείχη!                

         Από τα φυτά ο άνθρωπος  πρώτα ξεχώρισε τα δένδρα, γιατί από την αρχή του κόσμου τον συντροφεύουν και του είναι χρήσιμα τόσο  ώστε  να φτάσει κάποια από αυτά να τα θεωρηθεί ιερά συνδέοντας τα με θεούς της μυθολογίας. Το δένδρο το συνέδεσε επίσης με τον κύκλο του χρόνου καθώς αυτό αλλάζει κατά τη διάρκεια των τεσσάρων εποχών και παρατήρησε ότι η κάθετη δομή του ύψους του ενώνει τρεις κόσμους:  το χθόνιο με τις ρίζες του, τον επίγειο με το κορμό και τα κλαδιά του και τον ουράνιο προς τον οποίο τείνουν τα ψηλά φυλλώματα του. Στέγη και καταφύγιο για την έμβια ζωή, χρήσιμο για την ξυλεία  και τους καρπούς του, τόπος δροσιάς και ξεκούρασης με τη σκιά του.  Το Δέντρο πέρασε στη μυθολογία ως το Κοσμικό Δένδρο που στηρίζει το σύμπαν κι υμνήθηκε  ως σύμβολο Ζωής, κι ελευθερίας κατά τη Γαλλική Επανάσταση.

Ένα δέντρο που κυριαρχεί στο φαντασιακό της ανθρωπότητας είναι ο Φοίνικας  που για τους λαούς της ερήμου είναι το κύριο μέσο επιβίωσης τους , γιατί τα μεγάλα μακριά φύλλα του, που φυτρώνουν ψηλά στον κορμό του, σαν ομπρέλα  σκεπάζουν και προστατεύουν όσα ζουν  στη σκιά του, σπίτια, ανθρώπους, ζώα, καλλιέργειες. Δεν θα υπήρχαν οι οάσεις χωρίς τους φοίνικες! 

Κι άλλα δένδρα όμως τράβηξαν το ενδιαφέρον του, όπως αυτά που τα φύλλα του έχουν 5 λοβούς σαν το ανθρώπινο χέρι, ο υπερήφανος πλάτανος , η συκιά, αλλά και η άμπελος και ο κισσός. Κοντά σε αυτά η βελανιδιά (δρυς), το πανύψηλο ευθυτενές κυπαρίσσι, κι άλλα, όσον αφορά το μεσογειακό τοπίο. Το ασιατικό πεύκο, το μπαμπού, η κλαίουσα ιτιά κι άλλα,  αν και κατάγονται από την Άπω Ανατολή, καθώς και οι κάκτοι από την Αμερικάνικη ήπειρο μεταφέρθηκαν και μεταφυτεύτηκαν  στην Ευρώπη. Τα λουλούδια αυτοφυή και εισαγόμενα -μετανάστες τα αποκαλεί ο συγγραφέας-  στολίζουν τους κήπους της Ευρώπης. Για παράδειγμα  το ρόδο μας ήρθε από την Περσία,  η μπουκαμβίλια  από την Ταϊτή γύρω στο 1715 από τον Γάλλο εξερευνητή και φυσιοδίφη Μπουκαμβιλ κι έκτοτε θεωρείται μεσογειακό φυτό από την Ισπανία ως το Αιγαίο! 

Τι να πούμε για το νερό, αυτό το άχρωμο, άγευστο υγρό με τη τεράστια δύναμη που διαθέτει, που δεν λείπει από κανένα κήπο;  Και πόσους τρόπους εφηύρε το ανθρώπινο μυαλό για να το εντάξει μέσα στο κήπο για το πότισμα του, την απλόχερη δροσιά που προσφέρει βλέποντας το συγκεντρωμένο σε λίμνες και κανάλια ή τρεχούμενο σε ρυάκια ή ακόμα ανακυκλώνοντας το χάρη της οπτικής και ηχητικής θέασης που προσφέρει. Το νερό, ένα από τα 4 στοιχεία της φύσης, προσφέρεται για τις βιολογικές αλλά και πνευματικές ανάγκες του ανθρώπου και γίνεται μέσον ζωής, εξαγνισμού και κάθαρσης.   

                                             &                 &                   &       

      ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ: 

Οι πρώτες αναφορές για κήπους συναντώνται στη μυθολογία, κι ακολουθούν αυτές στο μεταίχμιο της προϊστορίας και ιστορίας. Ποιος δεν έχει ακουστά για τους   Κρεμαστούς  Κήπους της Βαβυλώνας, για τον Κήπο των Εσπερίδων με τα χρυσά μήλα, που όποιος τα έτρωγε θα γινόταν αθάνατος, ή για τα Ηλύσια Πεδία ή τη νήσο των Μακάρων, τόποι της ελληνικής μυθολογίας παρόμοιοι με τον κήπο του Παραδείσου στη Βιβλο!

  Ομηρικοί και Αρχαιοελληνικοί κήποι

Στην Οδύσσεια του Ομήρου, συναντάμε αρκετές περιγραφές κήπων-περιβολιών. Μεταξύ αυτών περιγράφεται ο κήπος -περιβόλι του βασιλιά Αλκίνοου, όταν ο ταλαιπωρημένος ναυαγός Οδυσσέας πατεί το πόδι του στο νησί των Φαιάκων και τον αντικρίζει και ηρεμεί η ψυχή του:  … ροδιές, απιδιές, μηλιές με μήλα χρυσοκκόκινα /συκιές με σύκα μέλι και πέρα οι καρπερές ελιές / … δίπλα ριζώνει πολύκαρπο  αμπέλι με κλήματα που το τρυγούν / κι όπου τα κλήματα τελειώνουν, αρχίζουν  βράγιες πράσινες κάθε λογής με τάξη βαλμένες, όλο το χρόνο λάμποντας …

Ένα ειδυλλιακό τοπίο στα όρια της άγρια φύσης του δάσους αλλά που ανταποκρίνεται όμως  και στην ανθρώπινη αντίληψη βρίσκεται δίπλα στην κατοικία της νύμφης Καλυψώς :  γύρω από τη σπηλιά της  δάσος  με κέδρους , θούγα ,  λεύκες, σκλήθρες και  κυπαρίσσια μυριστά. Πουλιά με τα φτερά τους τεντωμένα και δίπλα τους το αμπέλι/  πο κάτω λιβάδι με βιολέτες κι αγριοσέληνα… 

