Η Κλάρα και ο Ήλιος, Ισιγκούρο Καζούο, Εκδ. Ψυχογιός, 2021

           Το πολυδιαφημιζόμενο βιβλίο «Η Κλάρα και ο Ήλιος» του βραβευθέντος με Νόμπελ Λογοτεχνίας 2017 Βρετανού συγγραφέα, ιαπωνικής καταγωγής Κ. Ισιγκούρο με παραξένεψε αρκετά με το περιεχόμενιο του και τον τρόπο γραφής του! Ένα βιβλίο κάτι σαν  παραμύθι για ενήλικες κι εφήβους, ένα έργο επιστημονικής φαντασίας για το κοντινό μέλλον της ανθρωπότητας που περιστρέφεται γύρω από τη μεγάλη επανάσταση της Τεχνικής  Νοημοσύνης (ΤΝ)! Ένα μέλλον που φαντάζει εφιαλτικό αλλά και που αφήνει περιθώρια ελπίδας και φωτός. Ο συγραφέας, δέκτης των  θεωριών που ακούγονται σήμερα για τον ερχομό του μετα-ανθρώπου, που χάρη στις τεχνολογικές παρεμβάσεις στο ανθρώπινο σώμα (τροποποίηση DNA, εμφύτευση τσιπς και εργαλείων, χορήγηση χημικών ουσιών κλπ θα μπορεί να "αναβαθμίσει" πολλές ικανότητες του σωματικές, πνευματικές, συναισθηματικές για να γίνει δυνατότερος, εξυπνότερος κλπ, προβληματίζεται πολύ πάνω σε όλα αυτά κι αγωνιά κατά πόσο και πώς η Τ.Ν μπορεί να επηρεάσει το άτομο και τις κοινωνίες και θέτει ερωτήματα για τα ηθικά όρια χρήσης των τεχνολογιών αυτών !

      Ο μύθος του έργου διαδραματίζεται σε έναν αδιευκρίνιστο χώρο και χρόνο παραπέμποντας όμως σε μια πολύ αναπτυγμένη τεχνολογικά κοινωνία, ώστε να μπορεί να κατασκευάζει ανθρωποειδή ρομπότ που χρησιμοποιούνται ως προσωπικοί Τεχνητοί Φίλοι ( ΤΦ) εφήβων! Η Κλάρα είναι μια τέτοια ΤΦ, που την αγόρασε από ένα κατάστημα η Τζόσι για να της κρατά συντροφιά. Η Κλάρα είναι προγραμματισμένη να παρακολουθεί προσεκτικά τα πάντα γύρω της , περιβάλλον και συμπεριφορές ανθρώπων, να  τα καταγράφει με το δικό της γεωμετρικό τρόπο στον εγκέφαλο της  και να μαθαίνει γρήγορα, συνδυάζοντας σκέψεις με τον απλό αφοπλιστικά λογικό τρόπο της χωρίς πονηριές, όπως το μικρό παιδί, και να βγάζει συμπεράσματα. Επιπλέον διαθέτει συναισθηματική νοημοσύνη, περπατά, κι όταν της απευθύνουν το λόγο απαντά! Ήδη στην  εποχή μας χρησιμοποιούνται πλήθος εφαρμογών ΤΝ, γιατί λοιπόν κι όχι κι ένα ανθρωποειδές ρομπότ φίλος στο κοντινό μέλλον; σκέπτονται κάποιοι επιστήμονες της υψηλής τεχνολογίας!  Αν παλαιότερα μέσα από  το σχήμα της προσωποποίησης αποκτούσαν φωνή και ανθρώπινη συμπεριφορά τα πουλιά και τα ζώα, σε μια πολύ τεχνολογικά εξελιγμένη εποχή γιατί οχι  ένα ρομπότ που να σκέπτεται και να μιλά με βάση ένα πρόγραμμα αλγορίθμων;  Με τρομάζει το γεγονός τα παιδιά να έχουν ανάγκη ένα ρομπότ για φίλο εκτοπίζοντας από τη ζωή τους  την αυθόρμητη  παρέα και φιλία με άλλα παιδιά!

                                                                                                               

           Βέβαια στην εξελιγμένη κοινωνία που πλάθει ο Ισιγκούρο, τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να συναντηθούν και να παίξουν με συνομηλίκους τους στις λεγόμενες Αλληλοεπιδραστικές Συναθροίσεις για τα Αναβαθμισμένα παιδιά που γίνονται μία τόσο στα σπίτια τους!  Τα αναβαθμισμένα παιδιά έχουν περάσει ή από μια γενετική επεξεργασία ή από μια ενισχυτική εκπαίδευση μέσω της  διαδικτυακής εκμάθησης που λαμβάνουν στο σπίτι τους. Η Μητέρα της Τζόσι, έχοντας την οικονομική άνεση πήρε το ρίσκο να αναβαθμίσει την κόρη της για να τη βοηθήσει να πετύχει στο μέλλον μια λαμπρή καριέρα! Μετά από λίγο διάστημα όμως διαπιστώνει ότι η Τζόσι πάσχει από μια μυστηριώδη ασθένεια που την κάνει να αισθάνεται άκεφη κι εξαντλημένη για πολλές μέρες και η Μητέρα συσχετίζει την ασθένεια με την αναβάθμιση της και αισθάνεται ενοχές για το ρίσκο που πήρε.

    Ο  Ισιγκούρο φαντάζεται ότι σε αυτή την τεχνολογικά εξελιγμένη κοινωνία υπάρχουν τεράστιες κοινωνικές ανισότητες που οι άνθρωποι χωρίζονται: σε αναβαθμισμένους και μη αναβαθμισμένους, σε πλούσιους αιχμαλώτους της εργασίας τους, η οποία τους εξασφαλίζει την οικονομική άνεση που διαθέτουν, όπως η Μητέρα της Τζόσι, και σε φτωχούς συνήθως άνεργους που ζουν υπό άθλιες συνθήκες, όπως ο Ρικ και η μητέρα του. Δίπλα σε αυτούς ξεχωρίζουν κι αυτοί  που αποχώρησαν οικειοθελώς από τις καλοπληρωμένες εργασίες τους μη αντέχοντας την καταπίεση που υφίσταντο καθημερινά, όπως ο Πατέρας της Τζόσι,  και προτιμούν να ζουν σε μια κοινότητα λευκών ομοϊδεατών τους οπλοφορώντας όμως για να προστατευθούν από τις επιθέσεις συμμοριών «Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ζει κανείς αξιοπρεπώς» αντιτείνει ο Πατέρας στη πρώην σύζυγο του και μητέρα της Τζόσι που τον επιπλήττει  για τις επιλογές του.

Στους μη αναβαθμισμένους εφήβους  ανήκει και ο Ρικ λοιπόν, το γειτονόπουλο της Τζόσι που δεν είχε την οικονομική άνεση να αναβαθμιστεί, παρόλα αυτά είναι πανέξυπνος, ευγενικός, έχει κλίση στην τεχνολογία και ως αυτοδίδακτος μέσα από  το Διαδίκτυο έχει κατασκευάσει ένα σμήνος πουλιών-ντρόουν που τα κατευθύνει από τη γη να πετούν. Αγαπιούνται με την Τζόσι,  πλάθουν όνειρα για ένα κοινό μέλλον μαζί αλλά η μη αναβάθμιση του είναι ένα εμπόδιο. Ένας υφέρπων  ρατσισμός διακρίνεται εναντίον του από τους αναβαθμισμένους φίλους της Τζόσι, και τις μητέρες τους φέρνοντας σε δύσκολη κι αμήχανη θέση τη Τζόσι. Ο Ρικ για χάρη της Τζόσι πιέζεται  να εκμεταλευτεί μια ευκαιρία που δίνεται από το σύστημα να αναβαθμιστεί.