Οι αρχαίοι Έλληνες σέβονται τη φύση  και την ιερότητα της. Το φύλλο ακάνθης γίνεται το πρότυπο για τα κορινθιακά κιονόκρανα ναών τους και ανάγλυφα  φυτικά μοτίβα σκαλίζουν πάνω σε μάρμαρα επιτύμβια. Στην κλασσική Αθήνα δημιουργούν το λεγόμενο Ιερό Άλσος, έναν περίφρακτο χώρο με πυκνά δενδροφυτευμένα δένδρα, που περιελάμβανε ναούς, τεμένη, αγάλματα. Ήταν ο δικός τους δημόσιος κήπος που απαγορεύονταν να καταστρέψουν κι εκεί έβρισκαν ασυλία οι κυνηγημένοι. Αυτοί που είναι ονομαστοί όμως είναι οι κήποι της μάθησης και του φιλοσοφικού στοχασμού, που δημιούργησαν ορισμένοι φιλόσοφοι για να διδάσκουν τους μαθητές τους. Η Ακαδημία του Πλάτωνα το 387 π.Χ ήταν ένας δενδροφυτευμένος χώρος που περιελάμβανε ναούς, γυμνάσιο και βιβλιοθήκη. Ο Αριστοτέλης δίπλα στον Ιλισό ποταμό δημιουργεί το Λύκειο του το 334 π.Χ ή αλλιώς την Περιπατική  Σχολή του. [ Προσωπικά θα πρόσθετα ακόμα τον κατάφυτο ιδιόκτητο κήπο του Επίκουρου,  μέσα στον οποίο μαζί με τους μαθητές του, γύρω στο 305 π.Χ στοχάζεται για την ευτυχία και ξεχωρίζει την πνευματική ηδονή από την υλική].

Τους ανοιχτούς χώρους λοιπόν, την επαφή με την ηρεμία της φύσης, τους  περιπάτους  μέσα σε δροσερά και σκιερά μέρη προτιμούν κατά τον 4^ο αι. οι Αθηναίοι για τις φιλοσοφικές συζητήσεις και την καλλιέργεια της πνευματικότητας τους! 

                                        &                    &                       & 

Οι κήποι στην Ιταλική χερσόνησο: Ρωμαϊκοί και της Αναγέννησης 

Η Ρώμη ως αυτοκρατορία πια που έχει επεκταθεί ανά τη Μεσόγειο ενσωματώνει στην κουλτούρα της αντιλήψεις από πολλούς  τόπους που έχει κατακτήσει αλλά στη βάση της παραμένει η αρχαιοελληνική παράδοση από τον Όμηρο, την κλασσική αρχιτεκτονική, τις φιλοσοφικές συζητήσεις, τη βουκολική ποίηση έως και την ελληνιστική εποχή. Αντιλήψεις τις οποίες ομογενοποιεί  και φθάνει το Ιερό Άλσος να το μεταμορφώνει σε Ηρώον, χώρο που τιμά τον ήρωα -προστάτη της  πόλης αλλά και της περιοχής, ακόμα και της αυτοκρατορίας. Τότε εμφανίζεται και το Πεδίον του Άρεως, αφιερωμένο στο θεό Άρη, ονομασία που δανείστηκαν έκτοτε αρκετές χώρες για τα πάρκα τους,  όπως και η δική μας Αθήνα. Εντύπωση προκαλεί η νεοεμφανιζόμενη ιδιωτική κατοικία στα πέριξ των πόλεων που ονομάζεται villa. Η βίλλα εισάγει μια νέα αισθητική για τον κήπο με πολλά δέντρα, πράσινο, αγαλματίδια και σπασμένους οβελίσκους διάσπαρτους στο χώρο  ενώ στο εσωτερικό της διακοσμείται με τοιχογραφίες με αναπαραστάσεις εικόνων από τη φύση! Η ανάγκη απομάκρυνσης από την πολύβουη πόλη και οι στιγμές ψυχικής χαλάρωσης των Ρωμαίων πατρικίων τους οδηγεί στην απόκτηση μιας βίλλας.

Η σχετικά μικρή βίλλα  στα χρόνια του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου μεταμορφώνεται στην ονομαστή ρωμαϊκή έπαυλη, η οποία  κατακτά τη δική της αυτονομία αναπτύσσοντας τη δική της αρχιτεκτονική του κήπου. Εισάγονται και φυτεύονται συγκεκριμένα δέντρα από χώρες που είχαν κατακτήσει, τα οποία υποστηρίζουν τη σκηνοθεσία του κήπου με τη νέα διακόσμηση. Φοίνικες, πορτοκαλιές δίπλα σε κυπαρίσσια και πεύκα   … για 5 αιώνες η τέχνη της κηποποιίας  αναπτύσσεται.[ Αναφέρω ως παραδείγματα πρώτον το μεγάλο συγκρότημα κτηρίων και κήπων της  βίλας Ανδριάνα στο Τίβολι, έξω από τη Ρώμη, που κτίστηκε το 2^ο αι από τον αυτοκράτορα Αδριανό. Δεύτερο, την περίφημη βίλα ντ΄Έστε στο Τίβολι πάλι, που   μετά από 14 αιώνες ο καρδινάλιος Ιππόλυτος ντ΄Έστε κατά την Αναγέννηση έκτισε χρησιμοποιώντας πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία και υλικά από τη βίλα του Αδριανού]. Την εποχή της παρακμής της αυτοκρατορίας, οι ρωμαϊκοί κήποι αποκτούν διακοσμητικό χαρακτήρα  και μάλιστα πομπώδη και υπερβολικό. 

Ο αναγεννησιακός κήπος  με την έπαυλη του, που φαντάζει ως μια νησίδα γαλήνης μέσα στην πόλη ή κι έξω από αυτήν, επανεμφανίζεται το 14^ο - 15^ο αιώνα. Το νέο πνεύμα του ανθρωπισμού, που εμπνέεται από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό της αρχαιότητας, σε συνδυασμό με την οικονομική ανάπτυξη της νεοεμφανιζόμενης αστικής τάξης  των τραπεζικών δίνουν τη δυνατότητα, για παράδειγμα, στη δυναστεία των Μεδίκων να κτίσουν την έπαυλη τους  στη Φλωρεντία, την πόλη των λουλουδιών, όπως μαρτυρεί το όνομα της.  Πάνω στο  λόφο Fiesole  κτίζουν την έπαυλη τους που την περιβάλλει θαυμάσιος κήπος προσφέροντας έτσι την ευκαιρία να απολαμβάνουν από εκεί μια πανοραμική θέα της πόλης τους και της υπαίθρου γύρω της  και μέχρι μακριά της. Η επιλογή της τοποθεσίας δεν ήταν τυχαία.  Το βλέμμα της παντοδύναμης οικογένειας κυριαρχεί στον τόπο τους μέσω του τοπίου.

Από τότε η λέξη πανόραμα εισήχθη στο λεξιλόγιο  για την επιλογή τοποθεσιών που προσφέρουν θέα από ψηλά. Επίσης οι έννοιες «πέργκολα, φυτοδοχεία (γλάστρες), παρτέρια» γίνονται λέξεις  για την ανάδειξη ενός κήπου.  Τεράστιες πέργκολες με αναρριχητικά φυτά, συνήθως άμπελο, σκεπάζουν και προσφέρουν τη σκιά τους  γύρω από την έπαυλη ενώ τα φυτοδοχεία δηλαδή  οι μαρμάρινες σκαλισμένες γλάστρες σε περίτεχνα σχήματα δέχονται η καθεμιά το λουλούδι, που της ταιριάζει. Για πρώτη φορά χάρη στα φυτοδοχεία μπορούν να μεταφερθούν φυτά από ένα μέρος σε άλλο για να στολίσουν συγκεκριμένα σημεία του κήπου. Τα παρτέρια, αν και πρωτοεμφανίστηκαν στα μοναστήρια, ο αναγεννησιακός κήπος τα εμπλουτίζει κατασκευάζοντας άλλα υπερυψωμένα ή κλείνοντας γωνίες του κήπου με πέτρες ή τούβλα φυτεύοντας εντός τους λουλούδια ή αρωματικά χορταρικά.

 Η αρχιτεκτονική του κήπου συμπληρώνεται από μονοπάτια πλακόστρωτα που τον διασχίζουν κι από ξέφωτα   με πολλά αγάλματα καθώς επίσης από κρήνες και σιντριβάνια, μικρές τεχνητές λιμνούλες Την εποχή της Αναγέννησης  στην περιοχή της Τοσκάνης μνημονεύονται  πάνω από εκατό επαύλεις με κήπους αναγεννησιακού στυλ.  Ο κήπος της αναγέννησης προσφέρεται για χαλάρωση, για συνάθροιση των εκφραστών του εμφανιζόμενου τότε   Ανθρωπισμού και γιατί όχι και για επίδειξη της κοινωνικής ισχύος του ιδιοκτήτη του!

                                         &                       &                &

               Στην Ανατολή συναντάμε ξακουστούς κήπους: τους περσικούς και τους αραβικούς οι οποίοι εκφράζουν το Ισλάμ, τη νέα θρησκεία που ήρθε από την έρημο και πιστεύει κι αυτή στον παράδεισο. Φιλοδοξούν οι κήποι τους να μοιάζουν με τον κήπο του Παραδείσου, όπως τον περιγράφει το Κοράνι με τους 4 ποταμούς (Τίγρης, Ευφράτης, Φυσεών, Γεών) που διακλαδίζονται και τον ποτίζουν. Γι αυτό σχεδιάζονται ως 4 κήποι στη σειρά που χωρίζονται μεταξύ τους με μεγάλα κανάλια-πισίνες νερού. Το νερό ανακυκλώνεται με σιντριβάνια, πίδακες και κρήνες ώστε να παρέχει κίνηση και μελωδικό ήχο. Οπωροφόρα δέντρα κι αειθαλή, κυπαρίσσια και πεύκα, και μεγάλη ποικιλία από  τριαντάφυλλα, που οι ίδιοι  οι Πέρσες κηπουροί κατάφεραν να δημιουργήσουν  αλλά και τουλίπες, παπαρούνες κ.αλ. Οι κήποι αυτοί περιστοιχίζονται από όμορφα κτήρια, παλάτια  που ανοίγονται μπροστά στους κήπους, κι όλα αυτά μαζί εκτείνονται σε μεγάλο αριθμό στρεμμάτων. Ένα θαύμα συμμετρίας κι αρμονίας, αρχιτεκτονικής και μηχανικής (αφού σχεδιάζονται με γεωμετρικές αναλογίες) διαχείρισης των υδάτων, τέχνης της κηπουρικής… [ώστε η ΟΥΝΕΣΚΟ να ανακηρύξει 9 περσικούς κήπους ως Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς στις πόλεις Ισφαχάν, Σιράζ, Πασαργάδες κι αλλού]. Χιλιάδες αναφορές για τους περσικούς κήπους βρίσκουμε στη λογοτεχνία , ποίηση, στη ζωγραφική-μινιατουρες και στην ταπητουργία. 

Οι αραβικοί κήποι, παρόμοιοι με τους περσικούς -λόγω Ισλάμ- που διαφοροποιούνται όμως από τόπο σε τόπο συναντώνται από την Ανδαλουσία στην Ισπανία ως το Μαρόκο, Αίγυπτο…  και τη μακρινή  Ινδία των Μογγόλων-μουσουλμάνων που έκτισαν το περίφημο Ταζ Μαχάλ με τους κήπους του.       

            Ο συγγραφέας στέκεται ιδιαίτερα όμως στους κήπους της  Αλάμπρας στη Γρανάδα της Ισπανίας , που κτίστηκαν, όταν Άραβες  έφθασαν εκεί το 1230  και ίδρυσαν το Εμιράτο της Γρανάδας. Πρόκειται για ένα κτηριακό συγκρότημα που περιλαμβάνει την Ακρόπολη, το Παλάτι με εξίσου σπουδαία συμπληρώματα κτηρίων  και τους  Κήπους, τα οποία κτίζονταν και ανακατασκευάζονταν για περίπου 200 χρόνια μέχρι την πτώση της Γρανάδας το 1492  στους Ισπανούς.  Αναφέρει ο συγγραφέας « Η ποιητική του ανδαλουσιανού κήπου είναι  ταυτόχρονα ένα ιστορικό και θρησκευτικό  δημιούργημα.  Το τοπίο βασίζει την αισθητική και την ηθική του στις περιγραφές του Κορανίου. Το νερό, τα ανθοφόρα φυτά, τα πολύκαρπα δέντρα, τα πολυάριθμα πουλιά απευθύνονται σε όλες τις αισθήσεις  που βλέπουν, ακούν κι αισθάνονται ευωδιές κι ομορφιά … κάνοντας τον κήπο έναν προάγγελμα των ουρανών, ένα κήπο ελπίδας, …  ένα σκιερό καταφύγιο … Το νερό που κυριαρχεί μέσα στον κήπο ιεροποιείται, αφού πριν την προσευχή είναι απαραίτητο το τελετουργικό πλύσιμο του πιστού …κι αποτελεί μια μακρινή ανάμνηση της αναζήτησης νερού από τους νομάδες της ερήμου κι ένα από τα απαραίτητα στοιχεία για τη ζωή στο μέλλον». 