             Ο συγγραφέας επιλέγει ως αφηγήτρια του μυθιστορήματος τη Κλάρα, τη ΤΦ της Τζόσι και την πλάθει πολύ ανθρώπινη, συμπαθητική, η οποία λειτουργεί ως καθρέπτης πάνω στον οποίο αντανακλώνται όλες οι αλλοτριωμένες συμπεριφορές των ανθρώπων της εξελιγμένης αυτής κοινωνίας του μέλλοντος! Η αφοπλιστικά απλή και ειλικρινής λογική σκέψη της μαζί με την αγάπη που διαθέτει προς τους ανθρώπους και ιδίως για τη Τζόσι,  και την πίστη της στον Ηλιο που φωτίζει και χαρίζει τη ζωή, όλα αυτά λειτουργούν ως μέτρο σύγκρισης, που σπρώχνει τον αναγνώστη να αξιολογήσει το καθετί που λαμβάνει χώρα στην εξελιγμένη αυτή κοινωνία!  Βέβαια η Κλάρα –μας πληροφορεί ο συγγραφέας για να γίνει πιο πιστευτός- έτυχε να βγεί ένα από το πιο επιτυχημένα μοντέλα που διέθεσαν στην αγορά, αν και η ίδια είχε το φόβο μήπως εκτοπιστεί από τα καινούργια μοντέλα και μείνει απούλητη!

              Μια ειρωνεία διαπνέει το έργο, πλάθοντας τις κατάλληλες λέξεις, όπως Αναβαθμισμένοι άνθρωποι, Αλληλεπιδραστικές Συναθροίσεις αναβαθμισμένων ανθρώπων, και χρησιμοποιώντας φράσεις, όπως   κρατώντας ή φέρνοντας στο αυτί "το παραλληλόγραμο κουτί» δηλαδή το κινητό τηλέφωνο ή  περιγράφοντας καταστάσεις  σαν αυτή που ο κύριος Καπλάντι ο ζωγράφος που αποδείχθηκε επιστήμονας στο τέλος ανέλαβε να φτιάξει το πορτρέτο ή καλύτερα το γλυπτό της Τζόσι μέσα στο εργαστήριο-Στούντιο του. Νομίζω ότι το επεισόδιο αυτό αποτελεί την κορύφωση του έργου και δείχνει την τρέλα και την ύβρι αυτής της εξελιγμένης τεχνολογικά κοινωνίας να θέλει να αντικαταστήσει την αληθινή Τζόσι με μια ψεύτικη, ένα ρομπότ, διότι, αν τυχόν πεθάνει από την μυστηριώδη ασθένεια της, να  έχει το ομοίωμα της  η μητέρα της για να μην στενοχωρείται !! Ο Πατέρας της Τζόσι είναι κάθετα αντίθετος με αυτό το σχέδιο κατασκευής της τεχνητής Τζόσι και αυτό τον φέρνει σε σύγκρουση με την Μητέρα και πρώην σύζυγο του. Εντύπωση προκαλούν τα ονόματα των ανθρώπων τα οποία η Κλάρα τα αποκαλεί και που εγγράφονται στον εγκέφαλό της  με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα τους, η Μητέρα, η Μάνατζερ κλπ. Μήπως με αυτόν τον τρόπο η Κλάρα που είναι Τεχνητή, προϊόν του εργαστηρίου,  αναγνωρίζει την ανωτερότητα του ανθρώπου, δημιουργήματος της φύσης, απέναντι στην τεχνολογική καταγωγή της ίδιας;   

           Μέσα από μια σειρά επεισοδίων, όπου κάθε επεισόδιο περικλείει και ένα επιμέρους μήνυμα, δοκιμάζονται οι σχέσεις όλων των ηρώων του έργου μεταξύ τους καθώς και η στάση τους απέναντι στην ΤΦ Κλάρα. Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα η αλλοτρίωση των ηρώων του έργου που βρίσκονται παγιδευμένοι μέσα σε αυτή την εξελιγμένη κοινωνία.  Συχνά  αμφιβάλλουν για τις μεγάλες αποφάσεις που έχουν πάρει στη ζωή τους και μετανιώνουν! Το πιο βασικό μήνυμα όμως είναι η στάση τους απέναντι στην τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ένα τέτοιο δίλημμα βιώνει και η Μητέρα της Τζόσι όταν ανέθεσε  στο ζωγράφο-επιστήμονα Καπάλντι να κατασκευάσει το «ομοίωμα» της κόρης της! Ενώ ο Καπάλντι πιστεύει στην παντοδυναμία της τεχνολογίας που θα σώσει την ανθρωπότητα, η Μητέρα που αρχικά πίστεψε  στην παντοδυναμία της,   στην πορεία συνειδητοποιεί  το αδύνατο της υπόσχεσης αυτής. Τελικά η σωτηρία της ετοιμοθάνατης Τζόσι θα προέλθει από την Κλάρα ή από τον ‘Ηλιο ή από την ετοιμότητα της Κλάρας να φτάσει ο ζωογόνος ΄Ηλιος κοντά της;