 Λένε ότι ο τελευταίος εμίρης ο Μποαμπντίλ,, ο μουσουλμάνος  βασιλιάς των κήπων της Αλάμπρας, όταν  παρέδωσε τα κλειδιά της πόλης στο Χριστιανό Καθολικό Φερδινάνδο του είπε: «Αυτά είναι τα κλειδιά του Παραδείσου. Εγώ και όλα μέσα του σας ανήκουν τώρα»! Τόσο αγαπούσε τη Γρανάδα με την Αλάμπρα της που ήθελε να αποφύγει την καταστροφή της, λένε. Και η στάση του αυτή την εποχή του ρομαντισμού ενέπνευσε  το ζωγράφο Alfred Dehodencq υιοθετώντας το θρύλο της εξορίας του όμως,  να συνθέσει τον πίνακα «Το Αντίο του Βασιλιά Μποαμπντίλ  στη Γρανάδα» με το βασιλιά πολύ συγκινημένο πάνω στο άλογο του να έχει στραμμένο το βλέμμα του πίσω στην αγαπημένη του Αλάμπρα  ! Επίσης διάφοροι συγγραφείς είδαν την Αλάμπρα με τα ξακουστά μνημεία της , όπως την αυλή των Λεόντων, τους κήπους του Αρχιτέκτονα, τους φοίνικες, τις δάφνες και τα σιντριβάνια της  ως ένα λογοτεχνικό και μελαγχολικό θέμα απώλειας και παρομοίωσαν «το χαμένο βασίλειο  με το χαμένο Παράδεισο»   

                                           &                        &                          & 

            Το 1492 στην εκπνοή του 15^ου αι. ο Κολόμβος ανακαλύπτει μια νέα ήπειρο,  την Αμερική, πέρα του Ατλαντικού Ωκεανού και μετά λίγο πραγματοποιείται ο πρώτος Περίπλους της Γης αποδεικνύοντας ότι ο πλανήτης μας είναι σφαιρικός! Η εκκοσμίκευση κι ο ορθολογισμός αρχίζουν  να αντικαθιστούν το μυστηριακό -θρησκευτικό πνεύμα του Μεσαίωνα, νέες γνώσεις προστίθενται  και το ανθρώπινο  βλέμμα αντικρίζει αλλιώς  πια τη φύση και τη σχέση μαζί της.

         Στην αρχή βέβαια κάποιοι αντικρίζοντας τους παρθένους τροπικούς τόπους φαντάστηκαν ότι ανακάλυψαν τον Παράδεισο πάνω στη Γη και έδωσαν αφορμή να δημιουργηθεί λίγο αργότερα η θεωρία της Ουτοπίας, δηλαδή του τόπου που ο άνθρωπος θα ζει πάντα ευτυχισμένος εκεί. Ο ανθρωπιστής Τόμας Μουρ μάλιστα γράφει τότε την «Ουτοπία». Από την άλλη όταν οι Ευρωπαίοι εξερευνητές -κατακτητές φθάσανε στην αχανή περιοχή του Αμαζόνιου ποταμού με τα θεόρατα δάση, τις αυτόχθονες φυλές, που κατοικούσαν εκεί, είδαν το διαφορετικό τρόπο ζωής τους,  και τα έχασαν! Στην αρχή νόμισαν ότι συνάντησαν τη γυναικεία φυλή των Αμαζόνων της ελληνικής μυθολογίας, εξ ου και η ονομασία του ποταμού που παραμένει ως σήμερα. Επίσης εντυπωσιάστηκαν από τη στάση των ιθαγενών  απέναντι στη φύση, την οποία σέβονταν και τη χρησιμοποιούσαν όσο τη χρειάζονταν. Η φύση αποτελούσε την αναγκαία συνθήκη μέσα στην οποία ζούσαν.   Αντίθετα οι ερχόμενοι Ευρωπαίοι εκεί την είδαν ως πηγή εκμετάλλευσης και γρήγορου πλουτισμού.  

Μια συνέπεια των μεγάλων Ανακαλύψεων ήταν ότι νέα φυτά εισήχθησαν στην Ευρώπη. Ήδη από τον 12^ο αι. είχαν εισαχθεί από την Κίνα και γενικότερα από την Ανατολή η πορτοκαλιά, η νεραντζιά, το γκρέιπ φρουτ, η ροδιά. Τώρα ο Κολόμβος φέρνει τη φραγκοσυκιά και το ταμπάκο ως διακοσμητικό φυτό για να χρησιμοποιηθεί αργότερα  ως φαρμακευτικό από τους Πορτογάλους. Η nicotiana tabacum  πήρε το όνομα της από το Γάλλο πρέσβη Νικότ, όταν τον έστειλε η Αικατερίνη των Μεδίκων να της φέρει αυτό το νέο φάρμακο των Πορτογάλων. Η τομάτα των Αζτέκων εισάγεται το 1519 στην αρχή ως καλλωπιστικό φυτό που θα κοκκινίσει τους πράσινους κήπους. Οι τεράστιοι κάκτοι, τα πολύχρωμα φυτά, οι ομιλούντες παπαγάλοι εξάπτουν τη λαϊκή φαντασία της εποχής ως κάτι αξιοπερίεργο! Και το αξιοπερίεργο εισάγεται και στους κήπους αναψυχής κι αργότερα και στους βοτανικούς κήπους.   

 Οι κήποι μπαρόκ ή γεωμετρικοί κήποι γαλλικού στυλ

Η γεωμετρία πρωταγωνιστεί σε αυτό το τοπίο θέλοντας να εκφράσει τη νίκη του οργανωμένης σκέψης και του ορθολογισμού πάνω στην άναρχη φύση και στα  άναρχα σχήματα που αυτή παίρνει. Ο πύξος και ο ίταμος, επειδή είναι αειθαλή δέντρα και ψαλιδίζονται εύκολα χρησιμοποιούνται πολύ.  Με το ψαλίδισμα δένδρων και θάμνων δίνεται μορφή πυραμιδωτή, κώνου, τριγώνου ή σφαίρας που σαν μπαλόνι επικάθεται πάνω σε χαμηλούς κορμούς. Φράχτες παραλληλόγραμμοι οριοθετούν σημεία του κήπου. Επί της γης, μέσα σε πλαίσια φυτεύονται πολύχρωμα λουλούδια σε συνδυασμό χρωμάτων σχηματίζοντας έτσι μπορντούρες και μοτίβα που θυμίζουν χαλιά! ‘Ακρα λογική και μεγαλειώδη αρχιτεκτονήματα συνθέτουν το σκηνικό του μπαρόκ κήπου. Προτιμώνται εκτάσεις γης με πολλά επίπεδα  που επικοινωνούν με πλήθος σκαλοπατιών μεταξύ τους δημιουργώντας έτσι διαστρωματώσεις νοημάτων στο χώρο. Έχει προβλεφθεί ο επισκέπτης κατά τους περιπάτους του να περνά από κάποια σημεία που βρίσκονται ψηλότερα για να στέκεται εκεί και να απολαμβάνει τη θέα που ανοίγεται μπροστά του! Ο μπαρόκ κήπος θέλει να εκφράσει το υλικό και πνευματικό μεγαλείο του ιδιοκτήτη του. Αν και στοιχεία του  εμφανίστηκαν τον 16^ο αι. στη Βίλλα Μποργκέζε στη Ρώμη, το στυλ αυτό βρίσκει την πλήρη έκφραση του στις Βερσαλλίες στο ανακτορικό συγκρότημα του Λουδοβίκου 14^ου . Έκτοτε αποτέλεσε το πρότυπο για τις αυτοκρατορικές αυλές μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση.  

 Στην αντίθετη λογική δημιουργείται  τον 19^ο αι.ο ρομαντικός κήπος ή εγγλέζικου στυλ μέσα στον οποίο αποθεώνεται η φύση.  Οι κηπουροί φροντίζουν η φύση να αναπτύσσεται τάχα ελεύθερα κι άναρχα. Αφήνουν σε ορατά σημεία του κήπου αγαλματίδια, σπασμένους κίονες, ώστε να προκαλούνται συναισθήματα στον επισκέπτη  και να γίνονται συνειρμοί για ένα  παρελθόν που πέρασε μεν αλλά υπάρχει νοσταλγία ακόμα για την αξία του.

                                                     &                 &                 & 

              Οι Βοτανικοί κήποι εμφανίζονται την περίοδο του Διαφωτισμού ως οργανωμένοι χώροι γνώσης και τόποι μάθησης της βοτανολογίας, στην οποία εξελίχθηκε η πρώην φυτολογία. Ο Κάρολος Λινναίος (1707-1778) ταξινόμησε σε ομάδες και υποομάδες τα φυτά ανάλογα των ιδιοτήτων τους. Ο ίδιος τους έδωσε το επιστημονικό τους όνομα στη λατινική γλώσσα, -τη Lingua franca της εποχής- αποτελούμενο από δυο λέξεις που η πρώτη δηλώνει το γένος στο οποίο ανήκουν και η δεύτερη το είδος ανάλογα το επιμέρους γνώρισμα που τα χαρακτηρίζει και τα ξεχωρίζει μέσα στο γένος. Ο Σουηδός  Κ. Λινναίος  σπουδαία επιστημονική προσωπικότητα ταξίδεψε ανά τον κόσμο και η ανακάλυψη καινούργιων ειδών φυτών τον οδήγησε στη διαμόρφωση της νέας γνώσης.

Οι βοτανικοί κήποι τοποθετούνται δίπλα σε μουσεία, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες και άνοιξαν τις πόρτες τους τον 18 και 19^ο αι. σε πόλεις της Ευρώπης. Εντυπωσιάζουν το ευρύ κοινό με πολλά εξωτικά είδη φυτών που στέλνονται από τις αποικίες. Τα καρτελάκια που κρέμονται δίπλα τους κι αυτά από κορμούς αναγράφουν  το όνομα τους – κοινό κι επιστημονικό- τον τόπο καταγωγής τους και ίσως  κάποια χαρακτηριστικά  για την επιβίωση τους. Τα παρτέρια των βοτανικών κήπων χωρίζονται σε φαρμακευτικά, οπωροκηπευτικά και διακοσμητικά. Οι βοτανικοί κήποι είναι και δημιούργημα της αποικιοκρατίας καθώς και οι ζωολογικοί κήποι για να γνωρίσει η Ευρώπη την άγρια χλωρίδα και πανίδα των Νέων Χωρών από την Ασία, την Αφρική, την Κεντρική και Ν. Αμερικ 

                                       &                      &                         & 

Οι κινέζικοι κήποι,  σε αντίθεση με με τους ευρωπαϊκούς, έχουν μια διακριτική ομορφιά, και αποτελούνται από ένα σύμπλεγμα βράχων, νερού και πράσινο. Ασιατικό πεύκο, κλαίουσες ιτιές, ροδακινιές, κυπάρισσος, και συστάδες από μπαμπού συναντώνται εκεί. Στις όχθες της λίμνης άλλοτε μικρής ή μεγαλύτερης κτίζονται παγόδες με τις χαρακτηριστικές στέγες τους ή κομψά κιόσκια  και μικρά γεφυράκια. Τόποι διαλογισμού που επί ώρες κάποιος μπορεί να κάθεται εκεί,,  πάνω σε έναν βράχο, να διαλογίζεται. [Οι κήποι του Σουτσόου, 60 τον αριθμό, έχουν ανακηρυχθεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς ενώ ο κινέζικος κήπος στη Ζυρίχη, είναι δώρο της κινέζικης πόλης, η οποία έχει αδελφοποιηθεί με την πόλη της Ελβετίας.] Ο κήπος των χρυσανθέμων και ο κήπος του τσαγιού εκφράζουν  την μακροχρόνια παράδοση στην καλλιέργειας των χρυσανθέμων και του τσαγιού στην Κίνα, από την οποία έλκουν την καταγωγή τους. 