 Γιατί ο συγγραφέας πλάθει την Κλάρα, σαν ένα θαύμα της τεχνολογίας,  τόσο ανθρώπινο που έχει τόσο ανάγκη τον Ηλιο;

 Αχ, αυτός ο Ηλιος καθίσταται ο αληθινός πρωταγωνιστής του έργου με όλους τους συμβολισμούς που κρύβει! Η Κλάρα τον έχει μεγάλη ανάγκη για να επιβιώσει, διότι την τροφοδοτεί με την ενέργεια του. Παρακολουθεί τα φωτεινά μοτίβα του που σχηματίζονται, όταν στέλνει το φως του στη γη, στα πατώματα των κτηρίων, στα πεζοδρόμια, στο χώμα των χωραφιών, παντού όπου περπατά, εντός των οποίων πρέπει να βρίσκεται, για να μπορεί να λειτουργεί. Η απουσία του Ήλιου σημαίνει σκοτάδι και θάνατος! Τα δε σκιερά μοτίβα του από τη μια τη φοβίζουν από την άλλη την κάνουν να ελπίζει ότι το φως του θα φθάσει κοντά της. Ο Ήλιος ο ζωοδότης και φωτοδότης που ζεσταίνει, φωτίζει και κάνει τη ζωή να ανθίζει, λατρεύεται ως Θεός από την Κλάρα, όπως στην αρχαιότητα! Χωρίς τον Ήλιο, αυτή την μυστηριώδη δύναμη ενέργειας ούτε η ΤΦ θα μπορούσε να επιβιώσει!

           Στο σημείο αυτό εκφράζεται και η στάση του συγγραφέα απέναντι στην τεχνολογία, που πιστεύει σε αυτήν κάτω όμως από ορισμένες προϋποθέσεις.  Ναι, στην τεχνολογία που κατασκευάζεται από τον Άνθρωπο με σκοπό να τον υπηρετεί και να τον προστατεύει, όπως έκανε διαρκώς η Κλάρα προς τη Τζόσι. Ναι, σε  μια τεχνολογία που δεν διστάζει να θυσιαστεί-καταστραφεί η ίδια για να σωθεί η φίλη της. Ναι σε μια τεχνολογία που υπακούει σε κάτι ανώτερο από αυτήν, όπως στον Ήλιο το ζωοδότη! και που διαρκώς μηχανεύεται τρόπους να σώσει την ετοιμοθάνατη Τζόσι!

Μια τεχνολογία που δεν αγαπά τον άνθρωπο, που έχει ξεχάσει τη ζωτική δύναμη του φωτοδότη Ήλιου, μια τεχνολογία που δημιουργεί Αναβαθμισμένους ανθρώπους που οι περισσότεροι λειτουργούν σαν ρομπότ, μια κοινωνία με μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές αντιθέσεις  δεν μπορεί να είναι μια ισορροπημένη κοινωνία με ευχαριστημένους ανθρώπους!

Και το τέλος της Κλάρας με την απόσυρση της σε μια Μάντρα Αντικειμένων όπως  άχρηστων τεχνολογιών, χωρίς αυτή να διαμαρτύρεται καθόλου αλλά να αποδέχεται ήρεμα το ρόλο της, επιβεβαιώνει την αντίληψη για το τέλος των  τεχνολογικών αντικειμένων, που έχουν επιτελέσει το καθήκον τους  και δεν χρειάζονται πα!  Ένα σύγχρονο παραμύθι από έναν μετρ της λογοτεχνίας τον Κασούο Ισιγκούρο, μια αλληγορία, που τον είχα παρεξηγήσει μέχρι να ασχοληθώ με την αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων του! Ένα σύγχρονο θέμα για τη μεταμοντέρνα κοινωνία μας!    

                                              Σούλη Αγγελική, φιλόλογος, Κοιλιωμένο Ζακύνθου, 30 /10/2021

 

 

 

 

 

 

 

ι