Ο γιαπωνέζικος κήπος   γνωστός για τους βραχόκηπους του. αποτελεί σύνθεση από βράχους, νερά, λίμνες, τρεχούμενα νερά… ενώ το κόκκινο σφενδάμι και οι ανθισμένες κερασιές  προσφέρουν τη δική τους ομορφιά στο τοπίο. [Οι μινιατούρες φυτά, τα λεγόμενα μπονσόι είναι γιαπωνέζικης έμπνευσης και δημιουργίας. Ακόμα εντυπωσιάζουν τα λιθόστρωτα μονοπάτια στα οποία έχουν δώσει κυματοειδή μορφή, μια τεχνική που θυμίζει τα θαλάσσια που περιβρέχουν ολόγυρα τα νησιά τους]. Επίσης ο κήπος ζεν, είναι μια μινιατούρα κήπου που μπορεί να ενταχθεί σε οποιοδήποτε χώρο μικρό ή μεγάλο, κήπος για περισυλλογή βέβαια κι όχι για περιδιάβαση. 

Το μοντέρνο κίνημα του ιμπρεσιονισμού : ο  Κήπος του ζωγράφου Μονέ 

 Στο μεταίχμιο 19^ου- 20^ου αι. πρώτοι οι Γάλλοι ζωγράφοι βγαίνουν έξω στην ύπαιθρο, να ζωγραφίσουν τη φύση τη μαγική στιγμή που το φως του ήλιου πέφτει πάνω της και την ομορφαίνει. Αυτή η πρώτη εντύπωση  (impression) λοιπόν που σε αφήνει έκθαμβο με την αποκάλυψη της ζωντάνιας των χρωμάτων ή το ασαφές παιχνίδισμα μεταξύ τους, που θολώνει τα χρωματικά τους όρια, το φως του ουρανού, το καθρέφτισμα  του μέσα στο νερό, ζωγραφίζονται;  

Ναι, κι ο Κλωντ Μονέ, ένας εκ των ιμπρεσσιονιστών  ζωγράφων  πρώτα  κατασκεύασε τους κήπους του στο Ζιβερνί της Γαλλίας, τον μικρό οικισμό που βρισκόταν η κατοικία του για 40 χρόνια και μετά τους ζωγράφιζε. Η κηπουρική και η ζωγραφική ήταν οι δυο αγαπημένες του ασχολίες!  Φρόντιζε οι κήποι του να είναι ανθισμένοι σε όλες τις εποχές. Αναφέρω μερικά από τα λουλούδια που στόλιζαν τον κήπο του και που τα έχει απαθανατίσει σε πίνακες του: παιώνιες όλων των αποχρώσεων, κατακόκκινες παπαρούνες, ροδόδεντρα,  γλαδιόλες και προπάντων υδρόβια νούφαρα αλλιώς νυμφαίες.  Μέσα στα νερά μιας τεχνικής λίμνης-ποταμάκι,  που είχε κατασκευάσει εκεί  κτίζοντας κι ένα γεφυράκι πάνω από τις όχθες του, έριξε πλήθος από νούφαρα που οι ιριδισμοί των ανθέων τους, σε όλα σχεδόν τα χρώματα της παλέτας, λευκοί, ροζ, βιολετί, μπλε και οι ευωδιές που σκορπούν καθώς ανοιγοκλείνουν τα άνθη τους κατά τη διάρκεια της ημέρας, προκαλούν τις αισθήσεις  και τη φαντασία! Οι εκατοντάδες πίνακες του Μονέ και το διατηρητέο πια σπίτι του έμειναν για να τα χαίρονται και οι επόμενες γενιές! 

                                                &                &                  & 

           Ένα ειδικό κεφάλαιο αφιερώνει ο συγγραφέας στον Νεοελληνικό κήπο  με υπότιτλο «Μεταξύ Ανατολής και Δύσης», εστιάζοντας  στην Αυλή μιας κατοικίας, στο Περιβόλι της Παναγιάς στη μοναστική πολιτεία του Άθω, και στον Εθνικό κήπο στην Αθήνα. 

Το  Περιβόλι της Παναγιάς  στη χερσόνησο του Άθω στη Χαλκιδική, ένα ολόκληρο καταπράσινο βουνό με γκρεμούς που φθάνουν μέχρι τη θάλασσα είναι αφιερωμένο στη Παναγιά εδώ και 1000 χρόνια! Επί Βυζαντίου οι πρώτοι ασκητές απομονώθηκαν σε φυσικούς χώρους κι έρημα σπήλαια  αρνούμενοι τα επίγεια αγαθά και τον τεχνικό πολιτισμό για να αφιερώσουν τη ζωή τους στην ενατένιση του Θείου. Ο μοναχισμός γίνεται αυτοσκοπός του ασκητή. Η μοναχικότητα που επιλέγουν όμως  προϋποθέτει βαθιά πίστη στο Θεό τους, παρθενία, ακτημοσύνη, το θάνατο του γήινου εγώ επί της ύλης, ώστε να κατακτήσουν  μια τρομακτική αίσθηση προσωπικής ελευθερίας  μακριά από τους άλλους βρίσκοντας καταφύγιο μέσα στη φύση. Αργότερα κτίσθηκαν οι σκήτες και οι μονές σε απόκρημνα βράχια και γκρεμούς βέβαια που δημιουργούν το ιλιγγιώδες αίσθημα του Υψηλού!

Στις πλαγιές του όρους ορθώνονται φυσικοί κήποι κι οπωρώνες: δαμασκηνιές, βυσσινιές, αμυγδαλιές, με αμπελώνες κι ελαιώνες που δυστυχώς τελευταία χρόνια λιγοστεύουν. Καστανιές, έλατα, οξιές, λεύκες, πλατύφυλλοι δρύες, πεύκα, κυπαρίσσια συμπληρώνουν τη βλάστηση ενώ πλήθος ζώων ελάφια, ζαρκάδια, λύκοι, αγριογούρουνα, καθώς πτηνά αετοί, γεράκια, ερωδιοί  και γλάροι κατοικούν εκεί δίχως την παρενόχληση από τον τεχνικό πολιτισμό. Οι ευωδιές των δένδρων, των θάμνων, των αγριολούλουδων και η φυσική μουσική που δημιουργείται από τον άνεμο καθώς φυσά μέσα από τα φυλλώματα των δένδρων, κι από τα κελαηδίσματα και φτερουγίσματα των πουλιών δημιουργούν την αίσθηση του Κήπου του Παραδείσου και ο μοναχός αισθάνεται πιο κοντά την παρουσία του Θεού, Δημιουργού της Πλάσης τούτης! 

Η Αυλή, ο υπαίθριος χώρος,  που συμπληρώνει τη νεοελληνική κατοικία

ήταν και είναι ένα βασικό στοιχείο της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής ταυτότητας  μέχρι που αυτή απορροφήθηκε σχεδόν, όταν  οι μονοκατοικίες  γκρεμίστηκαν για να χτιστούν στη θέση τους οι πολυώροφες  πολυκατοικίες.  Ο βίος στην Ελλάδα, λόγω κλίματος, είναι κατά πολύ υπαίθριος. Έτσι η αυλή σε διάφορες παραλλαγές αποτελεί τη φυσική συνέχεια της κατοικίας με την οποία επικοινωνούν τους περισσότερους μήνες το χρόνο. Ξεσκέπαστη ή με κάποιο δένδρο εκεί για σκιά  ή τοποθετώντας πέργκολα με κληματαριά, αγιόκλημα καλαμωτές, ή έχοντας θάμνους και γλάστρες γεμάτες λουλούδια στις άκρες ή ξεχωριστά το κήπο δίπλα στην αυλή,  επικοινωνούν μαζί της  καθημερινά.  Άμεσα καθώς βγαίνουν σε αυτή από την πόρτα ή έμμεσα καθώς την αντικρίζουν  από τα ανοιχτά παράθυρα τους  απολαμβάνοντας την απλωσιά του ελεύθερου χώρου της, την ομορφιά των πολύχρωμων λουλουδιών της, το φως του ήλιου το χάραμα, τη δροσιά τις ζεστές καλοκαιρινές νύχτες … Μέσα στην αυλή ολοκληρώνεται η καθημερινότητα τους, εκεί σμίγουν φίλοι και συγγενείς, εκεί συχνά δειπνούν και γλεντούν. Ο παλιός μαντρότοιχος συμπλήρωνε το φυσικό όριο της προς τον έξω χώρο, ώστε μαζί να την κατοικία να την προστατεύουν δημιουργώντας μια αυλή εσωτερική με οικειότητα και ζεστασιά μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα των περαστικών.  Τέτοιου είδους  αυλές, όσοι πρόλαβαν και τις έζησαν κι όσοι ακόμα τις χαίρονται, πρόσφεραν και προσφέρουν ακόμα δυνατά βιώματα. Ώρες ξενοιασιάς, φιλικής παρέας και για τα μικρά παιδιά επιπλέον ένας  χώρος ελεύθερος και συναισθηματικά φορτισμένος με  το φυσικό κόσμο να σφύζει δίπλα τους, από τα μικρά έντομα μέχρι τα κατοικίδια ζώα. Είναι δυνατόν όλα αυτά να μη σημαδεύουν τις παιδικές μνήμες και να διαμορφώνουν ευαισθητοποιημένους ανθρώπους σε αντίθεση με τη ζωή μέσα στα διαμερίσματα μπροστά σε μια οθόνη;  

  Εθνικός κήπος των Αθηνών (πρώην Βασιλικός ή ο κήπος της Αμαλίας)

Η βασίλισσα Αμαλία γύρω στο 1840 θέλησε η πρωτεύουσα του νεοϊδρυθέντος  Ελληνικού κράτους να αποκτήσει κι αυτή το δικό της κήπο. Στόχος της ήταν να αποφύγει τα βασιλικά μεγαλεία του κήπου μπαρόκ. Ήθελε έναν κήπο μεσογειακό, ελληνικό προσαρμοσμένο στις κλιματολογικές συνθήκες του τόπου και της ιστορίας του επιλέγοντας συγκεκριμένα μόνο στοιχεία από ξένους κήπους και μάλιστα από το ρομαντικό εγγλέζικου στυλ. Και τα κατάφερε!      

Μερικά χαρακτηριστικά του Κήπου της Αμαλίας είναι: η μεγάλη ποικιλία φυτών - περίπου 500 είδη – η μεγάλη λίμνη, η μικρή τεχνητή σπηλιά με τις γλυσίνες, η μεγάλη σκιάδα ή αλλιώς η πέργκολα της Αμαλίας, ο Βράχος με το κάθισμα της, η έντονη δενδροφύτευση  δημιουργώντας έτσι ένα σκηνικό φωτοσκιάσεων, όπου οι σκιές προστατεύουν από το δυνατό μεσογειακό ήλιο. Μωσαϊκά και πλακόστρωτα δάπεδα, καμπυλόγραμμοι παράδρομοι που θυμίζουν μαίανδρο ποταμού ή λαβύρινθο ώστε να χάνεται για λίγο ο επισκέπτης ώσπου να βγεί σε ξέφωτα που προσφέρουν στο μάτι την οπτική συνέχεια του τοπίου και σύνδεση  με τα αρχαία μνημεία το Ολυμπιείο και την Ακρόπολη.    Εντυπωσιακή είναι η κύρια είσοδος του Κήπου επί της οδού Αμαλίας. Σαράντα (40) πανύψηλες ουασινγκτόνες (ποικιλία φοίνικα) φυτεύτηκαν εκεί, όταν ήταν μικρά φυτά ακόμα  ώστε η βασίλισσα να πει «Απερίγραπτο στολίδι, αυτοί είναι για τους επόμενους αιώνες για να κάνουν τους ανθρώπους να χαίρονται»!                                          

                                                                     &        &        &

 Οι κήποι στον μαζικοδημοκρατικό και βιομηχανικό κόσμο. 

Η έννοια του Πάρκου, ως περίφρακτος δημόσιος χώρος - κι όχι πια ιδιωτικός- με πολλά δέντρα, όπου μπορεί ο κάτοικος μιας πόλης  να απολαύσει μέρος της φύσης και να ξεκουραστεί, δημιουργείται ως ανάγκη την εποχή που αναπτύσσονται εργοστάσια μέσα στις πόλεις κι ο αστικός πληθυσμός αυξάνεται.   Αυτός που εισήγαγε την έννοια του Πάρκου ήταν ο σχεδιαστής του Central Park της Νέας Υόρκης, τον οποίο σχεδίασε ώστε να γίνει το κέντρο της πόλης με  πολλές δραστηριότητες που μπορούν να λάβουν χώρα εκεί.  Χώρος περιπάτου, άθλησης και γυμναστικής, συναντήσεων φίλων και γνωστών, επισκέψεων  σε χώρους πολιτισμού, όταν προσφέροντα κ.άλ. Παράλληλα αναπτύσσεται και η έννοια του Φυσικού Πάρκου μακριά συνήθως από την πόλη με σκοπό την Προστασία της χλωρίδας και πανίδας της περιοχής, γι αυτό ανακηρύσσεται ως Προστατευόμενη Περιοχή.   

Η είσοδος στη βιομηχανική εποχή απομακρύνει τους αγροτικούς πληθυσμούς από την ύπαιθρο και τη φύση, οι οποίοι συρρέουν μαζικά πια στις μεγάλες  πόλεις της χώρας δημιουργώντας έτσι ελάχιστες μεγαλουπόλεις -πρωτεύουσες.  Ένα πυκνοκατοικημένο δίκτυο  κατοικιών, δημοσίων υπηρεσιών, αγορών,  δρόμων και λεωφόρων χαρακτηρίζει τις μεγαλουπόλεις, οι οποίες αναζητούν   διεξόδους επαφής με τη φύση.  Ένα πετυχημένο παράδειγμα σχεδιασμού κι ανάπτυξης εκτός από τα Πάρκα, είναι η κεντρική λεωφόρος της πόλης των Παρισίων, στην οποία δόθηκε το αρχαιοπρεπές όνομα «Ηλύσια Πεδία» (Champs Elysees) παραπέμποντας στην ομορφιά του μυθολογικού κήπου των Ηλυσίων.  

Και πράγματι πρόκειται για μια πολύ μεγάλη σε μήκος και πλάτος λεωφόρο, που καταλήγει στην  - εμπνευσμένη από τη Ρώμη- Αψίδα του Θριάμβου.  Δεξιά και αριστερά της λεωφόρου έχουν φυτευτεί από δυο σειρές  δεντροστοιχίες  που χωρίζουν  τη κεντρική λεωφόρο από τα φαρδιά βουλεβάρτα -παράδρομους για τους πεζούς. Το μοντέλο αυτό της λεωφόρου έχει επαναληφθεί και σε άλλες πρωτεύουσες της Ευρώπης παραλλάσσοντας συχνά, με το να κτίζουν διαχωριστική  νησίδα στη μέση της λεωφόρου, φυτεμένη με θάμνους. Το ίδιο μοντέλο συναντάμε στις μεγάλες εθνικούς οδούς μιας χώρας. 

Τον 21^ο αι. μεγαλουπόλεις επεκτείνονται κι άλλο, με πολλά προάστια που κτίζονται γύρω από τη κεντρική μεγαλούπολη, ώστε να μιλάμε για ένα νέο είδος πόλεων, τις πλανητικές μητροπόλεις. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας κτισίματος κτηρίων -  μας οδήγησε από το τσιμέντο στο μπετόν και σήμερα στο μπετόν αρμέ (χαλύβδινο σκυρόδεμα) δίνει τη δυνατότητα να κτιστούν μεγαθήρια κτηρίων. Ακόμα η πολιτική του νεοφιλελεθευρισμού προτρέπει για συνεχή ανοικοδόμηση, αρκεί το χρήμα να κινείται και να αποφέρει τεράστια κέρδη.   Έτσι η τσιμεντοποίηση των πόλεων και άλλων κατοικήσιμων εκτάσεων   επεκτείνεται διαρκώς. Η πόλη ως χώρος κατανάλωσης π.χ Ντουμπάι . Ο κήπος σήμερα  έχει μεταμορφωθεί σε χώρο πρασίνου: Μοντέρνα γυάλινα κτήρια με ολίγον πράσινο στην είσοδο του κτηρίου με ένα ή λίγα περισσότερα δέντρα φυτεμένα εκεί! Εκτάσεις με  πράσινο γκαζόν, συνήθως κουρεμένο που ενδείκνυται να μη το πατάμε. Λίγα δέντρα ή θάμνοι στα όρια του περίφρακτου χώρου και μερικά παγκάκια για να κοιτάμε από  μακριά το χώρο πρασίνου, ως θέαμα, να ξεκουράζεται το μάτι! Η αποξένωση από τη φύση στο μεγαλείο της!

 Επίλογος  

                 Είναι αξιοθαύμαστο πόσα είδη κήπων ομορφιάς, ενατένισης και αναψυχής δημιούργησαν οι λαοί στο διάβα της ιστορίας τους εμπνεόμενοι από τις παραδόσεις τους, τις ανάγκες κάθε εποχής για να συμπληρώσουν κατά βάθος με την αρχιτεκτονική των κατοικιών τους, όλα αυτά, σε ένα ενιαίο σύνολο ζωής! Κι όχι μόνο τους δημιούργησαν αλλά και τους αποτύπωσαν στις τέχνες τους στη ζωγραφική, τους τραγούδησαν στα ποιήματα και γενικά στη λογοτεχνία τους.

Πρέπει όμως να μας προβληματίσει στον αιώνα που διανύουμε, η έλλειψη της φύσης μέσα στις μεγαλουπόλεις που κατοικούμε αλλά και στην ύπαιθρο γύρω μας. Πρέπει να δούμε με άλλο μάτι την υψηλή τεχνολογία που έχει διαταράξει το κλίμα, τη νοοτροπία ανέχεται να καίγονται τα δάση για να φυτευτούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και που όλα θυσιάζονται στο βωμό του χρήματος. Χωρίς τη φύση ο άνθρωπος φτωχαίνει, αλλοτριώνεται, χάνει το οξυγόνο του κυριολεκτικά και μεταφορικά και δεν μπορεί πια να επιβιώσει και να ζήσει αξιοπρεπώς!

                                                                                                                          Σούλη Αγγελική,

                                                                                                                                                             Φιλόλογος

                                                                                                                                                             18/10/2025